این اثر شگفت‌انگیز صفوی در منتهی‌الیه جنوبی میدان نقش جهان یکی از آثار ارزنده معماری اسلامی و شاهکار کاشی‌کاری معرق محسوب می‌شود که در دوران مختلف به نام‌های مسجد مهدیه و سلطانی و امام و یا مسجد شاه و مسجد جامع عباسی خوانده می‌شده است.

سر در زیبای این اثر تاریخی باشکوه و جلال خاصی مزین به کاشی‌کاری معرق بوده ولی باقی قسمت‌های این اثر با کاشی خشت تزئین شده که اکثر مورخین عجله شاه‌عباس در اتمام مسجد را دلیل تفاوت کاشی‌ها می‌دانند.

استاد «علی‌اکبر اصفهانی» معمار مشهور صفوی و سازنده سر در «قیصریه» و سایر بناهای میدان ساخت این اثر را در سال 1019 (ه.ق) آغاز و در سال 1038 (ه.ق) به اتمام رسانده و اثری زرین در لوح میراث ایران آفریده است.

سر در ورودی رفیع و مناره‌های طرفین بر زیبایی این بنای پر ابهت می‌افزاید که این سر در با کاشی‌های تزئینی چند رنگ و نقوش پرندگان و گل و گیاه آراسته‌شده و مقرنس‌های بی‌نظیری نیز در آن به چشم می‌خورد.

در بالای کتیبه سر در غرفه‌ای وجود دارد با کاشی‌های جالب‌توجه که شکل دو طاووس در طرفین یک گلدان را نشان می‌دهد و با کاشی معرق تزئین شده و درست در نقطه قرینه این‌سوی میدان در روبروی همان اثر مشهور برج قوس بر سر درب قیصریه قرارگرفته که به نوعی قرینه‌سازی جالبی را تداعی می‌کند.

شد در کعبه در سپاهان باز

به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس از اصفهان، درب اصلی مسجد در زمان شاه صفی جانشین شاه‌عباس نصب‌شده و مصراع: «شد در کعبه در سپاهان باز» بر روی آن با خط نستعلیق زیبا نوشته‌شده و ماده تاریخ نصب در را 1047 ه.ق بیان می‌کند و نیز در قسمت‌های مختلف دیگر لوح‌هایی که نشان از بخشودگی مالیات در دوران مختلف دارد، به چشم می‌خورد.

کتیبه‌های موجود در مسجد امام که به خط هنرمندان معروفی همچون «عبدالباقی تبریزی» و «محمدرضا امامی» و «محمدصالح اصفهانی» نگاشته شده از جمله قوی‌ترین آثار خوش‌نویسی عهد صفوی است.

در دو گوشه جنوب شرق و غرب مسجد هم دو مدرسه وجود دارد که این مدارس دینی یکی در عصر شاه سلیمان و دیگری در عهد قاجار مرمت شده است.

سنگ شاخص ظهر شرعی شاهکار علمی مذهبی

سنگ مشهور به «سنگ شاخص»که وقت اذان و ظهر شرعی را نشان می‌دهد و از ساخته‌های مهم علمی قدیم کشور است که در حیاط سلیمانیه قرار دارد، توسط شیخ بهایی وزیر معروف شاه‌عباس طراحی و تعبیه‌شده که شاخص ظهر شرعی در 4 فصل را با دقت و ظرافت خاصی نشان می‌دهد.

ایوان سر پوشیده شمالی مسجد فضای وسیع و بلندی است که سرتاسر کاشی‌کاری‌های زیبا دارد و گنبد باعظمت و رفیع مسجد که دو پوش است نیز در همین صحن قرار گرفته است که این گنبد بزرگ‌ترین و پر کارترین گنبد صفوی و استادانه‌ترین گنبد ایران شناخته می‌شود.

انعکاس صدا در استادانه‌ترین گنبد ایران زمین

از خصوصیات این گنبد که 54 متر ارتفاع دارد یکی انعکاس صداست که به خاطر دو پوش بودن گنبد صورت می‌گیرد و صدا در فضای 16 متری بین دو پوش گنبد می‌پیچد.

منبر سنگی زیبا و یکپارچه‌ای در همین صحن قرار دارد که با سنگ مرمر ساخته‌شده و شاهکار سنگ‌تراشی دوران است.

این صحن به وسیله دو دهانه عریض به شبستان‌ها راه می‌یابد که سطح داخلی آن‌ها پوشیده از کتیبه‌های با ارزش است و در دو سوی ایوان جنوبی نیز دو شبستان ساخته‌شده که مجموعه‌ای از ویژگی‌های معماری پیشرفته قرن 10 و 11 را با خود به همراه دارد و در طبقه فوقانی نیز که در قسمت شمالی مسجد واقع‌شده حجره‌هایی دارد، در قدیم محل زندگی طلاب علوم دینی بوده است.

یکی از مسایلی که مسجد امام را از نظر سیاحان و جهانگردان در ردیف آثار مهم تاریخی قرار داده ترتیب دقیق تعیین جهت قبله و رعایت دقیق اصول مربوطه است که سازندگان مسجد، طوری سر در را درست کردند که با عبور از میان ایوان ورودی بدون اینکه حس شود نیم چرخی به راست زده می‌شود و در جهت قبله با زاویه 45 درجه قرار می‌گیریم.

کتیبه‌های مسجد علاوه بر شاهکارهای خط ثلث و نستعلیق از آثار برجسته در منابع و مآخذ تحقیقی به حساب می‌آید و به طور کلی مسجد امام با مناره‌های رفیع و ایوان یکپارچه شبستان‌ها و محراب‌های نفیس را از عجایب معماری هنری و شاهکار درخشان صفوی قرار می‌دهد.

  گل و بوته‌های کاشی‌کاری‌های هفت رنگ مسجد امام همچون شکوفه‌های بهاری حضور روح آدمی در بهشت جاودان خدا را نوید می‌دهد و هر روز بر روی گردشگران لبخند می‌زند گویی که همین حالا باغی از شکوفه‌ها باز شده است.

دو مناره بلند 48 متری و گل و بوته‌های کاشی‌کاری شده همراه با خط ثلث استاد علیرضا عباسی شکوه و جلالی خاص به این اثر تاریخی بخشیده که متأسفانه در سال‌های اخیر بر اثر استفاده زیاد از این مسجد در مراسم‌ها و اعیاد و حضور جمعیت زیاد، صدماتی به این اثر واردشده و به علت موقوفی بودن بنا و درآمد ناچیز وقفنامه تاکنون میراث فرهنگی نتوانسته دوره جدید مرمت بنا را تمام کند، چرا که تعمیر گنبد و سایر قسمت‌ها و نیز دیوارهای نم کشیده پشتی این مسجد میلیاردها تومان هزینه در بر دارد.