.به گزارش باشگاه خبرنگاران ؛  روستای ماخونیک خراسان جنوبی از روستاهای شگفت انگیز جهان و جزء بخش مرکزی شهرستان سربیشه  است و به لحاظ شهرت آن به شهر لی لی پوتها، جذابیتهای حیرت انگیزی دارد.
روستاي ماخونيك در خراسان‌جنوبي از روستاهاي شگفت‌انگيز جهان و جزء بخش مركزي شهرستان سربيشه است و به لحاظ شهرت آن به شهر آدم كوچولوها، جذابيت‌هاي حيرت‌انگيزي دارد.
بر پایه این گزارش ؛ منطقه ماخونيك متشكل از 12 آبادي است كه روستاي ماخونيك بزرگترين آنها محسوب مي‌شود. اين روستا شامل ماخونيك، كفاز، چاپنسر، توتك، سفال‌بند، سولابست، لجونگ (سفلي و عليا)، كلاته بلوچ، دامدامه و ميش نو، خارستو و جلارو است.
اهالي اين روستاها از نظر مذهب، معيشت، شيوه زندگي و اوضاع اجتماعي وجه اشتراك زيادي با يكديگر دارند اما غالب اين روستاها اصل و نسب خود را از روستاي ماخونيك مي‌دانند.
مذهب مردم منطقه ماخونیک سنی و از نوع حنفی است  که با زبان فارسی و با لهجه خاص محل تکلم می کنند.
درباره وجه تسميه روستا چندين قول وجود دارد، مي‌گويند كه در گذشته‌هاي بسيار دور عده‌اي ماموران دولتي به اين روستا آمده و اهالي به گرمي از آنها استقبال نكرده‌اند و با آنها برخورد سردي داشته‌اند و آنها اين نام را براي روستا انتخاب كرده‌اند.
برخي نيز مي‌گويند به دليل وجود شكافي در كوه نزديك روستا به آنجا ماده ماخونيك گفته مي‌شده كه به مرور زمان به ماخونيك تغيير نام يافته است.
در برخي اسناد قديمي كه تاريخ نگارش آنها به 300 سال قبل مي‌رسد، نام روستا مادخنيك ذكر شده است كه مركب از دو جزء «ماد» و «خنيك» است.
ماد در زبان پهلوي و پارسي باستان به ماه تبديل شده كه يكي از معاني آن شهر و مملكت است و در مجموع به‌نام شهر ماخونيك است.
درباره اين روستا هيچ سابقه تاريخي مكتوبي وجود ندارد و فقط «كلنل چارلز ادوار دبيت» در كتاب سفرنامه خراسان و سيستان در دوره ناصرالدين شاه به توصيف منطقه ماخونيك پرداخته است.
بر طبق شواهد چنين بر مي‌آيد كه ساكنان روستا در ابتدا دامدار و عشاير بوده‌اند و در دوره‌هاي بعد در منطقه ماخونيك و به ويژه در روستاي ماخونيك سكونت گزيده‌اند، وجود سنگ‌نگاره‌اي در نزديكي قنات ماخونيك كه نقش‌هاي چوپاني و بسيار قديمي بر روي آن نقش بسته نيز گواهي بر قدمت سكونت در ماخونيك است.
 از آثار تاريخي ماخونيك مي‌توان به سنگ سياه (سنگ نگاره) ماخونيك، بناي برج و قلعه، برج گل انجير، منزل سرگردوني، نادر مرده اشاره كرد.
 این گزارش می افزاید: يكي از عمده نشانه‌هاي فرهنگي روستاي ماخونيك، مسكن است كه در نوع خود جالب و قابل توجه است. بافت مسكوني روستا در دامنه تپه و خانه‌ها به طور فشرده به هم و در گودي زمين ساخته شده‌اند. كف خانه حدود يك متر از سطح زمين پايين‌تر است و داراي يك در كوتاه چوبي است.

براي رفتن به داخل خانه بايد دولا شده و به زحمت خود را داخل خانه كرد.
اغلب يكي، دو پله درگاهي را به كف خانه متصل مي‌كنند، هر خانه داراي فضاهايي همچون كنديك (مخزن نگهداري گندم و جو)، كرشك (اجاق گلي براي طبخ غذا)، طاق و طاقچه است.
همچنين عمده مصالح به كار رفته در مسكن روستا شامل سنگ، چوب و هيزم است.
علاوه بر مسكن مي‌توان به جاذبه‌هاي فرهنگي ديگري همچون مراسم عروسي و نامزدي، مراسم ماه رمضان و عيدفطر و عيد قربان، مراسم باران خواهي و همچنين خوراك و غذاهاي سنتي و پوشاك محلي منطقه اشاره كرد. در حال حاضر گردشگران خارجي و داخلي زيادي از اين روستا بازديد مي‌كنند و اين روستا از روستاهاي گردشگر خراسان جنوبي به شمار مي‌رود.
جاذبه اين روستا اين است كه در آن اهالي كوتاه قد بوده و به زحمت قدشان از 40/1 تجاوز مي‌كند البته شايان ذكر است كه اين موضوع مربوط به دوران گذشته است واكنون در اين روستا تقريبا قدها متعادل شده است. خانه‌هاي روستائي با سقف‌هاي كوتاه و داخل خانه‌ها نيز بسيار كوچك مي‌باشد.
 براي وارد شدن به خانه‌هاي روستاي ماخونيك بايد كمر را خم كرد، در داخل خانه هم نمي‌شود راست‌راست ايستاد.
بر اساس این گزارش ؛  ظاهرا از آنجا كه هواي آن ناحيه سرد است، مردم خانه‌ها را كوچك و كم‌‌ارتفاع مي‌سازند تا راحت‌تر گرم شوند.
مردم ماخونيك تا 50 سال پيش، چاي نمي‌نوشيدند، شكار نمي‌كردند و اصلا گوشت هم نمي‌خوردند چرا كه اين قبيل كارها را گناه مي‌دانستند.

ورود تلويزيون به اين روستا به معنای ورود شيطان بود و اهالی تا چند سال پيش به تلويزيون می گفتند شیطان،  آنها هرگز اجازه نمي‌دادند كودكان پای صفحه تلويزيون بنشينند و جادو شوند، البته شايد حق با آنها بود.
شغل اصلی مردم روستا دامداری است و در کنار آن به کشاورزی نیز مشغول هستند، علاوه بر این تعدادی از اهالی در معادن سنگ کار می کنند و تعداد ی دیگر نیز قالیبافی می کنند و این صنعت از عمده صنایع دستی روستا به شمار می رود.
عمده محصولات کشاورزی منطقه شامل گندم، سیر، جو، شلغم، چغندر و زردک است و مردم این منطقه به میزان محدودی به کشت گوجه فرنگی، پیاز و زعفران نیز می پردازند.

کاشت محصولات باغی در روستا چندان به چشم نمی خورد و فقط تعدادی درختان عناب، توت، انجیر، انار، سیب، انگور و بادام در کنار جویهای آب و نزدیکی استخر کاشت شده است.
راه روستا در سالهای اخیر ایجاد و آسفالت شده است و علاوه بر این روستا دارای آب شرب، برق، خانه بهداشت، مدرسه ابتدایی، مکتب خانه، حمام و چندین مغازه از جمله خوار و بار فروشی، قصابی، نانوایی، تعمیرگاه موتور و جوشکاری هستند.
در حال حاضر گردشگران خارجی و داخلی زیادی از این روستا دیدن می کنند و این روستا از روستاهای هدف گردشگری خراسان جنوبی به شمار می رود.
با این حال خانه های مسکونی لی ‌لی پوت های ایران همچنان پابرجاست و خانه هایی با ساخت امروزی و گاه شهری و دارای آجرنما، اگرچه قد برافراشته و خانه های تو سری خورده را در سایه خود قرار داده اما نتوانسته اند نگاه ها را از آن برگیرند./س