پرستار اعتياد؛ از حرف تا عمل
اعتياد بيماري است يا ناهنجاري؟ معتاد بيمار است يا فردي با ويژگي‌هاي ضد اخلاقي؟ اين پرسش بيش از يك دهه عمر دارد و البته هرچه پيش آمده‌ايم رنگ بيماري بر ناهنجاري غلبه يافته و پديده پرستار اعتياد هم در همين راستاست.
به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، «پرستار اعتياد» عنوان شغلي است كه قرار است به فرايند درمان اعتياد در مراكز درماني و به كمپ‌هاي ترك اعتياد افزوده شود. اين‌كه پرستاران اعتياد تا چه اندازه خواهند توانست در زمينه درمان اعتياد كمك كنند، موضوعي است كه مسئولان حوزه بهداشت و درمان و بهزيستي كشور درارتباط با آن حرف‌هایی دارند كه خواندني است.
اعتياد بيماري است يا ناهنجاري؟ معتاد بيمار است يا فردي با ويژگي‌هاي ضد اخلاقي؟ اين پرسش بيش از يك دهه عمر دارد و البته هرچه پيش آمده‌ايم رنگ بيماري بر ناهنجاري غلبه يافته و پديده پرستار اعتياد هم در همين راستاست.
چندي پيش بابك دين پرست معاون كاهش تقاضا و توسعه مشاركت‌هاي مردمي ستاد مبارزه با مواد مخدر آخرين آمار رسمي اعتياد را در اختيار رسانه‌ها قرار داد. بر اساس اين آمار يك ميليون و 325 هزار معتاد در كشور داريم. 37 درصد مصرف‌كننده‌هاي مواد مخدر تحصيلكرده و دانش آموخته‌اند. 22 درصد از اين جمعيت ليسانس و 15 درصد بالاتر از ديپلم هستند.
آمار ديگر حاكي است 3056 نفر در سال 90 بر اثر سوء مصرف موادمخدر مرده‌اند و نگران‌كننده‌تر از همه اين‌كه زنان در اين سال‌ها به سمت اعتياد و به ويژه اعتياد صنعتي يا مصرف كراك و شيشه، گرايش بيشتري داشته‌اند. در اين ميان آمارهاي غيررسمي نيز هست كه جمعيت معتادان را چندين برابر اعداد و ارقام رسمي برآورد مي‌كند. درواقع جمعيت يك ميليوني بسيار رقم خوشبينانه‌اي به نظر مي‌رسد.
به‌علاوه اگر افراد خانواده معتاد را نيز به عنوان آسيب ديده‌هاي اجتماعي در نظر بگيريم و از طرف ديگر اعتياد را زمينه ساز بسياري از ناهنجاري‌ها، آنگاه اعتياد نه يك معضل بلكه بحراني ملي با اولويت‌هاي ويژه خواهد بود.
كارشناسان اين حوزه بر اين موضوع اتفاق نظر دارند كه معتاد بيش از آن‌كه جسمش دچار اختلال شده باشد روانش تحت تاثير قرار گرفته و لازمه درمان آن نيز ارائه راهكارهايي با رويكرد روحي و رواني است. براين اساس يكي ازشيوه‌هايي كه به تازگي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در صدد اجراي آن برآمده است، تربيت «پرستار اعتياد» با هدف درمان تخصصي معتاد است. هر چند تا اجرايي شدن اين آرمان راه طولاني درپيش دارد اما طرحي است كه اگر مورد ارزيابي جدي و كارشناسي قرار بگيرد، بسيار مؤثر واقع خواهد شد.
به گفته دكتر شريف مقدم معاون فرهنگي اجتماعي سازمان نظام پرستاري، در حالي كه كشور با كمبود قابل توجه پرستاران در بخش‌هاي مختلف روبه‌روست اما وجود چنين پرستاراني با هدف درمان اعتياد در مراكز خاص درماني، امري است مبارك كه بايد مغتنم شمرده شود.
وي مي‌گويد: پرستاران با دريافت مدرك كارشناسي عنوان پرستار جنرال را دريافت مي‌كنند و در هر بخشي مي‌توانند فعاليت داشته باشند و مي‌توانند با همين مدرك در زمينه پرستاري اعتياد هم فعاليت كنند. هر چند در حال حاضر در دنيا به اين شكل است كه براي تربيت پرستاران متخصص كه در اورژانس، ICU، CCU و از اين قبيل حوزه‌ها فعاليت دارند، كارشناس پرستاري بايد تا سطح كارشناسي ارشد ادامه تحصيل دهد و دوره 2 ساله تخصصي را نيز بگذراند.
شريف مقدم معتقد است: در ارتباط با پرستار اعتياد فرد براي تخصص در اين زمينه باید حداقل يك دوره 6 ماهه با موضوع دريافت تخصص‌هاي لازم براي پرستاري از معتاد را بعد از مدرك كارشناسي بگذراند و يا ممكن است در يك دوره 2 ساله، پرستار با دريافت مدرك كارشناسي ارشد بتواند در زمينه پرستاري اعتياد تخصص لازم را پيدا كند.
معاون فرهنگي اجتماعي سازمان نظام پرستاري در پاسخ به اين‌كه پرستار اعتياد بايد به لحاظ حرفه خود داراي چه مشخصه‌هاي خاصي باشد؟ مي‌افزايد: از آن جايي كه بيماران اعتياد مشكلات‌شان بيشتر جنبه رواني دارد، بنابراين بايد پرستار ويژه اعتياد در اين راستا در زمينه مددكاري، روانشناسي و روانكاوي مراتبي را بگذراند تا بتواند در مسير درمان بيمار مبتلا به اعتياد موفق عمل كند.
وي مي‌گويد: ابتلا به بيماري اعتياد اغلب عوامل شناخته شده‌اي دارد. به‌طور معمول كساني كه دچار افسردگي هستند و يا افرادي كه مشكلات اجتماعي دارند و يا در محيطي زندگي مي‌كنند كه ناهنجاري اجتماعي در آن وجود دارد به سمت اعتياد مي‌روند. بنابراين پرستار اعتياد بايد بيش از هر تجربه ديگري بتواند در اين زمينه به بيمار ارائه خدمت دهد تا بيمار بتواند اعتياد خود را ترك كرده و در كمال سلامت جسمي و رواني به جامعه برگردد.
براين اساس امان‌الله قرايي مقدم جامعه شناس، تربيت «پرستار اعتياد» را يك قدم مثبت در زمينه درمان اعتياد مي‌داند: وجود چنين پرستاراني به درمان اعتياد كمك شاياني خواهد كرد چون بيماري كه دچار اعتياد شده، به مراقبت روانشناسانه و مددكاري بيش از هر چيز ديگري نياز خواهد داشت. بنابراين اگر پرستاراني كه با اين هدف قرار است ارائه خدمت دهند در رشته‌هاي مددكاري و روانشناسي تجربه لازم را كسب كنند و همچنين به لحاظ پزشكي قدرت تشخيص چگونگي استفاده دارويي را دارا شوند مؤثر خواهند بود.
وي مي‌افزايد: مشاوراني كه در حال حاضر در زمينه درمان اعتياد فعاليت دارند در واقع در زمينه بهداشت معتادان تجربه‌اي تخصصي ندارند. بنابراين حضور چنين پرستاراني بسيار به مسير درمان معتاد كمك خواهد كرد. هرچند اين اعتقاد وجود دارد كه نبايد منتظر باشيم همه معتادان ترك كنند. چرا كه حدود 70 درصد از معتادان بازگشت دارند. اما روشي كه وزارت بهداشت در تربيت پرستار اعتياد در نظر دارد بسيار پسنديده و راهگشا خواهد بود، به‌طوري كه نه تنها مسير دشوار ترك اعتياد را آسان مي‌كند، بلكه به روش علمي و تخصصي نزديك خواهد كرد. البته به شرط آن‌كه در همه مراكز درماني ترك اعتياد از اين پرستاران بتوانيم بهره ببريم و مختص به مراكز خاصي نباشند.
از آنجايي كه در زمينه ترك اعتياد سازمان بهزيستي به عنوان يكي از پايه‌هاي اصلي اين فرآيند فعاليت دارد، اين موضوع از سوي رئيس سازمان بهزيستي نيز پيگيري شد. براين اساس دكتر همايون هاشمي رئيس سازمان بهزيستي نيز وجود پرستار اعتياد را در كمپ‌هاي ترك اعتياد راهي به سوي موفقيت برشمرده، مي‌گويد: ما از هر طرحي كه در راستاي توسعه پيشگيري و درمان اعتياد باشد حمايت مي‌كنيم. مطمئن هستيم وزارت بهداشت با توجه به قابليت‌ها و تجاربي كه در زمينه درمان دارد طرح وزين و قابل قبول با مباني علمي تأييد شده ارائه خواهد داد.
به گفته وي به نظر مي‌رسد سازمان بهزيستي در راستاي پيشگيري از اعتياد حرف‌هايي براي گفتن دارد و بزودي فاز سوم كارگاه رسانه‌هاي اعتياد و شيشه را آغاز خواهد كرد. اما اجراي چنين طرح‌هايي نيز به بهزيستي در فرآيند درمان معتاد كمك خواهد كرد.
رئيس سازمان بهزيستي كشور با بيان افزايش 4 برابري كمپ‌هاي ترك اعتياد در كشور ادامه مي‌دهد: اواخر سال 91 كمتر از180 كمپ ترك اعتياد در كل كشور فعاليت داشته‌اند. در حالي كه اين تعداد در حال حاضر به بيش از 700 كمپ رسيده است. ما در سازمان ادعا مي‌كنيم همه اين كمپ‌ها برابر ضوابط قانوني اداره مي‌شوند و حضور متخصص روانشناس و مشاور جزو ضروريات فعاليت كمپ‌ها به شمار مي‌آيد. بنابراين معتقدم «پرستار اعتياد» بايد زير نظر پزشك درمانگري كه در كمپ‌ها حضور دارد، فعاليت داشته باشد. پرستاران اعتياد نمي‌توانند مستقل عمل كنند. دراين صورت است كه در درمان اعتياد مي‌توان يك قدم به جلو حركت كرد و اميدوار بود.
به هر ترتيب لزوم وجود اشخاص متخصص در انواع زمينه‌هاي بهداشتي و درماني بي‌ترديد راهگشاي حوزه سلامت خواهد بود و آنچه در زمينه درمان اعتياد بايد مد نظر قرار بگيرد اين است كه معتاد بار ديگر به اعتياد روي نياورد. لازمه اين مهم نيز پرداختن به مواضع روانشناختي است كه در تربيت پرستار اعتياد بايد بيش از پيش مد نظر مسئولان قرار بگيرد.
اعتياد بيماري است يا ناهنجاري؟ معتاد بيمار است يا فردي با ويژگي‌هاي ضد اخلاقي؟ اين پرسش بيش از يك دهه عمر دارد و البته هرچه پيش آمده‌ايم رنگ بيماري بر ناهنجاري غلبه يافته و پديده پرستار اعتياد هم در همين راستاست.
چندي پيش بابك دين پرست معاون كاهش تقاضا و توسعه مشاركت‌هاي مردمي ستاد مبارزه با مواد مخدر آخرين آمار رسمي اعتياد را در اختيار رسانه‌ها قرار داد. بر اساس اين آمار يك ميليون و 325 هزار معتاد در كشور داريم. 37 درصد مصرف‌كننده‌هاي مواد مخدر تحصيلكرده و دانش آموخته‌اند. 22 درصد از اين جمعيت ليسانس و 15 درصد بالاتر از ديپلم هستند.
آمار ديگر حاكي است 3056 نفر در سال 90 بر اثر سوء مصرف موادمخدر مرده‌اند و نگران‌كننده‌تر از همه اين‌كه زنان در اين سال‌ها به سمت اعتياد و به ويژه اعتياد صنعتي يا مصرف كراك و شيشه، گرايش بيشتري داشته‌اند. در اين ميان آمارهاي غيررسمي نيز هست كه جمعيت معتادان را چندين برابر اعداد و ارقام رسمي برآورد مي‌كند. درواقع جمعيت يك ميليوني بسيار رقم خوشبينانه‌اي به نظر مي‌رسد.
به‌علاوه اگر افراد خانواده معتاد را نيز به عنوان آسيب ديده‌هاي اجتماعي در نظر بگيريم و از طرف ديگر اعتياد را زمينه ساز بسياري از ناهنجاري‌ها، آنگاه اعتياد نه يك معضل بلكه بحراني ملي با اولويت‌هاي ويژه خواهد بود.
كارشناسان اين حوزه بر اين موضوع اتفاق نظر دارند كه معتاد بيش از آن‌كه جسمش دچار اختلال شده باشد روانش تحت تاثير قرار گرفته و لازمه درمان آن نيز ارائه راهكارهايي با رويكرد روحي و رواني است. براين اساس يكي ازشيوه‌هايي كه به تازگي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در صدد اجراي آن برآمده است، تربيت «پرستار اعتياد» با هدف درمان تخصصي معتاد است. هر چند تا اجرايي شدن اين آرمان راه طولاني درپيش دارد اما طرحي است كه اگر مورد ارزيابي جدي و كارشناسي قرار بگيرد، بسيار مؤثر واقع خواهد شد.
به گفته دكتر شريف مقدم معاون فرهنگي اجتماعي سازمان نظام پرستاري، در حالي كه كشور با كمبود قابل توجه پرستاران در بخش‌هاي مختلف روبه‌روست اما وجود چنين پرستاراني با هدف درمان اعتياد در مراكز خاص درماني، امري است مبارك كه بايد مغتنم شمرده شود.
وي مي‌گويد: پرستاران با دريافت مدرك كارشناسي عنوان پرستار جنرال را دريافت مي‌كنند و در هر بخشي مي‌توانند فعاليت داشته باشند و مي‌توانند با همين مدرك در زمينه پرستاري اعتياد هم فعاليت كنند. هر چند در حال حاضر در دنيا به اين شكل است كه براي تربيت پرستاران متخصص كه در اورژانس، ICU، CCU و از اين قبيل حوزه‌ها فعاليت دارند، كارشناس پرستاري بايد تا سطح كارشناسي ارشد ادامه تحصيل دهد و دوره 2 ساله تخصصي را نيز بگذراند.
شريف مقدم معتقد است: در ارتباط با پرستار اعتياد فرد براي تخصص در اين زمينه باید حداقل يك دوره 6 ماهه با موضوع دريافت تخصص‌هاي لازم براي پرستاري از معتاد را بعد از مدرك كارشناسي بگذراند و يا ممكن است در يك دوره 2 ساله، پرستار با دريافت مدرك كارشناسي ارشد بتواند در زمينه پرستاري اعتياد تخصص لازم را پيدا كند.
معاون فرهنگي اجتماعي سازمان نظام پرستاري در پاسخ به اين‌كه پرستار اعتياد بايد به لحاظ حرفه خود داراي چه مشخصه‌هاي خاصي باشد؟ مي‌افزايد: از آن جايي كه بيماران اعتياد مشكلات‌شان بيشتر جنبه رواني دارد، بنابراين بايد پرستار ويژه اعتياد در اين راستا در زمينه مددكاري، روانشناسي و روانكاوي مراتبي را بگذراند تا بتواند در مسير درمان بيمار مبتلا به اعتياد موفق عمل كند.
وي مي‌گويد: ابتلا به بيماري اعتياد اغلب عوامل شناخته شده‌اي دارد. به‌طور معمول كساني كه دچار افسردگي هستند و يا افرادي كه مشكلات اجتماعي دارند و يا در محيطي زندگي مي‌كنند كه ناهنجاري اجتماعي در آن وجود دارد به سمت اعتياد مي‌روند. بنابراين پرستار اعتياد بايد بيش از هر تجربه ديگري بتواند در اين زمينه به بيمار ارائه خدمت دهد تا بيمار بتواند اعتياد خود را ترك كرده و در كمال سلامت جسمي و رواني به جامعه برگردد.
براين اساس امان‌الله قرايي مقدم جامعه شناس، تربيت «پرستار اعتياد» را يك قدم مثبت در زمينه درمان اعتياد مي‌داند: وجود چنين پرستاراني به درمان اعتياد كمك شاياني خواهد كرد چون بيماري كه دچار اعتياد شده، به مراقبت روانشناسانه و مددكاري بيش از هر چيز ديگري نياز خواهد داشت. بنابراين اگر پرستاراني كه با اين هدف قرار است ارائه خدمت دهند در رشته‌هاي مددكاري و روانشناسي تجربه لازم را كسب كنند و همچنين به لحاظ پزشكي قدرت تشخيص چگونگي استفاده دارويي را دارا شوند مؤثر خواهند بود.
وي مي‌افزايد: مشاوراني كه در حال حاضر در زمينه درمان اعتياد فعاليت دارند در واقع در زمينه بهداشت معتادان تجربه‌اي تخصصي ندارند. بنابراين حضور چنين پرستاراني بسيار به مسير درمان معتاد كمك خواهد كرد. هرچند اين اعتقاد وجود دارد كه نبايد منتظر باشيم همه معتادان ترك كنند. چرا كه حدود 70 درصد از معتادان بازگشت دارند. اما روشي كه وزارت بهداشت در تربيت پرستار اعتياد در نظر دارد بسيار پسنديده و راهگشا خواهد بود، به‌طوري كه نه تنها مسير دشوار ترك اعتياد را آسان مي‌كند، بلكه به روش علمي و تخصصي نزديك خواهد كرد. البته به شرط آن‌كه در همه مراكز درماني ترك اعتياد از اين پرستاران بتوانيم بهره ببريم و مختص به مراكز خاصي نباشند.
از آنجايي كه در زمينه ترك اعتياد سازمان بهزيستي به عنوان يكي از پايه‌هاي اصلي اين فرآيند فعاليت دارد، اين موضوع از سوي رئيس سازمان بهزيستي نيز پيگيري شد. براين اساس دكتر همايون هاشمي رئيس سازمان بهزيستي نيز وجود پرستار اعتياد را در كمپ‌هاي ترك اعتياد راهي به سوي موفقيت برشمرده، مي‌گويد: ما از هر طرحي كه در راستاي توسعه پيشگيري و درمان اعتياد باشد حمايت مي‌كنيم. مطمئن هستيم وزارت بهداشت با توجه به قابليت‌ها و تجاربي كه در زمينه درمان دارد طرح وزين و قابل قبول با مباني علمي تأييد شده ارائه خواهد داد.
به گفته وي به نظر مي‌رسد سازمان بهزيستي در راستاي پيشگيري از اعتياد حرف‌هايي براي گفتن دارد و بزودي فاز سوم كارگاه رسانه‌هاي اعتياد و شيشه را آغاز خواهد كرد. اما اجراي چنين طرح‌هايي نيز به بهزيستي در فرآيند درمان معتاد كمك خواهد كرد.
رئيس سازمان بهزيستي كشور با بيان افزايش 4 برابري كمپ‌هاي ترك اعتياد در كشور ادامه مي‌دهد: اواخر سال 91 كمتر از180 كمپ ترك اعتياد در كل كشور فعاليت داشته‌اند. در حالي كه اين تعداد در حال حاضر به بيش از 700 كمپ رسيده است. ما در سازمان ادعا مي‌كنيم همه اين كمپ‌ها برابر ضوابط قانوني اداره مي‌شوند و حضور متخصص روانشناس و مشاور جزو ضروريات فعاليت كمپ‌ها به شمار مي‌آيد. بنابراين معتقدم «پرستار اعتياد» بايد زير نظر پزشك درمانگري كه در كمپ‌ها حضور دارد، فعاليت داشته باشد. پرستاران اعتياد نمي‌توانند مستقل عمل كنند. دراين صورت است كه در درمان اعتياد مي‌توان يك قدم به جلو حركت كرد و اميدوار بود.
به هر ترتيب لزوم وجود اشخاص متخصص در انواع زمينه‌هاي بهداشتي و درماني بي‌ترديد راهگشاي حوزه سلامت خواهد بود و آنچه در زمينه درمان اعتياد بايد مد نظر قرار بگيرد اين است كه معتاد بار ديگر به اعتياد روي نياورد. لازمه اين مهم نيز پرداختن به مواضع روانشناختي است كه در تربيت پرستار اعتياد بايد بيش از پيش مد نظر مسئولان قرار بگيرد.
