به مناسبت ولادت آن حضرت، مختصری از زندگینامه و
تعدادی از احادیث گهربار ایشان را مرور میکنیم: مادر امام محمد باقر (ع)
فاطمه معروف به ام عبدالله، دختر امام حسن (ع) میباشد و این امام از پدر و
مادر، علوی و هاشمی است. از کنیههای این امام بزرگوار، ابوجعفر، باقر و
باقرالعلوم نیز از القاب آن حضرت میباشد.
حکامی که در زمان حیات آن
امام همام حکومت میکردند، ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمربن
عبدالعزیز و هشام بن عبدالملک در زمان حیات آن امام همام حکومت میکردند و
نقل شده که فرزندان آن حضرت پنج پسر و دو دختر بودهاند. در زمان امام باقر
(ع) علیرغم هرج و مرج موجود در جهت تغییر حاکمیت اموی به عباسی، زمینهای
برای قیام علیه دستگاه جور فراهم نبود. با این حال در این میان، قیام
علمی، ممکن بوده است.
این حرکت علمی امام در حالی صورت گرفت که افرادی متکی
به زر و زور سلاطین بودند و هر یک مذهبی از خود تراشیده و سبب انحراف شده
بودند و امام در آن دوران مطالب علمی و اسلامی را بازگو میکرد و چنان در
بسط علوم متبحر بود که به باقرالعلوم یعنی شکافنده دانشها معروف شدند. این
تلاش مقدس به حدی بود که شیخ مفید آن را منحصر به فرد میداند و میزان
ظهور علوم دینی و آثار و سنت علوم قرآنی، تاریخ و فنون آداب را در این زمان
بینظیر توصیف میکند. اگر به روایات شیعه رجوع کنیم خواهیم دید که بیشتر
آنها از امام باقر و امام صادق (ع) است؛ زیرا امامان دیگر مانند آن دو
بزرگوار برای نشر حقایق، مجال نیافتند.
در ادامه این گزارش به احادیثی از آن امام بزرگوار اشاره میکنیم:
"چه بسیار خوب است نیکیها پس از بدیها، و چه بسیار بد است بدیها پس از نیکیها".
"سه
چیز از خصلتهای نیک دنیا و آخرت است: از کسی که به تو ستم کرده است گذشت
کنی، به کسی که از تو بریده است بپیوندی، و هنگامی که با تو به نادانی
رفتار شود بردباری کنی".
"از سستی و بیقراری بپرهیز، که این دو
کلید هر بدی میباشند. کسی که سستی کند، حقی را ادا نکند، و کسی که بیقرار
شود بر حق صبر نکند".
"شخص حریص به دنیا مانند کرم ابریشم است که
هرچه بیشتر به دور خود میتند راه بیرون شدنش را دورتر و مشکلتر میکند تا
اینکه از غم و اندوه بمیرد".
"سه چیز پشت انسان را میشکند، مردی که عمل خویش را زیاد شمرد، گناهش را فراموش کند، و به رای خویش خشنود باشد".
"با هوای نفسانی خود مبارزه کند، همانگونه که با دشمنت مبارزه میکنی".
"مومن برادر مومن است، او را دشنام ندهد، او را از نیکیها محروم نسازد و گمان بد به او نبرد".