به گزارش سرويس اقتصادي باشگاه خبرنگاران ،هیچ کمبودي در توليد مواد غذایی در سطح جهان وجود ندارد. در سال 2010، بيش از 2/2میلیارد تن از غلات و حبوبات تولید شد كه 2.5 برابر تولید پنج دهه گذشته است.رشد تولیدات مواد غذایی از رشد جمعیت جهان پيشي گرفته‌است، با این حال چرا بیش از یک میلیارد نفر در معرض خطر گرسنگي و يا آسیب پذیري نسبت به تغییرات شدید در قیمت مواد غذایی قرار دارند؟

یک پاسخ این است که كيفيت تدارکات پشتيباني تجاري و هزينه حمل و نقل عوامل بسيارتعیین‌كننده‌اي درقیمت مواد غذایی دارد. در کشورهای در حال توسعه و بويژه در كشورهاي محصور در خشكي، هزينه‌هاي حمل و نقل و پشتيباني تجاري حدود60-20 درصد از قيمت مواد غذایی را به خود اختصاص مي‌دهند. به عنوان مثال، 48 درصد از هزینه ذرت وارداتي نیکاراگوئه و 40 درصد از گندم وارداتی هندوراس از ايالات متحده امريكا ناشي ازهزينه‌هاي حمل و نقل و تدارکات تجاري است. زماني كه در يك منطقه كمبود عرضه وجود داشته‌باشد، زنجیره تامین غیر قابل اتكا می تواند باعث بروزشوکهاي قیمتي شود.

در فوریه 2011، قیمت‌های جهانی موادغذايي به بالاترين حد خود رسيد كه یادآورنوسانات ویرانگر قیمت در دهه 1970بود. هنگامی که چنین نوساناتي درقیمت غلات وحبوبات كه قوت غالب ساكنان كشورهاي در حال توسعه است، رخ مي‌دهند، فقرا تحت فشار بيشتري قرار مي‌گيرند . به عنوان مثال در سال 2010 ، غلات40 درصد از مواد غذایی وارداتي توسط کشورهای کمتر توسعه یافته راتشکیل می‌داد.

در بسیاری از موارد، بهبود زنجیره عرضه غذا می‌تواند این آسیب پذیری را کاهش و دسترسی به غذا را افزایش دهد. مضافا به اينكه کارآمدي تدارکات به کاهش قیمت‌های پرداختي توسط مصرف کننده و تسريع در پاسخ‌گويي به نياز بازار در هنگام وقوع يک بحران منجر خواهد شد.

ارزیابی اخیر كيفيت زنجیره عرضه گندم در كشورهاي خاورمیانه و شمال آفریقا كه وابستگي شديدي به واردات غلات دارند، نشان داد عوامل بسياري در هزینه های لجستیک بالا و آسیب پذیری اين كشورها دخيل هستند. به واسطه ضعف در پشتيباني و تداركات اتلاف محصول بالا و به طور معمول بیشتر از 5 درصد است. زمان ترانزيت گندم از بازارهای اصلی به بازارهای هدف در کشورهای عربی به طور متوسط 78 روز و هزینه های این سفر در حدود تني40 دلار است. در مقابل، زمان ترانزيت از همان بازار اصلي به بازار هلند فقط 18 روز و هزینه‌های این چنين سفري تني 11 دلار است. براي بازار دورتري مانند کره جنوبي، زمان حمل و نقل به طور متوسط 47 روز و هزینه‌های آن تني 17 دلار بوده‌است.

در رابطه با کاهش برخی از هزینه‌ها مانند هزینه‌های حمل اقیانوس‌پيماها، که بخش بزرگي از قیمت نهایی غلات و روغنهای خوراکی را تشكيل مي‌دهند، کشورها نمی‌توانند اقدامات مهمي را انجام دهند. با این حال، با اصلاح سیاست‌ها و تقویت عملکرد کلی تدارکات در مبادي ورودي و بهبود فضاي كسب‌وكارمی‌توانند به کاهش هزینه‌های توزیع منطقه‌ای و داخلی خود كمك كنند.

ايران در جرگه ده واردكننده عمده كالاهايي نظير غلات(برنج، گندم، ذرت ،دانه‌هاي روغني)، روغنهاي نباتي، شكر، كنجاله‌هاي دامي از بازار جهاني است. سالانه واردات ميليونها تن از كالاهاي مذكور كه داراي فسادپذيري بالايي نيز هستند، بعضا بواسطه حمل فله‌اي هزينه‌هاي بالايي را بر كشور تحميل مي‌كنند، از طريق بنادر جنوبي به گمركات كشور وارد و ترخيص مي‌شوند . سوء مديريت اين حجم عظيم وارداتي در رتبه نازل ايران در تجارت فرامرزي و شاخص عملكرد لجستيكي تبلور پيدا كرده است. در سال 2012 ايران رتبه 138 را در ميان 183 كشور جهان از نظر تجارت‌فرامرزي كسب كرد .در شاخص عملكرد لجستيكي نيز از رتبه 103 در سال 2010 به رتبه 112 در سال 2012 تنزل رتبه داد.

فرآيندهاي طولاني ترخيص كالا در گمركات علاوه بر خواب سرمايه و بالارفتن درصد اتلاف كالاها موجب افزايش زمان و هزينه واردات و نهايتاً افزايش قيمت تمام شده كالاي وارداتي در كشور شده‌است. در سال 2012زمان مورد نياز براي واردات به32 روز رسیده است. هرچند هزینه واردات کالا به ایران نیز با افزایش 150 دلاری نسبت به سال گذشته به 1885 دلار به ازای هرکانتینر رسیده است. در قياس با كشوري مانند عربستان كه زمان مورد نياز 17روز و هزينه 615 دلاري واردات به ازای هرکانتینر دارد، مشاهده مي‌شود كه بواسطه ناكارآمدي فرآيند پشتيباني تجاري و ضعف در لجستيك، زمان مورد نياز براي واردات به ايران دو برابر عربستان و هزينه آن سه برابر اين كشور است. تنزل رتبه ايران در حوزه‌هاي مربوط به پشتيباني تجاري از ناكافي بودن روند اصلاحات و سرعت پايين آنها و عقب‌ماندن از گردونه رقابت در اين حوزه‌ها كه هزينه‌اش را ناگزيرمصرف‌كننده نهايي پرداخت مي‌كند، حكايت دارد.

حبيبه فتحي، عضو هيات علمي موسسه مطالعات و پژوهش هاي بازرگاني