حجت الاسلام والمسلمین محمدباقر مشکاتی،کارشناس مذهبی و فعال رسانه ای در یادداشتی به مناسبت شهادت امام جواد(ع) آورده است: حضرت امام محمدتقی ملقب به جوادالائمه علیه السلام، فرزند حضرت امام رضا (علیه الاف التحیه و الثناء)، نهمین امام شیعیان، در سنین کودکی به امامت رسیدند. گرچه حضرت امام جواد علیه‌السلام به جود و سخاوت شهره عام و خاص شده‌اند و آنچه که در اذهان همگان از این امام بزرگوار تبادر می‌کند، جواد بودن ایشان است؛ اما امام جوان ما با وجود سن کم، الگوی کامل و برتر برای نه تنها برای مسلمانان و شیعیان بلکه برای تمام انسان‌ها، به خصوص جوانان، هستند؛ لذا با تأمل در سیره و آموزه‌های ایشان و تأسی و عمل به آنها در زندگی، می‌توان از مسیر سعادت و کمال گذر کرد و به حقیقت زندگی دست یافت.

از این روی جوانان عزیز می‌توانند با الگو قرار دادن امام جوان و بزرگوارشان در زمینه‌های مختلف زندگی، مسیر رشد و خوشبختی را طی کنند. در این نوشتار به برخی از مهم‌ترین درس‌ها و آموزه‌های زندگی و سیره و سبک زندگی امام جواد علیه‌السلام که برای جوانان کاربردی‌تر است، اشاره می‌کنیم:

دین و دانش: امام جواد علیه‌السلام فرزند امامی که “عالم آل محمد” لقب دارد؛ ایشان در سنین پایین علوم را از پدر بزرگوارش به طور کامل فرا گرفته بودند. در مناظرات علمی با دانشمندان بزرگ زمان خود، حیرت همگان را برمی‌انگیختند.

امام جواد علیه‌السلام در ارزش دین و دانش می‌فرمایند: ” اَلدّینُ عِزٌّ وَالْعِلمُ کَنزٌ؛ دین سرفرازی است، و دانش، گنج است”. جوانان می‌توانند با پیروی از این آموزه، از ایشان الگو بگیرند و به دنبال کسب علم و دانش در تمامی زمینه‌ها باشند؛ و مهم‌تر اینکه طبق فرمایش امام جواد علیه السلام، تحصیل علم در کنار دین‌مداری، از مهم‌ترین عوامل “موفقیت” و “سربلندی” در زندگی خواهد بود.

ازدواج بهنگام و تشکیل خانواده صالح: ازدواج و تشکیل خانواده از مهم‌ترین ابعاد زندگی انسان است که در آموزه‌های دینی و سیره ائمه اطهار علیهم السلام مورد توجه ویژه قرار گرفته است. امام جواد علیه السلام به عنوان نهمین امام شیعیان، در این زمینه نیز الگوی کاملی برای جوانان هستند.

امام جواد علیه السلام در سن مناسب و بلوغ نوجوانی ازدواج کردند؛ و تا سن ۲۵ سالگی ۴ فرزند دختر و پسر صالح داشتند. این امر نشان می‌دهد که اسلام مخالف ازدواج در سنین پایین نیست. انتخاب همسر با ایمان، ازدواج با هدف تشکیل خانواده پاک و صالح، احترام به همسر، رفتار شایسته و با اخلاق نیکو همراه با ملاطفت با همسر، از شاخص‌های سبک زندگی امام جواد علیه السلام در زمینه ازدواج و تشکیل نهاد خانواده است.

گفتنی است؛ امام جواد علیه السلام در شرایط سختی زندگی می‌کردند. ایشان تحت نظر حکومت عباسی بودند و همواره از سوی آنها مورد تهدید قرار می‌گرفتند. با وجود این، ایشان به وظایف خود در قبال تشکیل و اداره خانواده عمل می‌کردند و الگوی کاملی برای همسر و فرزندشان بودند. سیره و سبک زندگی امام جواد علیه السلام نشان می‌دهد که ازدواج و فرزندآوری نه تنها منافاتی با فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی ندارند، بلکه می‌توانند مکمل یکدیگر باشند؛ بنابراین این امام جوان برای ما مدعیان پیروی از مکتب اهل بیت علهیم السلام؛ در زمینه ازدواج و فرزندآوری، الگوی کاملی برای جوانان هستند. ایشان به ما می‌آموزند که در انتخاب همسر، ایمان و تقوا را در نظر اول قرار دهیم، در سن مناسب و بهنگام ازدواج کنیم، برای داشتن فرزند صالح دعا و تلاش کنیم و در تربیت فرزندانمان نهایت دقت را به کار ببریم.

فرزندآوری و تربیت صالحانه: امام جواد علیه السلام با وجود جوانی و عمر ۲۵ ساله خویش و داشتن ۴ تا ۹ فرزند، در زمینه فرزندآوری، صبر و شکرگزاری در خانواده و زندگی و تلاش برای داشتن فرزندان صالح، الگوی ویژه‌ای برای جونان هستند.

در مورد تعداد فرزندان امام جواد علیه السلام، همه منابع حداقل ۴ فرزند را برای ایشان قایل هستند؛ برخی منابع تعداد فرزندان ایشان را ۵ نفر و برخی دیگر ۹ نفر ذکر کرده اند.

بنابر نقل شیخ مفید، امام جواد علیه السلام، چهار فرزند به نام‌های علی، موسی، فاطمه و امامه داشت. برخی دختران امام را سه تن به نام‌های حکیمه، خدیجه و ام‌کلثوم می‌دانند. در برخی از منابع مربوط به قرن چهاردهم قمری، ام‌محمد، زینب و میمونه نیز دختران آن حضرت دانسته شده‌اند. در کتاب منتهی‌الآمال شیخ عباس قمی، آمده است که امام جواد (علیه السلام) چهار پسر به نام‌های ابوالحسن امام علی نقی (علیه السلام)، ابواحمد موسی مُبَرقَع، حسین، عمران، و چهار دختر به نام‌های فاطمه، حکیمه، خدیجه و ام‌کلثوم داشته است؛ بنابراین این امام جوان با وجود شرایط سخت زندگی و خفقان حاکم بر جامعه از سوی خلیفه عباسی، به دنبال افزایش فرزند بودند و برای این امر دعا و تلاش می‌کردند. این امر نشان می‌دهد که اسلام به فرزندآوری و تکثیر نسل مسلمانان اهمیت می‌دهد. جوانان می‌توانند با الگوگیری از ایشان، در چارچوب آموزه‌های دینی و با توجه به شرایط خود، فرزندان صالح زیادی تربیت کنند و به جامعه اسلامی خدمت کنند.

سخاوت و کمک به نیازمندان: از ویژگی‌های حضرت جواد الائمه علیه‌السلام این بود که به نیازمندان و مستمندان کمک می‌کردند و نسبت به آنها بسیار مهربان بودند. ایشان اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کردند و از هیچ کمکی به دیگران دریغ نمی‌کردند. این امام بزرگوار به خاطر سخاوت و جود و بخشش فوق العاده به “جوادالائمه” معروف شده اند. جوانان می‌توانند با الگو قرار دادن این آموزه، به نیازمندان و اطرافیان خود کمک کنند و در رفع مشکلات آنها سهیم باشند.

 امام جواد علیه‌السلام در باب نیکی و کمک به دیگران می‌فرمایند: “نیکوکاران به نیکی کردن نیازمندترند تا کسانی که به آن نیازمندند؛ زیرا پاداش و افتخار و نیکنامیش از آنِ آنهاست. بنابراین، آدمی هر خوبی که کند، نخست به خود کرده است. پس، نباید به خاطر خوبی که به خود کرده از دیگران سپاس‌گزاری بخواهد”.

تقوا و پرهیزکاری: مقام و منزلت حضرت جواد الائمه علیه‌السلام این است که که دارای مرتبه و موهبت “عصمت” بودند، در تمام ابعاد زندگی خود تقوا و پرهیزگاری را رعایت می‌کردند و این ایشان به حلال و حرام الهی اهمیت کامل می‌دادند و از گناهان به طور کامل دوری می‌کردند. جوانان می‌توانند با پایبندی به احکام الهی و دوری از معصیت، از ایشان الگو بگیرند. جوانان با الگوبرداری از تقوای شاخصِ امام جوان، می‌توانند در زندگی خود تقوا را پیشه کنند و از محرمات الهی دوری کنند.

 امام جواد علیه‌السلام در این باره می‌فرمایند: ” اگر آسمان‌ها و زمین بر شخصی بسته باشد، ولی تقـوای الهی پیـشه کـند، خداوند گشایشی از آنها برایش قرار می‌دهد”.

صبر و بردباری: از خصوصیات ویژه‌ی حضرت جواد علیه‌السلام در برابر سختی‌ها و مشکلات صبر و بردباری زیادی داشتند. ایشان با وجود سن کم و امامت در شرایط سخت و پر مخاطره، با صبر و صعه صدر به هدایت مردم می‌پرداختند و در برابر ظلم و ستم حاکمان زمان خود ایستادگی می‌کردند. ایشان با حلم و بردباری خود، دشمنان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دادند. جوانان می‌توانند با الگو قرار دادن ایشان، در برابر گرفتاری‌ها و ناملایمات زندگی صبور باشند و با توکل به خدای قادر متعال، مشکلات را پشت سر بگذارند.

امام جواد علیه‌السلام در این باره می‌فرمایند: “مَن غَلَبَ جَزَعُهُ عَلی صَبرِهِ حَبِطَ أجرُهُ”؛ هر که بی تابی اش بر شکیبایی اش چیره آید، اجرش تباه می‌شود.

تواضع و فروتنی: سیره و رفتار حضرت جواد الائمه علیه‌السلام نشان می‌دهند که با وجود مقام والای علمی و معنوی، بسیار فروتن و متواضع بودند. ایشان با همه مردم، چه فقیر و چه ثروتمند، با احترام و مهربانی رفتار می‌کردند. جوانان می‌توانند با الگو قرار دادن این آموزه، در برخورد با دیگران تواضع و فروتنی را پیشه کنند و از تکبر و خودخواهی دوری کنند. این امام بزرگوار درباره ارزش فروتنی می‌فرمایند: ” التَّواضُعُ زینَةُ الْحَسَبِ. ”؛ تواضع و فروتنی زینت بخش حسب و شرف است.

رعایت ادب و مواظبت بر زبان: همواره امام جواد علیه‌السلام، کمال ادب و وقار را رعایت می‌نمودند، در گفتار خود بسیار مراقب بودند و هرگز سخنی که خلاف رضای خدا باشد، بر زبان نمی‌آوردند. جوانان می‌توانند با برخورداری از ادب و متانت در گفتار و رفتار و با مراقبت بر گفتار خود و پرهیز از گناهان زبانی از جمله غیبت، تهمت و دروغ، از ایشان الگو بگیرند.

امام جواد علیه السلام در باره حقیقت ادب فرمودند: “حقیقت ادب و تربیت عبارت است از دارا بودن خصلت‌های خوب، خالی بودن از صفات زشت و ناپسند. انسان به وسیله أدب – در دنیا و آخرت – به کمالات اخلاقی می‌رسد؛ و نیز با رعایت أدب نیل به بهشت می‌یابد. ”

انجام واجبات دینی: امام جوان و بزرگوار ما؛ حضرت امام جواد علیه‌السلام در انجام واجبات و مستحبات بسیار کوشا بودند. ایشان به نماز، روزه و سایر عبادات اهمیت کامل و کافی می‌دادند؛ و آنها را به نحو احسن انجام می‌دادند. جوانان می‌توانند با انجام به موقع نماز و انجام با اخلاص سایر واجبات و مستحبات، از ایشان الگو بگیرند. امام جواد علیه السلام در اخلاص در عمل، می‌فرمایند: “أفضَلُ العِبادَةِ الإخلاصُ؛ برترین عبادت، اخلاص است”.

صداقت و راستگویی: از دیگر ویژگی‌های حضرت جواد الائمه علیه‌السلام این است که در تمام گفتار و اعمال خود صادق و راستگو بودند. ایشان هرگز دروغ نمی‌گفتند و به وعده‌های خود عمل می‌کردند. جوانان می‌توانند با الگو گرفتن از این امام جوان، در گفتار و رفتار خود صداقت را سرلوحه زندگی خویش سازند و از دروغ و فریب دوری کنند. امام جواد علیه‌السلام در این باره می‌فرمایند: “راستگویی، از بهترین صفات مؤمن است”.

شجاعت و مقابله با ظلم: از خصایص برجسته‌ی امام جواد علیه‌السلام این بود که در برابر ظلم و ستم، شجاع و دلاور بودند. ایشان هرگز از بیان حق و دفاع از مظلومان ترسی به خود راه نمی‌دادند. جوانان می‌توانند با الگو قرار دادن این آموزه دین و فطری، در برابر ظلم و ستم شجاعت داشته باشند و از حق خود و دیگران دفاع کنند.

حضرت جوادالائمه علیه السلام در این خصوص می‌فرمایند: “الْعامِلُ بِالظُّلْمِ وَالْمُعینُ لَهُ وَالرّاضی بِهِ، شُرَکاءٌ “؛ انجام دهنده ظلم و کمک دهنده ظلم و کسی که راضی به ظلم باشد، هر سه شریک خواهند بود.

قناعت و رضایت: بررسی سبک زندگی حضرت جوادالائمه علیه‌السلام به وضوح نشان از این دارد که به دنیا و مادیات آن وابستگی نداشتند و قناعت و رضایت به وضع موجود را در زندگی خود سرلوحه قرار داده بودند. جوانان می‌توانند با الگو قرار دادن این آموزه‌ی برتر، قناعت را در زندگی خود پیشه کنند و به داشته‌های خود راضی باشند تا مانع رشدشان نشود و در عین حال برای کسب مال و ثروت حلال تلاش کنند. امام جواد علیه‌السلام در باره ارزش پایدار قناعت می‌فرمایند: “قناعت، گنجی است که تمام نشود”.

توکل به خدا: بیانات و رفتار امام جواد علیه‌السلام حکایت از این دارد که در تمام امور زندگی خود به خداوند متعال توکل داشتند و یقین داشتند که همه چیز در دست خداست. جوانان می‌توانند با الگو قرار دادن این آموزه قرآنی، در تمام امور زندگی خود به خدا توکل و اعتماد کنند و از او یاری بطلبند.

حضرت جواد علیه‌السلام در توکل به خدا و پیامد‌های مثبت آن می‌فرمایند: “الثّقة باللّه تعالی ثمن لکلّ غال و سلّم الی کـلّ عال‌”؛ اعتماد به خدای متعال، بـهای هر چیز گرانبها و نـردبانی بـه سوی همه بلندی‌هاست.

ما در این نوشتار به گوشه‌هایی از سیره و سبک زندگی امام نهم، حضرت جوادالائمه علیهم السلام اشاره کردیم، بی شک درس‌ها و آموزه‌های سعادت‌بخش این امام همام بسیار بیشتر و وسیعتر از این موارد است به طوری که تمام عرصه فردی و خانوادگی و اجتماعی را فرا می‌گیرد؛ بنابراین جوانان عزیز می‌توانند با مطالعه زندگانی امام جواد علیه‌السلام و سیره ایشان، درس‌های زیادی را برای زندگی خود بیاموزند. امام جواد علیه‌السلام الگوی کاملی برای تمام انسان‌ها، به خصوص جوانان هستند. با الگو قرار دادن این امام جوان از خاندان مکرم پیامبر اسلام علیهم السلام، در ابعاد مختلف زندگی، می‌توان به سعادت و کمال حقیقی دست یافت. 

حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی