به نقل از آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها| «روز قم ثبت ملی شد» این خبر بسیار مهم، مسرت‌بخش و آمیدآفرینی بود که استاندار قم با اشاره به تصویب روز ملی قم در شورای‌عالی انقلاب‌فرهنگی، در هفته وحدت و در آستانه ورود مشحون از نور و برکت بانوی قدیسه و تمدن ساز جهان تشیع؛ کریمه اهل بیت، حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیها از مدینه النبی به قم مقدس، اعلام نمود. از سال آینده “روز قم” به‌صورت رسمی وارد تقویم رسمی کشور خواهد شد. آری ۲۳ ربیع‌الاول و هم‌زمان با سالروز ورود بانوی تمدن ساز حضرت فاطمه معصومه (س) به قم به‌عنوان «روز قم» نام‌گذاری شده و این روز برای بزرگداشت تاریخ، فرهنگ و تمدن شهر قم و همچنین تجلیل از مقام و منزلت والای حضرت فاطمه معصومه (س) انتخاب شده است. گو اینکه با تصویب روز ملی قم در شورای‌عالی انقلاب‌فرهنگی، مختصات مختلف در خصوص این روز نیز به استانداری قم ابلاغ شده است
در این راستا، روز چهارشنبه در جلسه شورای فرهنگ عمومی قم که در سالن محراب حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) برگزار گردید، معاون فرهنگی حرم مطهر فاطمی نیز شعار کارشناسی شده و برگزیده” قم؛ جهان‌شهر تمدنی اهل‌بیت (ع) “ به‌عنوان شعار روز قم مطرح نمود و در محضر تولیت محترم آستان مقدس فاطمی به تصویب شورای مذکور رسید.
انتخاب هوشمندانه شعار “قم، جهان‌شهر تمدنی اهل بیت” برای “روز قم” فرصت‌ها و ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه‌ی بسیار متعددی را برای ایران اسلامی و جهان اسلام و تشیع به ویژه برای معرفی پیشینه، نقش و جایگاه و پسینه‌ی شهر مقدس قم، خلق کرده و پیش روی ما قرار می‌دهد. پر واضح است که این شعار محدود به یک روز یا حتی ایام معصومیه نیست؛ این شعار پر شور و شعور، درواقع “بیانیه مأموریت” یک‌ساله است که به جهت مبانی دینی، جامعیت، گستره و بنیادی بودن آن، می‌توان برای همیشه یک “رسالت مقدس و تمدنی مستمر” برای همگان به ویژه نهادها و فعالان و کنشگران عرصه فرهنگ و تمدن ایران اسلامی، تعریف نماید.
در این نوشتار به اهم فرصت‌ها و ظرفیت‌های موجود در این زمینه می‌پردازیم و در یادداشت‌های بعدی به بررسی و تبیین مبانی، ابعاد و کارکردهای مختلف این شعار از زوایای گوناگون و با رویکرد کاربردی و نیز بیان وظایف نهادهای مرتبط و مسئول و فعالان فرهنگی در این راستا، خواهیم پرداخت.
· اهداف شعار “قم، جهان‌شهر تمدنی اهل بیت”
انتخاب شعار “قم، جهان‌شهر تمدنی اهل بیت” برای شهر قم، اهداف متعددی را دنبال می‌کند که می‌توان به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره کرد:
۱. تأکید بر هویت دینی و تمدنی قم
معرفی قم به عنوان قطب شیعه: این شعار به طور مستقیم به هویت دینی شهر قم به عنوان “حرم اهل بیت علیهم السلام” و یکی از مهم‌ترین مراکز شیعه در جهان اشاره دارد و جایگاه ویژه آن را در میان شیعیان جهان برجسته می‌کند. معرفی و ترویج فرهنگ اهل بیت (ع) با محوریت و الگونمایی قم و حضرت فاطمه معصومه (س) از اهداف این شعار تلقی می‌شود.
تأکید به تاریخ و تمدن قم: با اشاره به “جهان‌شهر تمدنی”، این شعار به تاریخ غنی و تمدن کهن شهر قم اشاره دارد و آن را به عنوان یک شهر با سابقه طولانی در زمینه فرهنگ و تمدن چندهزار ساله معرفی می‌کند.
نقش زمینه سازی در تمدن مهدوی: با نگاهی عمیق به آثار و برکات “هجرت تاریخی”، “حضور ظاهری” و “حیات معنوی” حضرت فاطمه معصومه (س) در قم، بی شک انقلاب اسلامی و استقرار نظام اسلامی در این یکی از دستاوردهای ایشان قلمداد می‌گردد. بر اساس روایت متعدد، پیشینه و نگاه آینده نگرانه، شهر مقدس قم با محوریت این بانوی برگزیده، نقش زمینه سازی ظهور منجی عالم بشریت، حضرت مهدی موعود (عج) را فراهم خواهد کرد. بنابراین عبارت” جهان شهر تمدنی اهل بیت” هم ناظر به نقش تمدنی اهل بیت (ع) به پیشنه قم و هم معطوف به ایجاد تمدن نوین مهدوی در آینده است که در هر دو جنبه آن کریمه اهل بیت (ع) نقش محوری و موثر داشته و خواهد داشت.
۲. معرفی بانوی طاهره و تمدن‌ساز
بزرگداشت شخصیت ذوابعاد بانوی کرامت: روز قم که تنها مناسبت ملی است که در تقویم ایران با تاریخ هجری قمری تصویب شده و هرساله در ۲۳ ربیع الاول یعنی سالروز ورود پرخیر برکت حضرت فاطمه معصومه (س) به قم، متعین و متغیر می‌شود که هرساله دستکم فرصتی ۱۷روزه (از سالروز ورود تا شهادت آن بانوی مظلومه) برای تجلیل و گرامی‌داشت کریمه اهل بیت (ع) ارائه می‌دهد.
تبیین نقش تمدن سازی بانوی کرامت: سفر کریمه‌ی اهل بیت (ع) در سال ۲۰۱ قمری از سرزمین وحی به دیار قم، یک هجرت تاریخی بود که نظر به پیش‌بینی امام صادق (ع) از این حضور در حدیث معروف ” قم، حرم اهل بیت است” ، اهداف و فلسفه این سفر بی بازگشت، و نیز دستاوردها و آثار و برکات متعدد فرهنگی مذهبی آن و نقش‌آفرینی ” حیات معنوی” آن حضرت در فرهنگ و تمدن قم و ایران اسلامی موجب می‌شود، از این بانوی قدیسه و با فضیلت، با عنوان ” بانوی تمدن ساز” یاد کنیم. تصویب جانمایی “روز قم” در تقویم ایران و انتخاب شعار ” قم، جهان‌شهر تمدنی اهل بیت” بی تردید کاملاً متاثر از این حقیقت تاریخی است و لذا تبیین آن نیز از اهداف این نام گذاری‌ها می‌باشد.
۳. ارتقای جایگاه و نقش بین‌المللی قم
معرفی قم در سطح جهانی: این شعار با جنبه‌ی “جهانشهری” و “تمدنی” و “تعلق به اهل بیت” می‌تواند به معرفی شهر قم در سطح جهانی کمک کند و آن را به عنوان یک شهر مهم و فراملی در نقشه جهان اسلام قرار دهد.
برگزاری رویدادهای بین‌المللی: با ارتقای جایگاه بین‌المللی، شهر قم می‌تواند میزبان رویدادهای بین‌المللی در زمینه‌های مختلف مانند فرهنگ، دین و علم و دانش باشد.
تبیین نقش انقلابی قم: قم خاستگاه انقلاب اسلامی است، و این نیست مگر به برکت وجود نورانی مریم آل محمد (ص) که رهبران انقلابی چون امام خمینی و امام خامنه ای را در مکتب معنوی و عرفانی خویش پرورش داد و الهام بخش مبارزان و مجاهدان انقلاب شکوهمند اسلامی ایران شد. از این روی، نقش بانوی کرمت و آستان نورانی آن حضرت، در شکل گیری، پیروزی و تداوم نهضت اسلامی ایران و نیز در تاثیرگذاری در بیداری اسلامی و مقاومت اسلامی منطقه غیرقابل انکار است. تبیین این جایگاه نیز اهداف متعالی روز قم و شعار آن روز می‌تواند باشد.
۴. جذب زائر و گردشگر به شهر مقدس قم
توسعه گردشگری مذهبی: این شعار می‌تواند گردشگران مذهبی بسیاری را از سراسر جهان به قم جذب کند، چرا که قم به عنوان یک شهر مقدس و زیارتی شناخته می‌شود.
معرفی جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی: با تاکید بر “جهان‌شهر تمدنی”، این شعار می‌تواند گردشگران غیرایرانی علاقه‌مند به تاریخ و فرهنگ را نیز به قم بکشاند.
۵. ایجاد وحدت و همبستگی بین شیعیان جهان
تقویت هویت جمعی: این شعار می‌تواند به تقویت هویت جمعی شهروندان قمی کمک کند و احساس تعلق آن‌ها به این شهر مقدس و تمدنی و انقلابی را افزایش دهد.
ایجاد وحدت بین شیعیان: با تاکید بر “اهل بیت”، این شعار می‌تواند به ایجاد وحدت و همبستگی بیشتر بین شیعیان جهان و حتی مسلمانان علاقه مند به ذریه پیامبر (ص) در ایران و جهان کمک کند.
۶. توسعه شهر و زیرساخت‌های قم
جذب سرمایه‌گذاری مادی و معنوی: این شعار می‌تواند سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را به سرمایه‌گذاری در شهر قم ترغیب کند، چرا که قم به عنوان یک شهر با پتانسیل‌های بالا در زمینه گردشگری حلال و فرهنگ زیارت معرفی می‌شود.
توسعه زیرساخت‌های شهری: با جذب سرمایه‌گذاری و افزایش تعداد گردشگران، نیاز به توسعه زیرساخت‌های شهری مانند هتل‌ها، رستوران‌ها و مراکز فرهنگی احساس می‌شود که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شهروندان نیز کمک کند.
در مجموع، انتخاب شعار “قم، جهان‌شهر تمدنی اهل بیت” یک گام مهم در جهت تعالی و پیشرفت همه جانبه شهر قم و معرفی آن به عنوان یک شهر جهانی با هویت دینی و تمدنی قوی و غنی می‌باشد.
· فرصت‌هایی که شعار روز قم می‌آفریند
۱. تقویت هویت دینی و فرهنگی شهر: این شعار به طور مستقیم به هویت دینی و فرهنگی شهر قم به عنوان یک مرکز مهم شیعی اشاره دارد و می‌تواند به تقویت این هویت در بین شهروندان و معرفی آن به جهان کمک کند.
۲. جذب زائران و گردشگران مذهبی: با توجه به بار مذهبی این شعار، می‌توان انتظار داشت که تعداد زائران و گردشگران مذهبی به قم افزایش یابد. این امر می‌تواند به رونق اقتصادی شهر و ایجاد اشتغال و تولید کمک کند.
۳. ارتباط با جهان اسلام: استفاده از عبارت “جهان‌شهر” نشان می‌دهد که قم تنها یک شهر محلی نیست، بلکه یک مرکز جهانی برای تمدن اسلامی است. این امر می‌تواند به تقویت روابط قم با دیگر شهرهای اسلامی و گسترش نفوذ فرهنگی آن کمک کند.
۴. توجه به ظرفیت‌های علمی و فرهنگی شهر: قم به عنوان یک شهر حوزوی و دانشگاهی و دارای مراکز دینی و علمی و فرهنگی متعدد، می‌تواند از این شعار برای معرفی ظرفیت‌های خود در زمینه‌های مختلف استفاده کند.
۵. ایجاد انگیزه زیرساخت سازی: انتخاب این شعار می‌تواند به عنوان یک انگیزه برای توسعه زیرساخت‌های شهری و بهبود خدمات به زائران و شهروندان مورد استفاده قرار گیرد.
۶. تقویت هویت ملی: این شعار، به تقویت هویت ملی و دینی در ایران کمک کرده و می‌تواند به عنوان یک نماد وحدت و انسجام ملی عمل کند.
۷. جذب گردشگران داخلی: با تاکید بر جنبه‌های فرهنگی و تاریخی قم، این شعار می‌تواند گردشگران داخلی را به این شهر جذب کرده و به رونق ارتقای فرهنگ زیارت در ایران کمک کند.
۸. توسعه زیرساخت‌ها: انتخاب این شعار، می‌تواند به عنوان یک انگیزه برای توسعه زیرساخت‌های فرهنگی و زیارتی، گردشگری و خدماتی در قم عمل کند.
۹. تقویت جایگاه قم در ایران: قم به عنوان یکی از شهرهای مهم مذهبی ایران، با انتخاب این شعار می‌تواند جایگاه خود را در میان دیگر شهرهای ایران ارتقا دهد.
· ظرفیت‌های قابل بهره گیری در شعار روز قم
۱. آستان مقدس فاطمی
آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه (س) به عنوان دومین قطب مذهبی و زیارتی کشور، ظرفیت بسیار بالایی برای جذب زائر ایرانی و غیر ایرانی و انجام فعالیت‌های فرهنگی موثر، فاخر، جریان ساز و الگو دارد.
۲. حوزه علمیه قم
حوزه علمیه قم به عنوان بزرگ‌ترین مرکز علمی شیعه در جهان، ظرفیت بالایی برای تولید علم و اندیشه دینی و شیعی دارد که در بازتولید و بازآفرینی آموزه‌ها و ارزش‌های تمدن اهل بیتی برخاسته از قم، بسیار سازنده و کارساز است.
۳. نهاد مرجعیت دینی:
شهر مقدس قم محل حضور مراجع عظام و علمای اعلام و روحانیت اصیل است که برخاسته از متن وثیق حوزه‌های علمیه شیعه بوده و ستون‌های تبلیغ و ترویج شریعت اسلامی در عصر حاضر محسوب می‌شوند و آموزه‌های شرعی و دینی که شاکله فرهنگ و تمدن اسلامی بر آن استوار است.
۴. مسجد مقدس جمکران
مسجد حضرت صاحب الزمان (عج) در قم به عنوان میعادگاه عاشقان و منظران امام زمان عج و قطب فعالیت‌های مسجدمحور در عرصه مهدویت، ظرفیت بسیار منحصر به فرد و کلیدی در جهت نیل به اهداف شعار روز قم دارد.
۵. وجود مراکز علمی، فرهنگی و هنری
قم دارای مراکز علمی و دانشگاهی، فرهنگی و هنری متعددی است که می‌توانند در راستای علم و دانش مورد نیاز و ترویج فرهنگ و هنر اسلامی فعالیت کنند.
۶. ظرفیت‌های گردشگری حلال
قم علاوه بر ظرفیت عظیم زیارتی، دارای جاذبه‌های گردشگری متنوعی از جمله اماکن تاریخی، فرهنگی و طبیعی است. این شهر متاثر از فرهنگ زیارت و معنویت حاکم بر این شهر مقدس، می‌تواند الگوی در گردشگری حلال در ایران و جهان باشد.
۷. وجود نخبگان و فرهیختگان
قم مهد پرورش نخبگان و فرهیختگان بسیاری است که می‌توانند در رشد و تعالی و پیشرفت شهر نقش مهمی ایفا کنند.
۸. قم، شهر کتاب و کتابخانه‌ها
قم؛ شهری در میان کتاب‌ها و کتابخانه‌ها، شهری با هویتی دینی و فرهنگی عمیق، به حق لقب “شهر کتابخانه‌ها” را به خود اختصاص داده است. وجود صدها کتابخانه‌ی قدیمی و جدید در این شهر، گواهی بر اهمیت دانش و مطالعه در میان اهالی آن است. این کتابخانه‌ها نه تنها به عنوان مخزنی برای نگهداری کتاب‌ها، بلکه به عنوان مراکز فرهنگی و علمی فعال عمل می‌کنند. بنابراین وجود ده‌ها کتابخانه و کتابفروشی در قم به طور مستقیم با شعار “قم، جهان‌شهر تمدنی اهل بیت” مرتبط است و در این راستا قرار می‌گیرد. به طور خلاصه، وجود کتابخانه‌های قدیمی و جدید در قم، نشان از توجه این شهر مقدس به عنصر کتاب، دانش، فرهنگ و پژوهش است و به فرایند تدریجی فرهنگ و تمدن کمک شایانی می‌کند. کتابخانه‌ها به عنوان قلب تپنده‌ی فرهنگی یک شهر، نقش بسیار مهمی در رشد و پیشرفت آن ایفا می‌کنند. به این ظرفیت، وجود صدها مرکز چاپ و نشر و صدها کتابفروشی و مراکز عرضه کتاب در قم نیز افزوده می‌شود.
۹. وجود موزه تاریخی آستان مقدس فاطمی
موزه آستانه قم به عنوان اولین موزه عمومی ایران در قم نشانه ای برای تاریخ غنی و تمدنی کهن قم است. این موزه نه تنها به عنوان یک گنجینه ارزشمند از آثار تاریخی و هنری، بلکه به عنوان یک سند زنده از هویت و فرهنگ و تمدن اسلامی مردم قم به شمار می‌رود. موزه آستانه به عنوان بخشی از آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه (س)، دارای اهمیت فرهنگی و مذهبی فراوانی است و بسیاری از آثار آن با آیین‌ها و مشاغل قدیمی، خرده فرهنگ‌ها و باورهای دینی و بومی مردم قم و ایران مرتبط هستند. موزه آستانه به عنوان اولین موزه ایران و یکی از مهم‌ترین و غنی‌ترین موزه‌های تاریخی کشور، نمادی از تاریخ غنی و تمدن کهن قم است و نقش مهمی در حفظ و معرفی این میراث ارزشمند ایفا می‌کند.
موزه آستانه به عنوان یک محمل و بانک اطلاعات تاریخی، فرصت‌های نقش آفرینی در معرفی تاریخ و فرهنگ و تمدن اسلامی را قم دارد و در راستای تحقق شعار ” قم، جهان شهر تمدنیِ اهل بیت” می‌تواند زمینه‌ی توسعه گردشگری فرهنگی و تاریخی و موزه گردی در قم، تقویت هویت فرهنگی شیعه، پژوهش و مطالعات تاریخی و تمدنی موزه پایه فراهم کند.
۱۰. بستر شبکه‌های اجتماعی و رسانه ملی
با استفاده از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، می‌توان این شعار را به سرعت و به صورت گسترده در قالب‌های گوناگونی چون پویش منتشر کرد.
استفاده از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی برای ارتباط با نسل جوان و جذب گردشگران در نهایت، موفقیت در استفاده از این شعار، مستلزم برنامه‌ریزی دقیق، هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف و استفاده از ظرفیت‌های موجود است. با برنامه‌ریزی مناسب، می‌توان این شعار را به یک واقعیت تبدیل کرد و شهر مقدس قم را به عنوان یک جهان‌شهر تمدنی اهل بیت معرفی کرد. رسانه‌های ملی و بین‌المللی نیز می‌توانند در معرفی این شعار و ظرفیت‌های قم نقش مهمی ایفا کنند.
۱۱. وجود دانشگاه‌ها و مراکز علمی
وجود دانشگاه‌ها و مراکز علمی متعدد در قم، این شهر را به یک قطب علمی و فرهنگی تبدیل کرده است. و ظرفیت بزرگی را در حوزه مطالعاتی و تولید محتوا شعار امسال روز قم قرار داده است که قالب برگزاری نشست‌های علمی ترویجی و مانند آن قابل بهره برداری است.
۱۲. وجود جامعه المصطفی العالمیه
وجود حوزه علمیه طلاب غیرایرانی در قم با ظرفیت بزرگ ده‌ها هزار نفری از حدود ۱۴۰ کشور اسلامی و غیر اسلامی جهان، ظرفیتی است که در راستای اهداف جهانی و بین المللی شعار مصوب روز قم، شایسته بهره برداری است.
حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی