به نقل از آستان مقدس حضرت معصومه سلا الله علیها، روز ۲۱ تیرماه در تقویم ایران اسلامی به عنوان روز عفاف و حجاب نامگذاری شده است. علت این نامگذاری، یادبود واقعه‌ی مسجد گوهرشاد در سال ۱۳۱۴ است.
پهلوی اول پس از بازگشت از دیدار با آتاترک در ترکیه، رویکرد ضدمذهبی در پیش گرفت و ممنوعیت سوگواری برای حضرت سیدالشهداء امام حسین علیه السلام و کشف حجاب زنان مسلمان ایران از جمله برنامه های ضدفرهنگی او بود که با مقاومت و مقابله مردم و پیشوایان دینی همراه شد.
در اعتراض به سیاست‌های کشف حجاب اجباری رضاخان قلدر، مردم مشهد در مسجد گوهرشاد تحصن کردند. این تحصن با خشونت سرکوب شد و صدها نفر مردم و زائران امام هشتم، کشته و زخمی شدند.
شورای فرهنگ عمومی کشور، برای پاس‌داشت این واقعه و گرامی‌داشت شهدای آن، ۲۱ تیر را به عنوان روز عفاف و حجاب نامگذاری کرده است.
واقعه ی مسجد گوهرشاد، نقطه عطفی در مبارزات مردم ایران علیه کشف حجاب اجباری بود. چراکه حجاب و عفاف در دین اسلام از اهمیت بالایی برخوردار است و مسلمانان موظف به رعایت آن هستند.
از این روی، این روز فرصتی برای ترویج فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه و همچنین تجدید میثاق با آرمان های شهدای این واقعه است.
و بایسته است؛ برنامه های مختلف فرهنگی، علمی و آموزشی در زمینه حجاب و عفاف در سراسر ایران برگزار شود.
امسال که روز حجاب و عفاف با ایام سوگواری شهدای کربلا همزمان گشته، شایسته است به بانوان عاشورایی که دستاورد فرهنگ حجاب و عفاف فاطمی را در صحنه عاشورا به نمایش گذاشتند و رهاورد آن را در فرهنگ سوگواری استمرار بخشیدند، بپردازیم.
نقش زنان عاشورایی در واقعه کربلا
زنان عاشورایی زنانی بودند که در واقعه کربلا در کنار امام حسین (ع) و یارانش حضور داشتند و نقش‌های مهمی را ایفا کردند. این زنان فداکار و شجاع، با صبر و استقامت خود در برابر مصائب، درس‌های بزرگی از ایثار، شهادت، و وفاداری به دین را به بشریت آموختند.
تعداد زنان و دختران حاضر در واقعه کربلا را در حدود یکصد نفر ذکر کرده اند.
معرفی برخی از برجسته‌ترین زنان عاشورایی
حضرت زینب کبری (س): خواهر امام حسین (ع) و پرچمدار رسالت عاشورا پس از شهادت ایشان. زینب کبری (ع) شاخص ترین بانوی عاشورایی است که با خطبه‌های کوبنده خود در برابر یزید و یزیدیان، پیام خون شهدای کربلا را به جهانیان رساند.
حضرت ام کلثوم (س): خواهر دیگر امام حسین (ع) و همراه زینب کبری (ع) در سفر اسارت از بانوان شاخص عاشورایی است.
حضرت ام البنین (س): مادر چهار تن از شهدای کربلا، حضرت عباس (ع)، عبداللّه، جعفر و عثمان که فرستادن فرزندان خود همراه امام حسین (ع) و صبر و رفتار فعالانه خود پس از عاشورا، نقش ماندگاری ایفاد نمود.
حضرت رباب (س): همسر امام حسین (ع) و مادر حضرت سکینه و عبداللّه بن الحسین (ع) از بانوان عاشورایی است.
حضرت لیلی (س): لیلی بنت یعقوب مادر حضرت علی اکبر (ع) و مادر امام سجاد (ع) از بانوان عاشورایی به شمار می رود.
علاوه بر این زنان نامدار، زنان دیگری مثل ام وهب نیز در واقعه کربلا حضور داشتند که هر کدام به نوبه خود نقش‌آفرینی کردند. این زنان با از خودگذشتگی و فداکاری، حماسه‌ای جاویدان را رقم زدند و نام خود را در تاریخ ثبت کردند.
به موضوع نقش زنان عاشورایی در واقعه کربلا باید به تفصیل پرداخت،
پرستاری از مجروحان و مراقبت کودکان و سالخوردگان تا آب‌رسانی به تشنه‌گان تا صبر و تحمل و شکیبایی فوق العاده در مصایب کربلا، تا سخنرانی، روشنگری و افشاگری و رساندن پیام مظلومیت امام حسین (ع)، نشان از نقش آفرینی جدی بانوان عاشورایی است.
بنابرین حضور زنان در واقعه کربلا و همراهی با مردان در حماسه عاشورا حاکی از ایمان و عزم راسخ آنها و نشان‌دهنده نقش مهم و تأثیرگذار آنها در جامعه اسلامی است.
این زنان با فداکاری و شجاعت خود، درس‌های بزرگی از ایثار، شهادت، و وفاداری به دین را به بشریت آموختند و نام خود را در تاریخ جاودانه کردند.
زنان عاشورایی، معیار و شاخص حجاب و عفاف
بدون شک زنان عاشورایی را می‌توان معیار و سنجه‌ی فرهنگ حجاب و عفاف نامید.
دلایل متعددی برای اثبات این موضوع وجود دارد، که آنها را معیار و شاخص شایسته در عرصه فرهنگ حجاب و عفاف می نمایاند. از جمله اینکه:
۱. پایبندی به حجاب در سخت‌ترین شرایط: زنان عاشورایی در شرایطی که در محاصره دشمن بودند و جان خود و عزیزانشان در خطر بود، حجاب خود را حفظ کردند. این امر نشان‌دهنده تعهد و اعتقاد عمیق آنها به حجاب و عفاف به عنوان یک فریضه دینی بود.
۲. حفظ عفاف و پاکدامنی: علاوه بر حفظ حجاب ظاهری، زنان عاشورایی در حفظ عفاف و پاکدامنی خود نیز کوشا بودند. آنها با رفتار و گفتار خود، عزت نفس و ارزش‌های والای انسانی و زیست عفیفانه را به نمایش گذاشتند.
۳. الگوی ایثار و فداکاری: زنان عاشورایی در راه حفظ حجاب و عفاف خود، ایثار و فداکاری از خود نشان دادند. آنها حاضر بودند سختی‌ها و مصائب را به جان بخرند، اما از حریم عفاف و حجاب خود عبور نکنند.
۳. ترویج فرهنگ حجاب و عفاف: زنان عاشورایی با رفتار و منش خود، فرهنگ حجاب و عفاف را در جامعه ترویج می‌کردند. آنها الگویی برای سایر زنان بودند و به آنها نشان می‌دادند که چگونه می‌توان با حفظ حجاب و عفاف، به مقامات والای انسانی دست یافت.
۵. حفظ حریم خانواده: حجاب و عفاف، نقش مهمی در حفظ حریم خانواده و تحکیم بنیان آن دارد. زنان عاشورایی با حفظ حجاب و عفاف خود، به حفظ حریم خانواده و تربیت فرزندان صالح اهتمام می‌ورزیدند.
۶. حجاب به عنوان سلاح فرهنگی: در واقعه عاشورا، حجاب برای بانوان نه تنها یک پوشش ظاهری، بلکه سلاحی برای دفاع از ارزش‌های دینی و انقلابی بود. آنها با حفظ حجاب خود، در برابر ظلم و ستم یزیدیان ایستادگی می‌کردند و عفاف و پاکدامنی خود را حفظ می‌کردند.
۷. حجاب به عنوان تجلی تقوا: حجاب برای بانوان عاشورایی، تجلی تقوا و پرهیزگاری آنها بود. آنها با حفظ حجاب، به خداوند متعال تقرب می‌جستند و خود را از گناه و معصیت دور نگه می‌داشتند.
۹. حجاب به عنوان عامل عزت و اقتدار: حجاب برای بانوان عاشورایی، عزت و اقتدار به ارمغان می‌آورد. آنها با حفظ حجاب، خود را از نگاه هوس‌آلود مردان حفظ می‌کردند و کرامت و ارزش‌های انسانی خود را پاس می‌داشتند.
۱۰. حجاب به عنوان عامل وحدت و انسجام: حجاب برای بانوان مسلمان، عامل وحدت و انسجام است. زمانی که همه زنان در جامعه با حفظ حجاب، عفاف و پاکدامنی خود را حفظ می‌کنند، جامعه به سمت آرامش و امنیت بیشتر سوق پیدا می‌کند.
۱۱. عفاف و پاکدامنی در کنار حضور اجتماعی: بانوان عاشورایی علاوه بر حفظ حجاب، در واقعه عاشورا نقش‌های مهمی ایفا کردند. آنها در کنار مردان در میدان مبارزه حضور داشتند، از مجروحان پرستاری می‌کردند و پیام امام حسین (ع) را به دیگران می‌رساندند. این نشان می‌دهد که حجاب و عفاف مانعی برای حضور فعال زن در جامعه نیست، بلکه ابزاری برای حفظ کرامت و ارزش‌های انسانی اوست.
۱۲. الگوی صبر و استقامت: بانوان عاشورایی در طول این واقعه مصائب و سختی‌های بسیاری را تحمل کردند. آنها عزیزان خود را از دست دادند و شاهد جنایات هولناکی بودند. با این حال، صبر و استقامت خود را حفظ کردند و به وظایف دینی و انقلابی خود عمل نمودند. این بانوان الگوی صبر و استقامت برای تمام زنان مسلمان هستند.
۱۳. تبیین پیام عاشورا: بعد از واقعه عاشورا، بانوان این واقعه، به ویژه حضرت زینب کبری (س)، نقش مهمی در تبیین پیام عاشورا ایفا کردند. آنها با سخنرانی‌ها و خطبه‌های خود، ظلم و ستم یزیدیان را آشکار کردند و پیام حق و عدالت‌خواهی امام حسین (ع) را به گوش جهانیان رساندند.
۱۴. ایثار و فداکاری: بانوان عاشورایی در راه دفاع از ارزش‌های دینی و انقلابی خود، از جان و مال خود گذشتند. این ایثار و فداکاری نشان‌دهنده عمق ایمان و تعهد آنها به اسلام بود.
۱۵. معرفت و بصیرت: بانوان عاشورایی به خوبی حق و باطل را تشخیص می‌دادند و در دفاع از حق و حقیقت، از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کردند.
۱۶. ولایتمداری: بانوان عاشورایی مطیع اوامر الهی و امام زمان خود بودند و در راه اطاعت از ولی خدا از جان خود گذشتند. و لذا با ملاک ولایتمداری نیز الگوی شایسته هستند.
بنابراین، می‌توان گفت که زنان عاشورایی معیار و شاخص شایسته‌ای برای فرهنگ حجاب و عفاف هستند.
امروزه نیز زنان مسلمان در سراسر جهان می‌توانند با الگوگیری از این زنان بزرگوار، حجاب و عفاف خود را حفظ کرده و به ترویج این فرهنگ ارزشمند در جامعه کمک کنند.
علاوه به این نکته نیز اشاره می کنم که حجاب و عفاف در دین اسلام، صرفاً به پوشش ظاهری محدود نمی‌شود، بلکه شامل حجاب چشم، گوش، زبان و سایر اعضای بدن نیز می‌شود. زنان عاشورایی در تمام ابعاد زندگی خود، حجاب و عفاف را رعایت می‌کردند و این امر، آنها را به الگوهایی کامل و بی‌نقص در این زمینه تبدیل کرده است
بانوان عاشورایی الگویِ زیست عفیفانه
الگوگیری از بانوان عاشورایی در زمینه فرهنگ سازی حجاب و عفاف، در جامعه اسلامی، ضرورت حیاتی است.
بانوان عاشورایی، الگوهای والا و اسوه‌های بی‌نظیری در زمینه حجاب و عفاف هستند. سیره و رفتار این بانوان بزرگوار، سرشار از درس‌ها و آموزه‌های ارزشمندی است که می‌توان از آنها در راستای ترویج و نهادینه‌سازی فرهنگ حجاب و عفاف و زیست عفیفانه در جامعه بهره برد.
در اینجا به چند نمونه از این آموزه‌ها اشاره می‌کنم:
۱. توجه به اهمیت حجاب و عفاف: بانوان عاشورایی، حجاب و عفاف را به عنوان یک واجب شرعی و الهی می‌دانستند و به آن اهمیت ویژه‌ای می‌دادند. آنها با حفظ حجاب و عفاف خود، به حفظ ارزش‌ها و هویت اسلامی خود می‌پرداختند.
۲. حفظ حجاب در تمام شرایط: بانوان عاشورایی، در تمام شرایط زندگی خود، حتی در سخت‌ترین و دشوارترین شرایط، حجاب خود را حفظ می‌کردند. آنها به ما می‌آموزند که حجاب، تنها برای مواقع خاص و مراسم مذهبی نیست، بلکه باید به عنوان یک ارزش و هویت در تمام زندگی ما جاری باشد.
۳. حجاب به عنوان سپر: بانوان عاشورایی، حجاب را به عنوان سپر و حصاری برای حفظ خود از گناه و دوری از وسوسه ها و پلیدی ها می‌دانستند. آنها با حفظ حجاب خود، پاکدامنی و عفاف خود را حفظ می‌کردند.
۴. حجاب به عنوان زینت و عزت: بانوان عاشورایی، حجاب را به عنوان زینت حقیقی برای خود می‌دانستند و به آن افتخار می‌کردند. آنها با حفظ حجاب خود، ارزش های معنوی، زیبایی و ظرافت زنانه خود به طور مستورانه و عفیفانه را به بهترین نحو پوشش داده و به همگان تبیین کردند.
۵. حفظ حریم خانواده: بانوان عاشورایی در کنار وظایف اجتماعی و انقلابی خود، به وظایف مادری و همسری نیز به بهترین نحو عمل می‌کردند. آنها با تربیت فرزندانی صالح و انقلابی، به حفظ حریم خانواده و ارزش‌های اسلامی کمک می‌کردند.
راه‌های الگوگیری از بانوان عاشورایی در زمینه حجاب و عفاف
۱. مطالعه و شناخت سیره و زندگی بانوان عاشورایی: با مطالعه زندگی و سیره بانوان عاشورایی، می‌توان به درک عمیق‌تری از اهمیت حجاب و عفاف در دین اسلام و نقش آن در زندگی یک زن مسلمان دست یافت.
۲. ترویج فرهنگ حجاب و عفاف در خانواده و جامعه: می‌توان با ترویج فرهنگ حجاب و عفاف در خانواده و جامعه، به نهادینه‌سازی این ارزش مهم در جامعه کمک کرد. این امر با ترویج گفتگو، آموزش و تشویق افراد به حفظ حجاب و عفاف صورت می‌گیرد.
۳. استفاده از الگوهای مناسب: می‌توان از الگوهای مناسب، مانند بانوان عاشورایی، برای ترویج فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه استفاده کرد. این امر با معرفی این الگوها به افراد و تبیین ویژگی‌های برجسته آنها صورت می‌گیرد.
۴. حمایت از حجاب و عفاف: می‌توان با حمایت از حجاب و عفاف در جامعه، به ترویج و نهادینه‌سازی این ارزش مهم کمک کرد. این امر با تهیه قوانین و مقررات مناسب، حمایت از حجاب در رسانه‌ها و فضاهای عمومی و تشویق افراد به حفظ حجاب صورت می‌گیرد.
۵. توجه به ابعاد مختلف حجاب و عفاف: حجاب و عفاف فقط به پوشش ظاهری محدود نمی‌شود، بلکه شامل ابعاد دیگری مانند اخلاق، گفتار و رفتار نیز می‌شود. بانوان عاشورایی در تمام ابعاد زندگی خود، حجاب و عفاف را رعایت می‌کردند و الگوی کاملی از یک زن مسلمان بودند.
۶. استفاده از ابزارهای نوین: در دنیای امروز، ابزارهای نوین و متنوعی برای ترویج فرهنگ حجاب و عفاف وجود دارد. می‌توان از این ابزارها برای معرفی سیره و زندگی بانوان عاشورایی و ترویج ارزش‌های حجاب و عفاف در جامعه استفاده کرد.
۷. مشارکت فعال بانوان: بانوان می‌توانند نقش مهمی در ترویج فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه ایفا کنند. با حضور فعال بانوان در عرصه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی، می‌توان به نهادینه‌سازی این ارزش مهم در جامعه کمک کرد.
۸. توجه به نسل جوان: نسل جوان، آینده‌سازان جامعه هستند و توجه به آنها در زمینه ترویج فرهنگ حجاب و عفاف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. می‌توان با استفاده از روش‌های مناسب و جذاب، فرهنگ حجاب و عفاف را به نسل جوان آموزش داد.
با الگوگیری از بانوان عاشورایی و تلاش برای ترویج فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه، می‌توان به ایجاد جامعه‌ای پاک، سالم و با هویت اسلامی کمک کرد.
اگرچه نمی‌توان با قاطعیت گفت که هدف از حضور بانوان باحجاب در کربلا، احیای فرهنگ عفاف در جامعه آن روز بوده است، اما حضور فعالانه و معنادار بانوان عاشورایی در این واقعه، پیام‌های مهمی را در مورد اهمیت حجاب، عفاف، غیرت دینی و مظلومیت امام حسین (ع) به همراه داشت. این پیام‌ها می‌توانست در ترویج این ارزش‌ها در میان زنان مسلمان آن زمان و نسل‌های بعدی مؤثر باشد.
حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی