به نقل از آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها| معیارِ حکومت علوی، همان الگویِ حکومت الهی و مبتنی بر قرآن کریم و سیره و سنت رسول اعظم (صل الله علیه و آله و سلم) بود. چراکه امام علی (علیه السلام) در تمام امور حکومتی به قرآن و سنت پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه و آله) استناد می‌کردند و از آن تخطی نمی‌کردند. امام علی (ع) به دنبال برقراری جامعه‌ای عدالت‌محور و توحیدی بودند.

امام علی(ع) معتقد بودند که عدالت در همه جوانب و شئون خود، محور و مدار جامعه‌ اسلامی است. امام علی (ع) به حقوق مردم احترام می‌گذاشتند. ایشان به دنبال ایجاد جامعه‌ای اخلاقی و پرهیزگار بودند. ایشان با فساد و ظلم به شدت برخورد می‌کردند و مردم را به تقوا و پرهیزگاری دعوت می‌کردند.

امیرالمؤمنین(ع) در دوران کوتاه حکومت خود، اقدامات بسیار ارزشمندی برای آبادانی و رفاه جامعه انجام دادند که تا به امروز الگوی بسیاری از حاکمان و دولتمردان بوده است. امام علی (ع) با عملکرد و سیره خود نشان دادند که چگونه می‌توان با عدالت، تقوا، مردم‌داری، تدبیر و دوراندیشی، جامعه‌ای نمونه و آرمانی برپا کرد.

     حضرت امیرالمومنین امام علی (ع) با عملکرد و سیره خود، الگوی کاملی از یک حاکم اسلامی ارائه دادند. از این روی، حاکمان و دولتمردان در سراسر جهان می‌توانند با مطالعه سیره و آموزه‌های امام علی (ع)، سبک حکومتی و الگوی حکمرانی علوی را مبنا و شاخص خود قرار دهند و امروزه نیز الگوی حکمرانی امام علی (ع) می‌تواند راهنمای مسلمانان در سراسر جهان برای رسیدن به جامعه‌ای آرمانی و سعادتمند باشد.

حکمرانی علوی؛ الگوی جامع و جاودانه   

     الگوی حکمرانی علوی یک الگوی جامع و کامل و جاودانه است که در همه ابعاد و عرصه های زندگی بشر، از جمله سیاست، اقتصاد، اجتماع و فرهنگ و سایر ابعاد زندگی، شمولیت داشته و قابل پیاده‌سازی است. این الگو می‌تواند به عنوان راهنمای عمل برای مسلمانان در سراسر جهان باشد و آنها را در رسیدن به پیشرفت و سعادت جوامع اسلامی و جهان بشریت یاری کند.

   عناوین برخی از شاخص‌های حکمرانی علوی عبارتند: عدالت، تقوا و پرهیزگاری، مردم‌داری، شایسته‌سالاری، مشورت بزرگان و دانشمندان، قانون‌مداری و تبعیت از شرع اسلام، زهد و ساده‌زیستی، علم و دانش در حکومت، شجاعت و دلاوری در جهاد و دفاع، فصاحت و بلاغت در گفتار، رعایت حقوق مردم، دفاع از مظلومان، مراقبت از بیت‌المال و پرهیز اسراف و تبذیر آن، توجه به معیشت مردم، ترویج علم و دانش، توجه به عمران و آبادانی، توجه به امنیت و صلح‌طلبی، قناعت و پرهیز از اسراف، شکرگزاری، عقلانیت و تدبیر، شجاعت در برابر ظالم، صبر و بردباری سختی‌ها و مشکلات، توکل و امید به خدا، مهربانی و عطوفت، انصاف ومدارا ، فروتنی با مردم، حیا و عفت، صداقت و راستی و ده ها ارزش والای اسلامی که در کنار یکدیگر الگوی حکمرانی علوی را می سازند.

شاخص‌های حکمرانی علوی، راهگشای انتخاب اصلح

  اینک که ایران اسلامی در برهه حساس و در پیچ تاریخی خطیری قرار گرفته و از سویی یکی از شاگردان مکتب حکمرانی امام علی (علیه السلام)؛ یعنی “شهیدجمهور” آیت الله سیدابراهیم رئیسی (رضوان الله تعالی علیه) را از دست داده که در مدتی کوتاهی حدنصاب خدمتگذاری در نظام اسلامی را ارتقاء بخشید؛ مردم فهیم وسرافراز ایران در آزمون انتخاب رئیس جمهور جدید برای جایگزینی “سید شهیدان خدمت” که همواره سعی در پیروی و پیاده‌سازی الگوی حکمرانی علوی داشت، قرار دارند. بنابراین امروزه نیاز به توجه و اهتمام همگان به شاخص‌ها و معیارهای حکمرانی علوی، بیش از هر زمانی احساس می شود.

     این شاخص‌ها در واقع اصول و ارزش‌هایی هستند که در سیره و آموزه‌های امام علی (علیه السلام) تجلی یافته‌اند و می‌توان آنها را به عنوان الگویی برای حکمرانی صالح و عادلانه برای یک کشور اسلامی چوم ایران عزیز در نظر گرفت و از رهگذر سازوکار مترقی “مردم سالاری دینی”، مسئول و حاکم صالح و عادلی را برای تصدی جایگاه رفیع خدمتگذاری یعنی رئیس جمهوری اسلامی ایران برگزید.

نام گذاری دهه امامت و ولایت ، ۱۴۰۳به نام ” امیرالمومنین علیه السلام، معیار زندگی و الگوی حکمرانی” نیز به خاطر اهمیت وهمزمانی بزرگداشت ایام مبارک عیدسعید قربان تا عید سعید غدیرخم با ایام برگزاری انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران، ناظر به همین نیاز اساسی و راهبرد هدایتگری جامعه اسلامی به سوی اهداف علوی است. و ما در این یادداشت همگان را به بخش دوم این شعار فاخر، دعوت می کنیم.

شاخص‌های کلیدی در حکمرانی علوی

در این نوشتار، بر اساس منابع معتبر چون نهج البلاغه و شرح‌ها و پژوهش‌های مرتبط، از بین شاخص‌هایِ الگوی حکمرانی امام علی (علیه السلام) که دربردارنده ده ها شاخص برتر در این زمینه است، به طور اختصار به ۱۴‌ شاخص‌ حکمرانی که در حکومت امام علی (علیه السلام)، شاخص‌ کلیدی در این نوع حکمرانی محسوب می شود، می پردازیم و برای استنادات آنها، مطالعه منابع مذکور را توصیه می کنیم:

1. عدالت همه جانبه: عدالت در اندیشه و سیره امام علی (ع) جایگاهی محوری دارد. ایشان عدالت را حقیقت مطلق و زیربنای جامعه‌ای سالم و سعادتمند می‌دانستند. امام علی (ع) در تمام امور حکومتی، از جمله قضاوت، بیت‌المال، حقوق مردم و … عدالت را سرلوحه کار خود قرار می‌دادند و در این زمینه هیچ تبعیضی بین افراد قائل نمی‌شدند.
2. توحید و خداپرستی: توحید و خداپرستی، زیربنای اندیشه و سیره امام علی (ع) بود. ایشان تمام امور زندگی خود را بر اساس توحید و خداپرستی تنظیم می‌کردند و در تمام لحظات زندگی، به یاد خدا بودندعبادت و راز و نیاز با خداوند متعال، جایگاه ویژه‌ای در زندگی امیرالمومنین (ع) داشت. ایشان بسیار شب‌ها به عبادت و راز و نیاز با خدا می‌پرداختند و در خلوت خود با خداوند مناجات ‌کردند.
3. تقوا و پارسایی: تقوا و پرهیزگاری از گناه، از ویژگی‌های بارز امام علی (ع) بود. ایشان در تمام امور زندگی خود، تقوا را پیشه می‌کردند و این امر در حکمرانی ایشان نیز نمودِ بارزی داشت. امام علی (ع) معتقد بودند که حاکمان باید در درجه اول الگوی تقوا و پارسایی برای مردم باشند.
4. شایسته‌سالاری: امام علی (ع) در انتخاب کارگزاران و مسئولان، شایسته‌سالاری را ملاک عمل قرار می‌دادند و از افراد متعهد و کارآمد در پست‌های مختلف استفاده می‌کردند. و وابستگی‌های قبیله‌ای و خانوادگی را دخالت نمی دادند. ایشان معتقد بودند که کارگزاران باید از امانت‌داری، عدالت‌خواهی و کفایت لازم برخوردار باشند.
5. شاخص ساده‌زیستی: امام علی (ع) در نهایت ساده‌زیستی زندگی می‌کردند و این امر در بیت ایشان نیز حاکم بود. ایشان معتقد بودند که حاکمان باید در نحوه زندگی خود الگوی مردم باشند و از تجمل‌گرایی و اسراف پرهیز کنند.
6. عقل و مشورت: امام علی (ع) در امور مختلف، با کارشناسان و متخصصان مشورت می‌کردند و از نظرات آنها استفاده می‌کردند. ایشان معتقد بودند که مشورت، عقل را به کمال می‌رساند و از خطا و اشتباه جلوگیری می‌کند.
7.  نظارت و بازرسی:  امام علی (ع) برای نظارت بر عملکرد کارگزاران خود، نظام منظمی را تدوین کرده بودند و به طور مرتب عملکرد آنها را مورد ارزیابی قرار می‌دادند. ایشان معتقد بودند که نظارت و بازرسی، از فساد و سوءاستفاده جلوگیری می‌کند.
8. مراقبتِ بیت‌المال: امام علی (ع) بیت‌المال را متعلق به همه مسلمانان می‌دانستند و در حفظ و صرف آن نهایت دقت را به کار می‌بردند. ایشان بیت‌المال را صرف مصالح عمومی مسلمانان می‌کردند و از اسراف و تبذیر در آن پرهیز می‌کردند.
9. رعایت حقوق مردم: امام علی (ع) در حفظ حقوق مردم، از جمله جان، مال و ناموس آنها، نهایت تلاش را به کار می‌بردند. ایشان معتقد بودند که همه مردم در برابر قانون و شرع اسلام برابر هستند و هیچ کس حق ندارد حقوق دیگران را تضییع کند.
10. بیان و اندیشه: امام علی (ع) به بیان و اندیشه مردم احترام می‌گذاشتند و به مردم اجازه می‌دادند که نظرات خود را آزادانه بیان کنند. ایشان معتقد بودند که تبادل افکار و اندیشه‌ها، برای رشد و تعالی جامعه لازم است.  
11.  صلح و مسالمت: امام علی (ع) همواره بر صلح و مسالمت تأکید می‌کردند و از شروع جنگ پرهیز می‌کردند. گرچه در صورت ناچاری از جنگ و جهاد، با شهامت و شجاعت دفاع و جهاد می کردند.
12. عزت و کرامت :امام علی (ع) به عزت نفس مسلمانان احترام می‌گذاشتند و در مقابل دشمنان اسلام، قاطعانه از کیان مسلمانان دفاع می‌کردند. ایشان معتقد بودند که مسلمانان باید در برابر ظلم و ستم ایستادگی کنند و عزت و کرامت خود را حفظ نمایند.
13.  علم و دانش:  امام علی (ع) به علم و دانش اهمیت فراوانی می‌دادند و از مردم تشویق می‌کردند که به دنبال علم و دانش باشند. ایشان معتقد بودند که علم و دانش، نور راه انسان در زندگی است و به انسان کمک می‌کند تا به سعادت و کمال برسد.
14. تربیت و تهذیب:  امام علی (ع) تربیت و تهذیب نفس را از مهم‌ترین امور انسان می‌دانستند و در این زمینه رهنمودهای فراوانی ارائه می‌کردند. ایشان معتقد بودند که انسان باید با تلاش و مجاهده، نفس خود را از صفات رذیله پاک کند و به صفات حسنه آراسته نماید.

بنابراین، امام علی (ع) با دارا بودن و بکارگیری این شاخص‌ها در نوع حکومت‌داری خویش، الگویی جامع و الهام بخش از یک حاکم اسلامی ارائه دادند. الگویی بی‌بدیل از یک حاکم اسلامی که در آن، عدالت، تقوا، مردم‌داری، آزادی، صلح، علم، آبادانی، عقلانیت، شجاعت، صبر، امید، مهربانی، انصاف، فروتنی، حیا، صداقت و وفای به عهد، همگی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و الگویی جاودانه در تاریخ بشریت به یادگار گذاشتند.

حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی