اهل کتاب همه یکسان نیستند بلکه در میان آنان بسیاری هستند که به حق قیام کرده‌اند و آیات الهی را شب هنگام می‌خوانند و خدا را سجده می‌کنند.(113) به خدا و روز قیامت ایمان دارند و مردمان را به کارهای نیک فرا می‌خوانند و از کارهای ناشایست نهی می‌کنند و به انجام کارهای خیر می‌شتابند. اینان در شمار خوبان و صالحان عالمند.(114) و هر کار خوب که به جای آرند هرگز به درگاه خداوند مردود نباشد که خداوند به آنچه اهل تقوی کنند نیک آگاه است.(115)

*سخن این است که اهل کتاب (مانند مسلمانان) همه از حیث دیانت و تقوی یکسان نیستند بلکه در میان ایشان چه بسیارند کسانی که شب‌ها به تلاوت کتاب آسمانی و تفکر در آیات الهی مشغولند و هرکجا با حق و حقیقت روبه رو شوند بی درنگ سر فرود می‌آورند و این معنی حقیقی سجده است. به روز قیامت یا مبدأ و معاد یا آغاز و انجام آفرینش ایمان دارند، به کارهای نیکو می‌شتابند و مردم را به کارهای نیکو می‌خوانند و از بدی نهی می‌کنند و این است جان اسلام و همه ادیان الهی و آسمانی که شرط سعادت دنیا و آخرت و رستن از خوف و حزن دو عالم است.

*در قرآن بسیاری از انبیا به وصف مسلمانی یاد شده‌اند: در آیه 72 سوره یونس خداوند از زبان نوح نقل می‌کند که خطاب به امت خویش می‌گوید: «به من فرمان داده شده است که در شمار مسلمین باشم.» و آیات بسیار دیگری نیز در قرآن آمده است که اشاره دارد به کاربرد کلمه مسلمین در معنای وسیع برای اقوام و ملل و انبیای پیش از اسلام.

*عجب است از مسلمانانی که گاه و بیگاه از اسلام به مسیحیت می گروند و نمی‌دانند که این تحصیلِ حاصل است، زیرا هر مسلمانی مسیحی نیز هست و مسلمانان به نص صریح قرآن به آنچه بر رسول اکرم نازل شده است و نیز آنچه پیش از او بر پیامبران پیشین فرستاده شده نیز ایمان دارند (بقره:4). اما چه بسیار که مسلمانی به مسیحیت یا به دین دیگر روی می‌آورد بدین سبب که از مسلمان مدعی و دروغین ظلم و نامردمی دیده و در حقیقت از ظلم مسلمانان است که می‌گریزد نه از مسلمانی.

*گوشه ای از اوصاف یک مسیحی مؤمن به نام آقای می ریل که کشیش مشهورِ کتاب بینوایان ویکتور هوگو است نشان می‌دهد که پیوسته در کنار مسیحیان مدعی و متعصب، مسیحیان بسیاری نیز بوده‌اند که در این آیات وصفشان آمده است و شیوه زندگی آقای می ریل در چندین فصل از جلد کتاب بینوایان با ترجمه حسینعلی مستعان آمده است.

*آری چنان که خداوند اشاره فرموده از اهل کتاب پیوسته کسانی بدین اوصاف بوده‌اند، چه در مسیحیت، مانند آقای می ریل، و چه در یهودیت که می‌توان در زندگی موسی بن میمون یهودی، طبیب معروف قرن ششم مطالعه کرد و معیارهای متعالی مسلمانی حقیقی را در او یافت و خواند که چگونه وقتی ابن میمون از دنیا رفت مردمان همه مذاهب زمان در شهر در تشییع او شرکت کردند و هر یک به شیوه خود برای او نماز گذاردند.