هر شب با قرآن/شنیدن کی بود مانند دیدن!
بر آنیم تا در این مجال، قطعاتی کوتاه و بلند از کتاب وحی را با نگاهی به انعکاس آن در ادب پارسی، پیشکش طالبان حق و جوینگان حقیقت کنیم تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.
مجله شبانه باشگاه خبرنگاران:
آیه 143 سوره اعراف
وَ لَمَّا جاءَ مُوسى لِميقاتِنا وَ کَلَّمَهُ رَبُّهُ قالَ رَبِّ
أَرِني أَنْظُرْ إِلَيْکَ قالَ لَنْ تَراني وَ لکِنِ انْظُرْ إِلَى
الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَکانَهُ فَسَوْفَ تَراني فَلَمَّا تَجَلَّى
رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکًّا وَ خَرَّ مُوسى صَعِقاً فَلَمَّا
أَفاقَ قالَ سُبْحانَکَ تُبْتُ إِلَيْکَ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنينَ
و چون (قوم تقاضای دیدن خدا کردند) موسی (با هفتاد نفر
بزرگان قومش که انتخاب شده بودند) وقت معین به وعده گاه ما آمد و خدایش
با وی سخن گفت، موسی (به تقاضای جاهلانه قوم خود) عرض کرد که خدایا خود
را به من آشکار بنما که جمال تو را مشاهده کنم. خدا در پاسخ او فرمود که
مرا تا ابد نخواهی دید و لیکن به کوه بنگر، اگر کوه طور (بدان صلابت ،
هنگام تجلی) به جای خود برقرار ماند تو نیز مرا خواهی دید. پس آن گاه که
تجلی خدایش بر کوه تابش کرد کوه را مندکّ و متلاشی ساخت و موسی بی هوش
افتاد. سپس که به هوش آمد عرض کرد: خدایا تو منزه و برتری (از رؤیت و حس
جسمانی، از چنین اندیشه) به درگاه تو توبه کردم و من (از قوم خود) اول
کسی هستم که (به تو و تنزّه ذات پاک تو از هر آلایش جسمانی) ایمان دارم.
عارفان گفته‌اند که حضرت موسی (ع) در مدارج عرفانی در مقام گوش بود و از این جهت خداوند با او سخن گفت و او را کلیم الله گفتند یعنی کسی که با خدا هم کلام شده است. ضذب المثل معروفی نیز هست که درآن به مقام گوش برای موسی (ع) و مقام چشم برای محمد (ص) اشاره کرده است:
*از این رو وقتی موسی (ع) از خداوند تقاضای دیدار کرد خطاب رسید «لَن تَرانی» یعنی هرگز مرا نخواهی دید. این عبارت با توجه به معنای نفی و ردّی که در آن هست در زبان فارسی به تدریج به معنی سخنان تند و ناسزا رواج یافته است. چنانکه گویند فلان دشمن آمد و مشتی «لنت ترانی» گفت و رفت.
*پاسخ خداوند به موسی شاید تعلیمی باشد به موسی و همگان که هیچ ماهیتی را تاب تجلی آن وجود مطلق نیست چنانکه سایه تاب تجلی آفتاب را ندارد. اگر این بیاید آن می‌رود. پس ای موسی ببین بنگر که چگونه وقتی من آمدم کوه رفت. آن کوه در تو نیز هست اکنون ببین برقی از آن تجلی با کوه چه کرد اگر تمام آن بر تو زند با تو چه خواهد کرد!
*در باب تقاضای موسی و شنیدن جواب لن ترانی، دو رباعی گفته‌اند که هر دو جالب و خواندنی است:
اما در پاسخ آن گفته‌اند:
*البته این تعبیرات از جنس تفسیر آیات الهی نیستند بلکه بر خلاف صریح آیه است اما بیان عارفان اغلب حسن تعبیری است که از آیه ای می‌کنند تا لطیفه ای دیگر را در دل آن بنشانند.
محمد، دیدن و موسی، شنیدن شنیدن کی بود مانند دیدن
*از این رو وقتی موسی (ع) از خداوند تقاضای دیدار کرد خطاب رسید «لَن تَرانی» یعنی هرگز مرا نخواهی دید. این عبارت با توجه به معنای نفی و ردّی که در آن هست در زبان فارسی به تدریج به معنی سخنان تند و ناسزا رواج یافته است. چنانکه گویند فلان دشمن آمد و مشتی «لنت ترانی» گفت و رفت.
*پاسخ خداوند به موسی شاید تعلیمی باشد به موسی و همگان که هیچ ماهیتی را تاب تجلی آن وجود مطلق نیست چنانکه سایه تاب تجلی آفتاب را ندارد. اگر این بیاید آن می‌رود. پس ای موسی ببین بنگر که چگونه وقتی من آمدم کوه رفت. آن کوه در تو نیز هست اکنون ببین برقی از آن تجلی با کوه چه کرد اگر تمام آن بر تو زند با تو چه خواهد کرد!
آرزو می خواه لیک اندازه خواه بر نتابد کوه را یک برگ کاه (مثنوی)
*مولانا این تجلی خداوند بر کوه را به شراب تشبیه کرده که کوه در مستی آن محو گردید:
کوه طور اندر تجلی حلق یافت تا که می‌نوشید و می را بر نتافت
*در باب تقاضای موسی و شنیدن جواب لن ترانی، دو رباعی گفته‌اند که هر دو جالب و خواندنی است:
چو رسی به طور سینا «أرِنی» مگو و بگذر که نیرزد این تمنا به جواب لن ترانی
اما در پاسخ آن گفته‌اند:
چو رسی به طور سینا «أرِنی» بگوی و مگذر که جوابت آید از دوست اگر چه لن ترانی
*البته این تعبیرات از جنس تفسیر آیات الهی نیستند بلکه بر خلاف صریح آیه است اما بیان عارفان اغلب حسن تعبیری است که از آیه ای می‌کنند تا لطیفه ای دیگر را در دل آن بنشانند.
برای مشاهده مجله شبانه اینجا کلیک
کنید
