حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی کارشناس ارشد تاریخ اسلام و فعال رسانه در یادداشتی به مناسبت پنجم مرداد سالروز اقامه اولین نماز جمعه کشور نوشت: نهاد نماز جمعه مبتنی بر آیات قرآنی و سنت وسیره‌ی پیامبر اعظم (صلوات علیه و آله)، از شاخصه‌های فرهنگ اسلامی و از مختصات جهان اسلام است که علاوه بر ایران در ده‌ها کشور اسلامی و امروزه حتی ممالک غیر اسلامی توسط مسلمانان برپا و استوار است.
« روز نماز جمعه» در تقویم ایران به مناسبت سالروز برگزاری نخستین نماز جمعه تهران به فرمان حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) و به امامت مرحوم آیت الله طالقانی نامگذاری شده است.
اولین نماز جمعه تهران که در اولین جمعه مرداد ۱۳۵۸ برگزار شد، اهمیت تاریخی دارد چراکه نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی و نماد وحدت و همبستگی مردم ایران شد.
نماز جمعه به عنوان یک نهاد دینی و سیاسی، حاکی از تاثیرگذاری فراگیر و نقش‌آفرینی مهمی در اطلاع‌رسانی، بیان مواضع نظام، و ایجاد ارتباط بین مردم و مسئولین ایفا می‌کند.
نامگذاری این روز به عنوان روز نماز جمعه، نشان از اهمیت و جایگاه والای نماز جمعه در نظام جمهوری اسلامی ایران دارد. هر ساله در اولین جمعه مرداد ماه آیین بزرگداشت نماز جمعه برگزار می‌شود. این نامگذاری به منظور تجلیل از اهمیت تاریخی و نقش نماز جمعه در نظام جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است.
اهمیت نماز جمعه در نظام جمهوری اسلامی ایران
نماز جمعه در نظام جمهوری اسلامی ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به عنوان یکی از ارکان مهم نظام و نمادی از وحدت و همبستگی اسلامی شناخته می‌شود. اهمیت نماز جمعه را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱. کانون تجمع و وحدت مردم: نماز جمعه فرصتی برای گرد هم آمدن مردم از اقشار مختلف جامعه و بیان مطالبات و دیدگاه‌های آن‌هاست. این امر به تقویت وحدت و همبستگی ملی و افزایش مشارکت مردم در امور جامعه کمک می‌کند.
۲. تریبون بیان مواضع نظام: ائمه جمعه به عنوان نمایندگان ولی فقیه و سخنگویان نظام، در خطبه‌های نماز جمعه به تبیین مواضع و سیاست‌های نظام پرداخته و مردم را نسبت به مسائل روز آگاه می‌سازند.
۳. ترویج فرهنگ اسلامی و ارزش‌های انقلاب: نماز جمعه محلی برای ترویج فرهنگ اسلامی و ارزش‌های انقلاب اسلامی است. ائمه جمعه با تفسیر قرآن و احادیث و بیان آموزه‌های دینی، به تقویت بنیان‌های فرهنگی جامعه کمک می‌کنند.
۴. نقش نظارتی و انتقادی: ائمه جمعه با بیان انتقادات سازنده و پیشنهاد راهکارهای بهبود وضعیت موجود، نقش نظارتی بر عملکرد مسئولین داشته و به ارتقای سطح خدمت‌رسانی کمک می‌کنند.
۵. تقویت پیوند بین روحانیت و مردم: نماز جمعه به عنوان پلی بین روحانیت و مردم عمل کرده و به تقویت پیوند بین این دو قشر کمک می‌کند.
۶. پیشگیری از بدعت‌ها و انحرافات: ائمه جمعه با روشنگری و تبیین صحیح معارف اسلامی، از بروز بدعت‌ها و انحرافات فکری در جامعه پیشگیری کرده و از اسلام ناب محمدی و هویت اسلامی جامعه دفاع می‌کنند.
۷. کارکردهای مهم نماز جمعه در نظام جمهوری اسلامی ایران:
نماز جمعه در نظام جمهوری اسلامی ایران، نهادی چند بعدی و دارای کارکردهای متنوع است که نقش مهمی در تحقق اهداف انقلاب اسلامی ایفا می‌کند.
کارکردهای سیاسی: بیان مواضع نظام، بسیج مردم برای حضور در صحنه‌های مختلف، تقویت پایه‌های نظام و مبارزه با دشمنان.
کارکردها اجتماعی: تقویت وحدت و همبستگی ملی، حل و فصل اختلافات، ترویج اخلاق اسلامی و کمک به محرومان.
کارکردهای فرهنگی: ترویج فرهنگ اسلامی، مبارزه با بدعت‌ها و انحرافات، ارتقای سطح آگاهی مردم و تقویت هویت اسلامی. تحکیم نهاد خانواده و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت
کارکردهای نماز جمعه در نظام اسلامی
نماز جمعه در نظام اسلامی، صرفاً یک فریضه عبادی نیست، بلکه نهادی چند بعدی با کارکردهای متنوع و گسترده است. این نهاد در طول تاریخ اسلام و به ویژه در نظام جمهوری اسلامی ایران، نقش محوری و تعیین‌کننده‌ای ایفا کرده است.
در ادامه به بررسی برخی از مهمترین کارکردهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، نظارتی و هویت بخشی دینی، انقلابی و ملی نماز جمعه در نظام اسلامی می‌پردازیم:
۱. تریبون بیان مواضع نظام: نماز جمعه به عنوان تریبونی برای بیان مواضع رسمی نظام اسلامی و رهبری معظم انقلاب محسوب می‌شود. ائمه جمعه با تبیین سیاست‌ها و خط مشی‌های نظام، به اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به مردم می‌پردازند.
۲. بسیج عمومی: در مواقع ضروری و بحران‌ها و حوادث غیرمترقبه، نماز جمعه به عنوان پایگاهی برای بسیج عمومی مردم و تشویق آنها به مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی و رسیدگی به مشکلات مردم آسیب دیده، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۳. مبارزه با دشمنان: نماز جمعه در مبارزه با دشمنان نظام و تبیین توطئه‌های آنها نقش مهمی دارد. ائمه جمعه با روشنگری و آگاهی‌بخشی، مردم و جامعه را در برابر نفوذ دشمنان مقاوم می‌سازند.
۴. تقویت پایه‌های نظام: نماز جمعه به عنوان یکی از ارکان مهم نظام اسلامی، به تقویت پایه‌های آن و افزایش مشروعیت نظام کمک می‌کند.
۵. تقویت وحدت و همبستگی: نماز جمعه فرصتی برای گرد هم آمدن افراد از اقشار مختلف جامعه و تقویت وحدت و همبستگی ملی است.
۶. حل و فصل اختلافات: ائمه جمعه با ایفای نقش میانجیگری و صلح‌جویی، به حل و فصل اختلافات و ایجاد آرامش در جامعه کمک می‌کنند.
۷. ترویج اخلاق اسلامی: نماز جمعه محلی برای ترویج اخلاق اسلامی و ارزش‌های انسانی است. ائمه جمعه با تاکید بر تقوای جمعی و فردی و بیان آموزه‌های دینی و اخلاقی، به ارتقای سطح اخلاقی جامعه کمک می‌کنند.
۸. کمک به محرومان: نماز جمعه به عنوان پایگاهی برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی و کمک به محرومان و نیازمندان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۹. ترویج فرهنگ اسلامی: نماز جمعه محلی برای ترویج فرهنگ اسلامی و ارزش‌های انقلاب اسلامی است. ائمه جمعه با تفسیر قرآن و احادیث و بیان آموزه‌های دینی، به تقویت بنیان‌های فرهنگی و مذهبی جامعه کمک می‌کنند.
۱۰. مبارزه با بدعت‌ها و انحرافات: ائمه جمعه با روشنگری و تبیین صحیح معارف اسلامی، با بدعت‌ها و انحرافات فکری مقابله کرده و از هویت اسلامی جامعه دفاع می‌کنند.
۱۱. ارتقای سطح آگاهی مردم: نماز جمعه فرصتی برای ارتقای سطح آگاهی مردم در زمینه‌های مختلف علمی، فرهنگی و اجتماعی است. ائمه جمعه با بیان مطالب آموزنده و مفید، به افزایش دانش و بینش و بصیرت مردم کمک می‌کنند.
۱۲. نقش نظارتی بر عملکرد مسئولین: ائمه جمعه با بیان انتقادات سازنده و پیشنهاد راهکارهای بهبود وضعیت موجود، نقش نظارتی بر عملکرد مسئولین داشته و به ارتقای سطح خدمت‌رسانی کمک می‌کنند.
۱۳. انعکاس مطالبات مردم: نماز جمعه محلی برای انعکاس مطالبات و مشکلات مردم به مسئولین است. ائمه جمعه با طرح این مطالبات، به پیگیری و رفع آنها کمک می‌کنند.
۱۴. هویت‌بخشی: نماز جمعه به عنوان یک آیین جمعی و نمادین، به مردم حس هویت و تعلق به یک جامعه اسلامی می‌دهد. این امر به تقویت روحیه و هویت ملی و دینی کمک می‌کند.
۱۵. تقویت بنیان خانواده: ائمه جمعه در خطبه‌های خود به موضوعات خانواده و اهمیت آن در جامعه اسلامی می‌پردازند و به تقویت بنیان خانواده کمک می‌کنند.
۱۶. ترویج فرهنگ ایثار و شهادت: نماز جمعه محلی برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و گرامیداشت یاد شهدا است.
۱۷.مبارزه با تفرقه و اختلاف: ائمه جمعه با تاکید بر وحدت و همبستگی اسلامی، به مبارزه با تفرقه و اختلاف در جامعه می‌پردازند.
۱۸. حل مسائل محلی: ائمه جمعه در حل مسائل و مشکلات محلی نقش فعالی دارند و به عنوان واسطه بین مردم و مسئولین عمل می‌کنند.
۱۹. توسعه مشارکت مردمی: نماز جمعه فرصتی برای مشارکت عمومی اقشار مختلف مردم در امور مختلف جامعه و تصمیم‌گیری‌های محلی است.
۲۰. ترویج اقتصاد مقاومتی: ائمه جمعه با تاکید بر تولید داخلی و حمایت از کالای ایرانی، به ترویج اقتصاد مقاومتی کمک می‌کنند.
۲۱. مبارزه با فساد اقتصادی: ائمه جمعه با انتقاد از فساد اقتصادی و مطالبه شفافیت در امور مالی، به مبارزه با این پدیده شوم کمک می‌کنند.
۲۲. ارتقای سطح آگاهی سیاسی: ائمه جمعه با تحلیل مسائل سیاسی و اجتماعی در سطح بنیادی و مسائل روز جامعه، به ارتقای سطح آگاهی سیاسی مردم کمک می‌کنند.
در مجموع، نماز جمعه در نظام اسلامی، نهادی جامع و چند بعدی است که در همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی مردم تأثیرگذار است.
این نهاد با ده‌ها کارکرد و ایفای نقش‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نظارتی، به تقویت بنیان‌های نظام اسلامی و تحقق اهداف انقلاب کمک می‌کند.
چالش‌های پیش روی نماز جمعه در عصر حاضر
با وجود اهمیت، کارکردهای فراوان و کم نظیر و منحصر به فرد نهاد نماز جمعه و نقش پررنگ نماز جمعه در نظام اسلامی، این نهاد مقدس و مردم‌پایه نیز با چالش‌هایی روبرو است که برخی از آنها عبارتند از:
۱. تغییر سبک زندگی و کاهش مشارکت مردم:
تغییر تدریجی سبک زندگی مردم ایران به مرور موجب کاهش مشارکت مردم در اقامه فریضه نماز جمعه در برخی شهرها شده است. با تغییر سبک زندگی و مشغله‌های روزافزون، مردم کمتر تمایل به شرکت در برخی برنامه‌های مذهبی جمعی دارند. این امر موجب کاهش مشارکت مردم در نماز جمعه نیز شده است.
۲. ترویج فرهنگ غربی: نفوذ فرهنگ غربی و ارزش‌های فردگرایانه، یکی دیگر از چالش‌های نهاد نماز جمعه است. در حالی که ارزش‌های جمع گرایانه در فرهنگ اسلامی بسیار غالب و حائز اهمیت است.
در نظام عبادی اسلام، همه مسلمانان در طول هفته توصیه به اقامه نماز روزانه به صورت جماعت در مسجد محل و در پایان هفته سفارش اکید به اقامه جمعه در روز جمعه در مسجد جامع شهر شده اند. در حالی فرهنگ غیر اسلامی و غربی از این ارزش های جمع گرایانه فاصله معناداری گرفته است.
۳. استفاده از رسانه‌های اجتماعی و تنوع منابع اطلاعاتی:
استفاده از رسانه‌های اجتماعی و تنوع منابع اطلاعاتی با گسترش رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی، مردم دسترسی به منابع مختلف اطلاعاتی پیدا کرده‌اند. این امر می‌تواند موجب کاهش تاثیرگذاری خطبه‌های نماز جمعه شود.
گو اینکه امکان کسب اطلاع از مسائل نماز جمعه به صورت غیرحضوری، حتی قشر مذهبی و متدین را از شرکت در نماز عبادی سیاسی جمعه مستغی می کند!
۴. تغییرات در ساختار جمعیتی و افزایش نسل جوان:
نسل جوان امروزی با وجود رسانه های جمعی ممکن است با سنت‌های مذهبی، از جمله نماز جمعه، آشنایی کمتری داشته باشد. تغییرات در ساختار جمعیتی و افزایش نسل جوان‌ساختار جمعیتی جوامع اسلامی از جمله ایران در حال تغییر است و تعداد افراد جوان در حال افزایش است. و این مسئله موجب نوعی گسست نسلی در انتقال و اقامه سنت ها و آیین های اسلامی می گردد.
در این نوشتار در صدد احصاء و بررسی علل و عوامل کم رونق شدن برخی نمازجمعه ها در کشور نیستیم. اما این همین چالش‌های اصلی می‌توانند همواره بر جایگاه و کارکردهای نماز جمعه در عصر حاضر تأثیرگذار باشند.
ریشه یابی علل و عوامل برای مقابله با این چالش‌ها، لازم است اقداماتی صورت گیرد تا نماز جمعه بتواند همچنان نقش مهم خود را در جامعه اسلامی ایفا کند.
فرصت‌های رفع چالش‌های نماز جمعه
در مقابل، نماز جمعه نیز با فرصت‌هایی روبرو است که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی، امکان توجه به نیازهای نسل جوان و بومی‌سازی برنامه‌های نماز جمعه
برای رفع چالش‌ها و بهره‌گیری از فرصت‌های موجود، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
۱. نوسازی محتوا و روش‌های تبلیغ
۲. توجه به نیازهای نسل جوان و استفاده از زبان آنها
۳. بهره‌گیری از ظرفیت‌های فضای مجازی
۴. تقویت همکاری بین ائمه جمعه و سایر نهادهای فرهنگی
با توجه به اهمیت نماز جمعه در نظام اسلامی، باید تلاش کنیم تا این نهاد را پویا و پاسخگو به نیازهای جامعه نگه داریم.
راهکارهای رونق بخشیدن به نماز جمعه
رونق بخشیدن به نماز جمعه و افزایش مشارکت مردم، به ویژه جوانان، نیازمند یک رویکرد جامع و مبتنی بر نیازهای جامعه است. در زیر برخی از راهکارهای موثر برای نیل به این هدف ارائه شده است:
۱. ارتقای کیفیت محتوا و خطبه‌ها
انتخاب خطبای کارآمد: انتخاب خطبایی که به مسائل روز جامعه آگاهی داشته باشند و بتوانند با زبان ساده و روان، مفاهیم دینی را به مخاطبان منتقل کنند.
تنوع موضوعات: پوشش دادن طیف گسترده‌ای از موضوعات، از جمله مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، به نحوی که پاسخگوی دغدغه‌های مختلف افراد باشد.
استفاده از ابزارهای نوین: بهره‌گیری از تصاویر، فیلم‌های کوتاه و نمودارها برای جذاب‌تر کردن مطالب و افزایش درک مخاطب.
توجه به نیازهای نسل جوان: استفاده از زبان و ادبیات جوان‌پسند و طرح موضوعاتی که برای جوانان جذاب باشد.
۲. بهبود فضای فیزیکی و امکانات
تجهیز مساجد: فراهم کردن امکانات مناسب مانند سیستم صوتی با کیفیت، تهویه مطبوع، پارکینگ و سرویس بهداشتی برای رفاه حال نمازگزاران.
زیباسازی محیط: ایجاد فضایی آرام و زیبا با استفاده از نورپردازی مناسب، گل‌آرایی و تزئینات اسلامی.
برگزاری برنامه‌های جانبی: برگزاری کلاس‌های آموزشی، مشاوره، کتابخانه و سایر برنامه‌های فرهنگی برای جذب افراد به مسجد و مصلی نماز جمعه در طول هفته.
۳. ایجاد ارتباط موثر با جامعه
استفاده از رسانه‌ها: بهره‌گیری از رسانه‌های اجتماعی، وب‌سایت و سایر ابزارهای ارتباطی برای اطلاع‌رسانی و تبلیغ برنامه‌های نماز جمعه.
همکاری با نهادهای مختلف: ایجاد ارتباط با مدارس، دانشگاه‌ها، سازمان‌های مردم‌نهاد و سایر نهادها برای برگزاری برنامه‌های مشترک.
برگزاری جلسات پرسش و پاسخ: فراهم کردن فرصتی برای پرسش و پاسخ با امام جمعه و کارشناسان دینی، به ویژه قبل و بعد اقامه نماز جمعه.
۴. برنامه‌ریزی برای اقشار مختلف
برگزاری برنامه‌های ویژه برای جوانان: برگزاری مسابقات فرهنگی، ورزشی و هنری، اردوهای زیارتی و سیاحتی و سایر برنامه‌های جذاب برای جوانان از سویی ستاد نماز جمعه.
توجه به نیازهای بانوان: برگزاری برنامه‌های ویژه برای بانوان، مانند کلاس های مهارت های زندگی، مهارت های هنری مثل خیاطی و گلدوزی و مانند اینها، کلاس‌های قرآن، آموزش احکام و مشاوره خانواده و تربیت کودک
برگزاری برنامه‌های ویژه برای کودکان: برگزاری کلاس‌های قصه‌گویی، بازی‌های آموزشی و کارگاه‌های هنری برای کودکان و به ویژه مهد نگه داری کودکان خردسال در حین اقامه نماز جمعه.
۵. ترویج فرهنگ نماز جمعه
آموزش اهمیت نماز جمعه: تبیین جایگاه نماز جمعه در اسلام و نقش آن در تقویت وحدت و انسجام و رشد همه جانبه جامعه با بهره گیری از رسانه ملی.
تشویق به حضور در نماز جمعه: تشویق خانواده‌ها و دوستان به شرکت در نماز جمعه و ایجاد فضای رقابتی مثبت.
برگزاری مسابقات و جوایز: برگزاری مسابقات قرآنی، فرهنگی و هنری با اهدای جوایز ارزنده برای تشویق افراد به شرکت در نماز جمعه.
۶. استفاده از ظرفیت فضای مجازی
ایجاد کانال‌ها و گروه‌های مجازی: ایجاد کانال‌ها و گروه‌های مجازی برای اطلاع‌رسانی، برگزاری مسابقات و پرسش و پاسخ و ترویج فرهنگ نماز و نیایش در پیام رسان های داخلی و خارجی.
تولید محتواهای جذاب: تولید محتواهای تصویری، صوتی و متنی جذاب و مرتبط با نماز جمعه و انتشار آن در فضای مجازی از سوی ستاد مرکزی و استانی نماز جمعه.
برگزاری وبینارها و نشست‌های آنلاین: برگزاری وبینارها و نشست‌های آنلاین با موضوعات مختلف دینی و فرهنگی اجتماعی مرتبط با نماز جمعه
۷. تعامل با نسل جوان
استفاده از زبان جوانان: استفاده از زبان ساده، روان و جذاب برای ارتباط با جوانان در برنامه های جانبی نهاد نماز جمعه.
ایجاد فضای گفتگو: ایجاد فضایی صمیمی و دوستانه برای گفتگو و تبادل نظر با جوانان در قبل و بعد اقامه نماز جمعه.
حل مشکلات جوانان: تلاش برای حل مشکلات جوانان و پاسخگویی به سوالات و دغدغه‌های آنها از سوی نهاد نماز جمعه و اطلاع رسانی آنها.
در نهایت، موفقیت در رونق بخشیدن به نماز جمعه، نیازمند تلاش جمعی و همکاری همه دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط است. این موارد تنها بخشی از راهکارهای ممکن برای رونق بخشیدن به نماز جمعه هستند و بسته به شرایط هر منطقه و جامعه، ممکن است راهکارهای دیگری نیز مورد نیاز باشد.
۸. تاثیر مردمی بودن امام جمعه در رونق نماز جمعه
مردمی بودن امام جمعه یکی از عوامل بسیار مهم در رونق بخشیدن به نماز جمعه است. زمانی که امام جمعه با مردم ارتباط صمیمانه و عمیقی برقرار کند، به عنوان یکی از اعضای جامعه شناخته شود و دغدغه‌های آنها را درک کند، می‌تواند تأثیر بسزایی در جذب مردم به نماز جمعه داشته باشد.
در زیر به برخی از مهمترین تاثیرات مردمی بودن امام جمعه بر رونق نماز جمعه اشاره می‌شود:
افزایش اعتماد و باورپذیری: زمانی که مردم احساس کنند امام جمعه فردی نزدیک به خودشان است و به مشکلات آنها اهمیت می‌دهد، اعتمادشان نسبت به او و نهاد نماز جمعه افزایش می‌یابد. این اعتماد باعث می‌شود که مردم به حرف‌های امام جمعه بیشتر گوش دهند و به توصیه‌های او عمل کنند.
جذب جوانان: جوانان معمولاً به افرادی که با آنها هم‌زبان باشند و دغدغه‌هایشان را درک کنند، علاقه بیشتری نشان می‌دهند. امام جمعه‌ای که بتواند با زبان جوانان صحبت کند و به سوالات آنها پاسخ دهد، می‌تواند جوانان را به نماز جمعه جذب کند.
ایجاد فضای صمیمی و دوستانه: امام جمعه‌ای که با مردم رفت و آمد داشته باشد، در مراسم مختلف شرکت کند و با آنها گفتگو کند، می‌تواند فضایی صمیمی و دوستانه در مسجد نماز جمعه ایجاد کند. این فضا باعث می‌شود که مردم احساس کنند به مسجد تعلق دارند و به آن علاقه‌مند شوند.
افزایش مشارکت مردم: زمانی که مردم احساس کنند در تصمیم‌گیری‌های مربوط به مسجد و برنامه‌های نماز جمعه مشارکت دارند، انگیزه بیشتری برای حضور در نماز جمعه پیدا می‌کنند.
تقویت حس تعلق به جامعه: امام جمعه‌ای که بتواند مردم را به هم نزدیک کند و حس تعلق آنها به جامعه را تقویت کند، می‌تواند نقش مهمی در وحدت و انسجام جامعه ایفا کند.
حل مشکلات مردم: امام جمعه‌ای که به مشکلات مردم رسیدگی کند و برای حل آنها تلاش کند، می‌تواند اعتماد مردم را جلب کند و باعث شود که مردم به او به عنوان یک رهبر و راهنما نگاه کنند.
در مجموع، مردمی بودن امام جمعه، عاملی کلیدی در ایجاد یک نماز جمعه پویا و جذاب است. امام جمعه‌ای که بتواند با مردم ارتباط برقرار کند، به مشکلات آنها رسیدگی کند و با آنها همکاری کند، می‌تواند نقش مهمی در تقویت دین و معنویت در جامعه ایفا کند.
برای اینکه امام جمعه بتواند مردمی باشد، باید:به طور مداوم با مردم در ارتباط باشد.
به مشکلات مردم گوش دهد و برای حل آنها تلاش کند. با زبان ساده و روان صحبت کند. از کلیشه‌ها و تعابیر خشک و رسمی پرهیز کند.به نیازهای مختلف اقشار مختلف جامعه توجه کند. به جوانان اهمیت دهد و با آنها ارتباط برقرار کند.