*** خلیج فارس؛ کابوس مرگ برای شناورهای متخاصم

بهمن ماه 1389؛ موشک جمهوری اسلامی ایران یک فروند موشک جدید خود را با موفقیت ازمایش کرد تا «خلیج فارس» به عنوان اولین موشک بالستیک مافوق صوت ایرانی، علیه اهداف دریایی نام بگیرد.

رسم بر این است که برای مقابله با اهداف دریایی نظیر رزم ناوها و شناورهای سنگین، موشک‌های کروز بکار گرفته شوند که البته جمهوری اسلامی ایران در زمینه کروزها حرف های زیادی برای گفتن دارد اما این نوع از موشک، چالش های خاص خود را دارد که از جمله آن می توان به سرعت پایین موشک اشاره کرد که احتمال هدف قرار گرفتن آن را پیش از اصابت به هدف افزایش می دهد.

اما موشک خلیج فارس با سرعتی مافوق صوت و عملکرد بالستیک، تمام معادلات حاضرین در خلیج فارس را برهم زد.

این موشک با شعاع بُرد عملیاتی 300 کیلومتر،  به صورت هدایت ترکیبی عمل می‌کند به طوری که جستجوگر آن در فاز نهایی بر روی هدف قفل کرده و در این حالت، شناور دشمن هیچ راه گریزی از اصابت آن -که کلاهکی با حدود 450 کیلوگرم مواد منفجره دارد- نخواهد داشت.

سوخت موشک خلیج فارس جامد است و این موشک توسط مرکز تحقیقاتی نیروی هوافضای سپاه طراحی و توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح تولید شده و یکی از شاهکارهای سردار شهید حسن طهرانی مقدم به حساب می‌آید.

خلیج فارس در حقیقت نسل جدیدی از موشک فاتح 110 محسوب می‌شود اما با توجه به شکل طراحی دماغه این موشک می‌توان به تفاوت بین این خلیج فارس و فاتح پی برد.

به نظر می‌رسد موشک خلیج فارس در نوک کلاهک خود از یک سامانه الکترواپتیک پیشرفته برای کشف اهداف در هنگام بازگشت به جو بهره می برد که این امکان را به موشک می‌دهد تا در زمان حمله، مستقل بوده و خود اقدام به کشف هدف کرده و خود را به سمت هدف هدایت کند.

هدفی که «خلیج فارس» مامور انهدام آن است، بسیار بزرگ بوده و یک غول تمام فلزی با وزنی در حدود 90 تا 100 هزار تن و  با ابعادی در حدود 300 متر طول و بیش از 70 متر عرض به شمار می‌رود‌.

ناوهای هواپیمابر از بزرگترین کشتی‌های موجود در دریاها بوده که علاوه بر ابعاد بسیار عظیم خویش کاملا زره پوش هستند.

دستیابی به چنین هدفی که بسیار بزرگ و به لحاظ سرعت و مانور تنبل است، امکانپذیر به نظر میرسد اما در نوع خود از آنچنان حفاظت و تدابیری بهره‌مند است که امکان دستیابی به آن را برای موشکهای کروز و قایق‌های تند‌رو سخت کرده است.

بعنوان مثال ناوهای هواپیمابر آمریکایی هر کدام با استفاده از تعداد زیادی کشتی‌های پشتیبانی دفاع هوایی و حتی زیردریایی‌های تهاجمی حفاظت می‌شوند که تعداد زیادی از آنها هم عرض با ناو حرکت کرده و مقابل مسیر موشکهای کروز قرار می‌گیرند تا اجازه ورود به حریم ناوهواپیمابر را نیابند.

علاوه بر آنکه خود ناو و ناوشکن‌های همراه آن هم به تعداد زیادی از سامانه‌های توپی و موشکی مقابله با موشک‌های کروز مجهز هستند اما در این میان، موشک بالستیک خلیج فارس با عبور آسان از تمام این موانع، با فرود مافوق صوت از ارتفاع بالا، عملا چنین تدابیری را بلااستفاده می‌کند.

*** معروف‌ترین راکت ایرانی/ زلزال‌ها «بارشی» شدند

سردار سرلشکر جعفری فرمانده کل سپاه پاسداران در نشست خبری خود در شهریور ماه 1391 اعلام کرد دقت راکت‌های 300کیلومتری زلزال به به زیر 50متر رسیده است.

راکت سوخت جامد زلزال، شناخته‌شده ترین، دوربردترین و مخرب ترین سلاح راکتی ایران است که در اوایل دهه 70 ساخته شد و از آن به عنوان یکی از کاندیداهای اصلی برای هدف قرار دادن پایگاه‌های آمریکایی اطراف ایران نام برده می شود.

دستیابی به راکت های سوخت جامد کوتاه برد، یکی از اهداف اولیه برنامه موشکی کشورمان از اواسط جنگ تحمیلی بوده که گفته می شود در این راستا اولین راکت از این نوع با برد 170 کیلومتر آزمایش شده و بعدها از لحاظ برد و محموله جنگی، در چند نسل توسعه یافته است.

برای اولین بار، در رزمایش پیامبر اعظم6 بود که این راکتها از روی لانچرهای 3تایی شلیک شد که این امر شلیک تعداد بیشتری از موشک‌های زلزال در مدت زمان کم را امکان‌پذیر کرده و موجب می‌شود تا تعداد موشک‌های بیشتری برای پرتاب در آنِ واحد آماده شوند.

اما در جریان بازدید 2ساعته فرمانده معظم کل قوا از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه پاسداران، که در اردیبهشت سال جاری صورت گرفت، موشک «زلزال بارشی» نیز رونمایی شد و برای اولین بار به نمایش درآمد.

30 بمب 17 کیلویی در موشک زلزال بارشی بکارگرفته شده که این بمبها در فاصله نزدیک به زمین پخش می‌شود و برای زدن باند فرودگاه و تجهیزات پخش شده روی زمین مناسب است.

حالا با نصب سر جنگی های بارانی بر روی موشک زلزال که در بازدید رهبری به نمایش درآمد، این موشک که بنا بر اعلام قبلی، به لحاظ دقت در انهدام اهداف نیز ارتقاء چشمگیری یافته، توانایی انهدام طیف متنوعی از اهداف را به دست آورده است.

این نوع کلاهک محوطه نسبتاً گسترده‌ای را در زمان فرود مورد اصابت قرار می‌دهد.

در حقیقت کلاهک بارانی برای انهدام یک هدف واحد طراحی نشده بلکه برای آسیب رسانی به محوطه ای از اهداف پراکنده استفاده می‌شود.
بنا بر گفته یکی از فرماندهان نیروی هوافضای سپاه، موشک «زلزال بارشی» هم از لحاظ عملیاتی و هم به لحاظ اقتصادی با 36 راکت زلزال برابری می‌کند.

راکت های زلزال به لطف بهره مندی از پرتابگرهای تمام متحرک و نیمه متحرک امکان شلیک از هر نقطه ای را دارند.

*** سجیل؛ مهلک‌ترین موشک ایران با برد 2هزار کیلومتر

موشک «سجیل»همانند موشک قدر (مدل پیشرفته و ارتقا یافته شهاب3 با برد حدود 2هزار کیلومتر) در نیمه دوم دهه 80.ش معرفی شده و برخی آنرا برترین موشک بالستیک ایرانی می‌دانند.

این موشک (محصول پروژه عاشورا)، اولین موشک دوربُرد سوخت جامد ایران، به سرعت و تنها ظرف چند دقیقه آماده پرتاب شده و پس از شلیک نیز پرتابگر آن به سرعت محل را ترک می‌کند. این ویژگی باعث کاهش احتمال نابودی موشک قبل از پرتاب می‌شود.

همچنین به دلیل شتاب بسیار بالای سجیل، امکان ردگیری آن در فازهای اولیه پرتاب بسیار کم و عملآً شانس دشمن برای انهدام این موشک در طی پرواز را ناچیز می‌کند.

بُرد سجیل 2000 کیلومتر عنوان و تاکنون در 2 نمونه سجیل 1 و 2 معرفی شده است.

این موشک از نوع دو مرحله ای بوده که پس از اتمام سوخت مرحله اول، این بخش از موشک جدا شده و مرحله دوم روشن می شود. با اینکار، بخشی از جرم بدنه که خالی شده و بار اضافه محسوب می‌شود، از موشک جدا شده و به افزایش بُرد کمک می‌کند.

سجیل با خروج از جو و طی مسیر در چنین ارتفاعی به داخل جو بازگشته و با سرعت حدود 13 ماخ (حدود4300 متر بر ثانیه) به سوی هدف سرازیر می‌شود که انهدام آنرا برای تمام سامانه‌های دفاع هوایی موجود «ناممکن» کرده است.

فناوری سوخت جامد مرکب که در این موشک استفاده شده نیز علاوه بر ویژگی‌های رانشی مطلوب، عمر انبارداری بالایی را نیز برای آن به دنبال دارد.

سامانه های هدفگیری ناوبری و هدایت سجیل دقت بسیار بالایی را برای آن به ارمغان آورده اند که برای این موشک ارزش عملیاتی زیادی را ایجاد کرده است.

موشک سجیل 2 نیز از سوخت جامد استفاده می‌کند که نسل جدیدتری از سوخت موشک به شمار میرود. همچنین این موشک از سرعت و دقت بیشتری در برخورد با هدف بهره برده و از عملکرد منحصر به فردی در سیستم ناوبری به نسبت دیگر موشکهای زمین به زمین ایران برخوردار است.

موشک‌های سوخت مایع با توجه به نیاز به شارژ شدن سوخت در مخازن پیش از پرتاب، زمان آماده‌سازی زیادی دارند. در این حالت امکان شناسایی موشک پیش از پرتاب وجود دارد. برای رفع این مشکل از سالها پیش سیلوهای زیرزمینی برای پرتاب موشک‌های بالستیک در نقاط مختلف کشور ساخته شده که می‌توان موشک شارژ شده و آماده شلیک را تا چند ماه در آنها نگاه داشت.

***  از شهاب تا قدر؛ نامدارترین موشک‌های ایرانی

این نسل از موشک‌های بالستیک ایرانی را باید نامدارترین آنها دانست که در 3 رنج شهاب1،2 و3 تولید شدند.

در واقع جمهوری اسلامی ایران در اولین گامهای خود برای تولید موشک در داخل، شهاب 1 را با بُرد 300 کیلومتر از روی موشک اسکادB ساخت و حدود 2 سال بعد، موشک شهاب 2 با بُرد 500 کیلومتر ساخته شد.

بعد از آن بود که با الگو برداری از روی موشک اسکاد C، اولین موشک جمهوری اسلامی ایران با هدف اصابت به سرزمین‌های اشغالی با نام شهاب 3 تولید شد.

این موشک بُردی در حدود 1150 کیلومتر داشت که برای اصابت به سرزمین‌های اشغالی می‌بایست از منطقه‌ای نظیر گیلانغرب شلیک می‌شد.

پس از آزمایش موشک شهاب 3 در سال 1377 و اعلام مشخصات آن از جمله بُرد، نگاه دشمنان به توانایی موشکی ایران تغییر کرد زیرا ارائه نمونه‌های جدیدتر، دوربردتر و دقیق‌تر از خانواده موشکهای شهاب نشان دهنده رسیدن ایران به سطوح بالای فناوری موشکی بود که نوید محصولات مخوف‌تری را در آینده می‌داد.

نمونه‌های مختلفی از شهاب3 تولید و به خدمت نیروهای مسلح کشور درآمده است که از نظر بُرد و زیرسامانه‌ها ارتقاء یافته‌اند اما همگی یک مرحله‌ای سوخت مایع بوده و از سامانه هدایت اینرسیایی برخوردارند.

از جمله می توان به نمونه‌ پیشرفته‌تر شهاب 3 با نام «قدر» با قابلیت بهره‌گیری از کلاهک‌های Multi War Head (بارانی)، تولید و تحویل رده های عملیاتی گردیده که قابلیت هدف‌گیری تا بُرد 2هزار کیلومتر را دارند.

قدر البته در 2 نوع قدر F و قدر H تولید شده که برد این موشک در نوع دوم آن چیزی در حدود 1350 کیلومتر است.

* جدول مقایسه ای مشخصات شهاب 3 و قدر F

*** فاتح؛ تک‎تیرانداز 300 کیلومتری

موشک مایل پرتاب «فاتح-110» را در کنار بسیاری از ویژگی های منحصر به فردش-از جمله دقت فوق العاده- باید اولین گام مهم ایران در سطراحی و ساخت موشک یالستیک سوخت جامد نیز دانست.

نمونه‎های مختلف این موشک با بُردهای 250 تا 300 کیلومتر دارای محموله انفجاری شدید به جرم 450 کیلوگرم است که سرعت آن به 1.5 کیلومتر بر ثانیه می‌رسد. این موشک از سامانه‎های پیشرفته هدایت و ناوبری برخوردار است و تا پایان مسیر هدایت می‌شود.

بنا بر مطالب اعلام شده از رسانه ملی خطای موشک فاتح-110 کمتر از 10 متر بوده که این در مورد نوع دریایی آن –خلیج فارس- از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار است زیرا مأموریت آن انهدام اهداف متحرک دریایی است.

این میزان خطا بسیار کم و در حد سامانه‎های زمین به زمین کشورهای تراز اول در صنعت موشکی محسوب می‎شود که نشان از پیشرفت چشمگیر کشورمان در زمینه کاهش خطا و افزایش دقت سامانه‎های موشکی سطح به سطح دارد.

در پرتابه‎های بالستیک با افزایش برد، به طور معمول خطا نیز افزایش می‎یابد که برای جبران خطای ایجاد شده از سامانه‎های هدایت، کنترل و ناوبری استفاده می‎شود.

سامانه‎های هدفگیری، هدایت، کنترل و ناوبری که ممکن است در بخشی از مسیر از 2 سامانه نیز استفاده شود، دست به دست هم داده تا خطای ناشی از منابع متعدد داخل و خارج موشک را جبران نمایند زیرا هر یک از منابع خطا می‎تواند سبب شود که موشک به نقطه عقب‎تر، جلوتر، یا سمت راست و چپ هدف برخورد کند.

برخی از این منابع، خطاهای حاصل از ساخت شامل نوسانات وزنی موشک، نوسانات قطر و طول موشک، خطاهای پدید آمده در ترکیب سوخت و میزان سوخت قرار داده شده در موشک، مدت زمان سوزش پیشران و متوسط نیروی تولیدی آن، عدم تقارن بال‎ها و بالک‎ها، عدم تقارن جرمی حول محور پرواز، همراستا نبود جهت نیروی رانش با محور پرواز، عدم انطباق کامل محورهای طولی اجزای داخلی موشک پس از مونتاژ، خطاهای ناشی از تغییرات جهت و سرعت باد نسبت به پیش‎بینی، تغییرات خواص هوا نسبت به مقادیر متعارف در ارتفاعات مختلف و... است.

یکی دیگر از منابع مهم خطا در موشک‎ها و راکت‎ها، اثرات سکوی پرتاب (لانچر-Launcher) است که شامل مواردی چون دقت در تراز سکو و صلبیت آن در زمان شلیک می‎شود.

برای افزایش دقت موشک‎ها تا حد نقطه‎زنی، علاوه بر سامانه ناوبری اینرسی، از یک سامانه هدایت دیگر برای فاز نهایی تا برخورد به هدف استفاده می‎شود.

بدین ترتیب با این مقدار خطای کم نسبت به نسل‎های قبلی این موشک‎ها، تنوع اهداف قابل انهدام به طور دقیق، بسیار بیشتر شده و علاوه بر شناورهای دشمن که عمدتاً عرض آنها بیش از 10 متر است (شعاع بیش از 5 متر) شامل جاده‎ها و پل‎های مواصلاتی مهم دشمن که از پدافند مستحکمی برخوردارند، آشیانه‎های جنگنده‎ها و حتی اهدافی مانند هواپیماهای جنگنده، ساختمان‎های کوچک و... خواهد بود.

در واقع این میزان خطای اندک موشک‎های «فاتح» یا «خلیج فارس» یا دیگر موشکهای بالستیک به معنای دادن قدرت انتخاب به فرماندهان برای انهدام یک هواپیما یا آشیانه خاص، باند پرواز فرودگاه یا ساختمانی خاص در محدوده برد صدها کیلومتری این سلاح‎ها است که به معنی از بین رفتن یک هدف ارزشمند دشمن با اصابت هر فروند موشک ایرانی از این نوع خواهد بود.

از سوی دیگر، موشک‎های خلیج فارس و فاتح-110 از چند نوع پرتابگر استفاده می‎کنند. پرتابگرهای تک فروندی دارای اتاقک مجهز به تجهیزات محاسبه پارامترهای پروازی و هدفگیری مستقر بر کامیون، پرتابگر 2 فروندی «ذوالفقار» مستقر بر خودروی جدید و نیز یک پرتابگر 3 فروندی نیمه متحرک کششی، انواع اصلی این پرتابگرها را تشکیل می‎دهند.

این پرتابگرها که اغلب آنها نیز متحرک هستند، قابلیت عملیاتی بسیار بالایی به این موشک‎ها برای پراکنده شدن در مناطق مختلف و اجرای آتش بسیار دقیق علیه دشمن ایجاد می‎کنند که عملاً کار یافتن پرتابگرها قبل از شلیک را برای او بسیار دشوار می‎کند.

*** قیام؛ دروازه ورود ایران به عرصه جدید ساخت موشک‌های بالستیک

به گفته سردار امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه، با دستیابی ایران به موشک‌های دوربُرد (تا سقف 2هزار کیلومتر) برای هدف قرار دادن سرزمین‌های اشغالی (در صورت بروز جنگ)، سقف بُرد مورد نیاز سپاه در حوزه موشک‌های بالستیک تامین شد.

سردار حاجی‌زاده با اشاره به نقش سردار شهید حسن طهرانی مقدم در این ارتقاء توان موشکی می‌افزاید: «حاج حسن یک بار برنامه‌ریزی کرد که به بُرد 2 هزار کیلومتر برسیم. پس از آن، برنامه دیگری داشت و معتقد بود که باید برگردیم و خلاءهای این بُرد را به لحاظ کمی و کیفی برطرف کنیم.

‌در این زمان بود که احساس شد یک موشک با بُرد 800 کیلومتر برای اهداف آمریکایی نیاز داریم اما نه با ابعاد و انداره موشک‌های بزرگ.»

فرمانده نیروی هوافضای سپاه افزود: «موشکی مدنظر شهید طهرانی‌مقدم بود که با بُرد 800 کیلومتر، ابعادی به اندازه موشک شهاب1 داشته باشد.»

29مردادماه سال 89، این موشک بالستیک منحصر به فرد با قابلیت‌هایی متفاوت از انواع قبلی رونمایی شد.

موشک جدید که «قیام» نام داشت، با بُرد 800 کیلومتر جدیدترین موشکی بود که توسط وزارت دفاع و با ایده اولیه سردار شهید طهرانی مقدم با یک هدف خاص ساخته شد: «انهدام پایگاهها و منافع آمریکایی در اطراف ایران»

موشک 6 تُنی «قیام» را در حقیقت باید «دروازه ورود ایران به عرصه جدید در ساخت موشک‌های بالستیک» دانست به طوری که می توان گفت تجربه 25 ساله صنعت دفاعی کشور (تا آن روز) در عرصه هوافضا در این موشک خلاصه می‌شد؛ موشکی که نداشتن بالک به عنوان یکی از ویژگی‌های آن، علاوه بر افزایش سرعت، قابلیت پرتاب موشک از انواع لانچرهای خاص را به آن می‌دهد.

این موشک بالستیک بنا بر ماموریت‌های تعریف شده، با طول حدود 11.5 متر و وزن سرجنگی 650 کیلوگرم می‌تواند اهداف را در فواصل مختلف مورد اصابت قرار دهد.

موشک بالستیک سوخت مایع قیام، قابلیت پرتاب از سیلوهای مخصوص و پرتابگر را داراست و سقف پرواز آن در حداکثر بُرد، به 195 کیلومتر می رسد.

*** آشنایی با موشک‌های جدید هرمز 1 و 2؛ افسانه 2 برادر

یکی از دستاوردهای مهمی که در اردیبهشت سال جاری در جریان بازدید رهبر معظم انقلاب از دستاوردهای جدید نیروی هوافضای سپاه برای اولین بار به نمایش درآمد، موشک‌های بالستیک ضدرادار و ضد کشتی هرمز بود.

موشک های هرمز 1 و 2 را با توجه به شباهت زیادشان به موشک کلاس فاتح، می توان امتداد بهینه شده و ارتقا یافته همین خانواده دانست که جزو دقیق ترین موشک های ایرانی محسوب می‌شوند.

به گفته سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه، برد موشک هرمز 1 در حدود 300 کیلومتر اعلام و سرعت موشک هرمز 2 نیز بین 4 الی 5 برابر سرعت صوت بیان شد.

موشک هرمز 1 (ضدرادار) بر خلاف موشکی مثل خلیج فارس که از هدایت اپتیکی بهره می برد و یا موشک فاتح 110 که از یک جستجوگر راداری استفاده می کند، از جستجوگرهای امواج راداری بهره برده و در به منبع انتشار آنها حمله می کند.

وزن سر جنگی این موشک به طور رسمی اعلام نشده است اما با توجه به شباهت آن به خانواده موشکهای فاتح 110 و همچنین موشک خلیج فارس، می توان وزن سرجنگی این موشک را بین 450 تا 600 کیلوگرم تخمین زد.

در تصاویر منتشر شده از زمایش این موشک مشخص شد هرمز – 1 توانسته است کانتنری به طول تنها 6 متر را که راداری بر روی آن نصب شده بود را منهدم کند که دقت و عملکرد فوق العاده ای محسوب می شود.

سردار حاجی‌زاده در این باره می گوید: «هرمز 1 می‌تواند رادارهای روی ناو هواپیمابر یا یک سایت پاتریوت در خشکی و یا یک سایت راداری جستجو‌گر را منهدم کند.»

هدف دیگری که می توان بر ضد آن از موشک هرمز استفاده کرد، شناورهای نظامی هستند که امروزه تعداد زیادی از آنها با ابعاد بسیار بزرگ در خلیج فارس در حال تردد می باشند.

همچنین باید گفت نکته دیگر در مورد سامانه موشکی هرمز -1 بحث تحرک بالای این سامانه است که بر روی یک پرتابگر با تحرک بالا قرار دارد. شلیک این موشک به همراه شلیک موشکی مثل خلیج فارس می تواند برای هر دشمنی در سطح دریا یک کابوس واقعی باشد، زیرا حالا دشمن با دو نوع موشک فوق العاده سریع رو به رو است که از دو سیستم هدایتی کاملا متفاوت بهره برده و مقابله با هر کدام از آنها مشکلات خاص خود را دارد.

*** ویژه‌نامه سی سال اقتدار موشکی