به نقل از آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها| تولد امام هادی علیه‌السلام، دهمین اختر تابناک آسمان هدایت و امامت، آثار و برکات فراوانی برای مسلمانان و به‌ویژه شیعیان به ارمغان داشت. گفتنی است ایشان نوهٔ نازنین حضرت امام رضا (علیه‌السلام) و پدربزرگ بزرگوار حضرت امام‌زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) هستند. پدر بزرگوارشان حضرت امام جوادالائمه علیه‌السلام هستند که در کودکی به امامت و در سن ۲۵ سالگی به شهادت رسیدند؛ لذا تولد این امام بزرگوار در دوره خفقان حکومت خلفای عباسی، نور امیدی برای شیعیان و محبان و آیه هدایتی در تاریکی ظلم و گمراهی برای همگان بود.
وجود مبارک امام دهم شیعیان رهاوردها و دستاوردهای زیادی در زمینه‌های مختلف داشت که در این نوشتار به برخی از مهمترین آثار و برکات ولادت و امامت آن امام بزرگوار، اشاره می‌شود؛
· رهاوردها و برکات ولادت امام هادی علیه‌السلام
۱. تداوم امامت و حفظ حجت الهی: پس از شهادت جان‌گداز امام جواد علیه‌السلام در سن ۲۵ سالگی، مشعل هدایت و امامت در دستان فرزند برومند ایشان، امام هادی علیه‌السلام، روشن شد. در دورانی که دشمنان اسلام و اهل‌بیت به دنبال انحراف و نابودی مذهب تشیع بودند، امام هادی علیه‌السلام با حکمت و علم الهی خود، کشتی هدایت را به‌سلامت به ساحل نجات رهنمون شدند و از گمراهی و انحراف شیعیان جلوگیری کردند.
۲. احیای معارف و علوم دین: امام هادی علیه‌السلام در دوران امامت خود، با وجود محدودیت‌ها و فشارهای خلفای عباسی، به ترویج و نشر معارف و علوم دینی پرداختند. ایشان شاگردان برجسته‌ای تربیت کردند و با بیان احادیث، ادعیه و صدور رساله‌های متعدد، گنجینه‌ای از علوم و معارف اسلامی را به یادگار گذاشتند.
۳. مبارزه با ظلم و ستم و دفاع از مظلومان: امام هادی علیه‌السلام با صراحت و شجاعت در برابر ظلم و ستم خلفای عباسی ایستادند و از حقوق مظلومان دفاع کردند. ایشان با روش‌های مختلف مانند موعظه، نصیحت و نامه‌نگاری به خلفا، مردم را به ظلم‌ستیزی و دفاع از حق تشویق می‌کردند.
۴. هدایت و راهنمایی شیعیان: امام هادی علیه‌السلام با پاسخگویی به سؤالات شیعیان در زمینه‌های مختلف فقهی، اعتقادی و اخلاقی، آنها را در مسیر سعادت و کمال یاری می‌کردند. ایشان همچنین با ارسال نامه‌ها و اعزام وکلا و نمایندگان به نقاط مختلف جهان، شیعیان را از گمراهی و انحراف نجات می‌دادند.
۵. ترویج فضائل اخلاقی: امام هادی علیه‌السلام در تمام ابعاد زندگی خود، الگویی کامل از اخلاق و فضیلت بودند. ایشان با صبر، حلم، سخاوت، تواضع و دیگر صفات اخلاقی نیکو، درس‌هایی ماندگار به مسلمانان ارائه می‌دادند.
۶. حفظ و ترویج حدیث: امام هادی علیه‌السلام احادیث و روایات بسیاری از ائمه اطهار علیهم‌السلام را جمع‌آوری و نقل می‌کردند. ایشان با این کار، گنجینه‌ای از معارف و احکام اسلامی را برای نسل‌های آینده به یادگار گذاشتند.
۷. بصیرت‌افزایی و روشنگری: امام هادی علیه‌السلام با تفسیر و معارف قرآن و بیان حقایق دینی، به مردم در شناخت دشمنان دین و مذهب کمک می‌کردند. ایشان با روشنگری و بصیرت‌افزایی، شیعیان را از توطئه‌ها و انحرافات دشمنان حفظ می‌کردند.
۸. برکات معنوی و الهی: تولد امام هادی علیه‌السلام، رحمت و برکت الهی را برای مسلمانان به ارمغان آورد. در این روز مبارک، فرشتگان الهی بر زمین نازل می‌شوند و برای مؤمنین دعا می‌کنند.
۹. الگوسازی برای مسلمانان: امام هادی علیه‌السلام در تمام ابعاد زندگی خود، الگویی کامل برای مسلمانان هستند. ایشان با عمل به آموزه‌های قرآن و سیره ائمه اطهار علیهم‌السلام، به مسلمانان نشان دادند که چگونه می‌توانند زندگی سعادتمندانه‌ای در دنیا و آخرت داشته باشند.
۱۰. حفظ و ترویج فرهنگ و هویت اسلامی: امام هادی علیه‌السلام در دورانی که فرهنگ و هویت اسلامی مورد هجمه دشمنان قرار گرفته بود، به حفظ و ترویج این فرهنگ و هویت پرداختند. ایشان با تأکید بر شعائر اسلامی مانند نماز، روزه، حج و جهاد، مسلمانان را به پایبندی به ارزش‌های اسلامی تشویق می‌کردند
۱۱. پاسخگویی به شبهات: امام هادی علیه‌السلام با صبر و حوصله به سؤالات و شبهات مختلف، اعم از اعتقادی، فقهی و اخلاقی، پاسخ می‌دادند و از این طریق، زمینه را برای روشن‌شدن حقایق و زدودن تاریکی جهل و گمراهی فراهم می‌کردند.
۱۲. تأثیرگذاری بر اندیشمندان و متفکران: حکمت و علم امام هادی علیه‌السلام، بسیاری از اندیشمندان و متفکران زمان را تحت‌تأثیر قرار داد. حتی برخی از مخالفان ایشان نیز به علم و دانش ایشان اذعان داشتند و برای حل مشکلات خود به ایشان مراجعه می‌کردند.
۱۳. برکات اقتصادی و اجتماعی: امام هادی علیه‌السلام با کمک به نیازمندان و ایتام، و همچنین با تشویق مردم به کار و تلاش و انفاق و سخاوت‌مندی، در رونق اقتصادی و رفاه جامعه نقش‌آفرینی می‌کردند.
۱۴. برکات تربیتی و اخلاقی: امام هادی علیه‌السلام با تأکید بر تربیت صحیح فرزندان و اهمیت اخلاق و فضیلت، در ارتقای سطح اخلاقی و تربیتی جامعه نقش بسزایی داشتند.
۱۵. برکات سیاسی: امام هادی علیه‌السلام با تدبیر و حکمت خود، شیعیان را در برابر ظلم و ستم خلفای عباسی هدایت و رهبری می‌کردند و از آنها در برابر توطئه‌ها و دسیسه‌های دشمنان محافظت می‌کردند.
۱۶. برکات علمی: امام هادی علیه‌السلام با ایجاد حلقه‌های علمی و تشویق دانشمندان به تحقیق و پژوهش، در شکوفایی علم و دانش در جهان اسلام نقش‌آفرینی می‌کردند.
۱۷. برکات معنوی و روحانی: امام هادی علیه‌السلام با مناجات‌ها و نیایش‌های خالصانه خود، به درگاه الهی تقرب می‌جستند و از این طریق، برکات معنوی و روحانی فراوانی را برای خود و امت مسلمانان به ارمغان می‌آوردند. در مجموع، می‌توان گفت که تولد امام هادی علیه‌السلام، مبدأ خیر و برکات فراوانی برای مسلمانان و به‌ویژه شیعیان بود. ایشان با هدایت‌ها و تعالیم خود، مسیر سعادت و کمال را به انسان‌ها نشان دادند و الگویی کامل از علم، تقوا، شجاعت و عدالت را برای جهانیان به یادگار گذاشتند.
۱۸. امیدبخشی و نویدبخش آینده: امام هادی علیه‌السلام با وعده‌های الهی و بشارت به ظهور امام‌زمان علیه‌السلام، به شیعیان امید و دلگرمی می‌بخشیدند. ایشان با تأکید بر انتظار فرج و آمادگی برای ظهور، یأس و ناامیدی را از دل‌ها ریشه‌کن می‌کردند.
۱۹. آماده‌سازی زمینه برای غیبت امام‌زمان (عج): امام هادی علیه‌السلام با تبیین مفهوم غیبت و امامت امام زمان (عج)، شیعیان را برای دوران غیبت آماده می‌کردند. ایشان با تأکید بر حفظ ایمان و تقوا در دوران غیبت، به شیعیان آموختند که چگونه در این دوران پرمخاطره، مسیر هدایت و سعادت را طی کنند.
۲۰. صدور دعاها و زیارات: امام هادی علیه‌السلام دعاها و زیارات متعددی را از جمله زیارت جامعه کبیره و دعای دحوالارض بیان کردند که از جمله گنجینه‌های معنوی و ارزشمند مذهب شیعه به شمار می‌روند. این دعاها و زیارات، مملو از معارف بلند خداشناسی و راهنماشناسی و فلسفه عبادت و نیایش هستند و می‌توانند انسان را به مقامات والای معنوی رهنمون کنند.
· زیارت جامعه کبیره؛ میراث ماندگار امام هادی
زیارت جامعه کبیره؛ منشور راهنماشناسی شیعه و دریچه‌ای به‌سوی شناخت پیشوایان الهی و ائمه اطهار (علیهم‌السلام) است. زیارت جامعه کبیره، منسوب به امام هادی علیه‌السلام، یکی از زیارت‌های پربار و پرمحتوا و مشهور در میان شیعیان است که دربردارنده معارف بلند و مقامات رفیع ائمه معصومین (ع) است. ازاین‌روی در ادامه مطالبی درباره این گنجینه معنوی و میراث ماندگار امام هادی علیه‌السلام در چند زمینه تقدیم می‌شود:
۱. فضیلت و مزیت جامعه کبیره
– کامل‌ترین زیارت: علامه مجلسی (ره) در بحارالانوار، زیارت جامعه کبیره را از نظر سند و روایت، از صحیح‌ترین و قوی‌ترین زیارات ائمه معصومین (ع) دانسته‌اند.
– بیان مقام امامت: متن این زیارت، گویی شرح و تفسیر مقام والای امامت و خلافت الهی ائمه اطهار (علیه‌السلام) است که در قالب زیارت و دعا از زبان مبارک امام هادی علیه‌السلام صادر شده است.
– مورد تأکید ائمه: امام هادی (ع) در پاسخ به درخواست یکی از شیعیان، این زیارت را برای کامل‌ترین زیارت جامع امامان معصوم (ع) بیان فرمودند. از مجموع این روایات می‌توان استفاده کرد که خواندن این زیارت و مداومت بر آن، موردتوجه و عنایت امام زمان (عج) بوده است؛ لذا، خواندن زیارت جامعه کبیره، علاوه بر اینکه فواید معنوی و روحانی بسیاری دارد، می‌تواند به‌عنوان راهی برای ابراز ارادت و توسل به امام زمان (عج) نیز تلقی شود .
۲. دسته‌بندی محتوای زیارت جامعه کبیره
– سلام به امامان معصوم: زیارت با سلام به امامان آغاز می‌شود و در ادامه به بیان اوصاف و مقامات ایشان می‌پردازد؛ “سلام بر شما ای خاندان نبوت و جایگاه رسالت و محل رفت‌وآمد فرشتگان و فرودگاه وحی و معدن رحمت و گنجینه‌داران دانش و سرحد نهایی حلم و ریشه‌های کرامت و پیشوایان امت‌ها و اولیای نعمت‌ها و ارکان نیکوکاران و ستون‌های کشورها و دروازه‌های ایمان و امین‌های خداوند و نسل پیامبران و برگزیدگان رسولان و خاندان بهترین آفریننده جهان‌ها”.
– مقام و منزلت امامان: بیان جایگاه رفیع امامان به‌عنوان حجت خدا و جانشین رسول اکرم (ص) تبیین عصمت، علم، تقوا، قدرت و سایر کمالات امامان تأکید بر لزوم اطاعت و پیروی از امامان معصوم (ع).
– صفات و ویژگی‌های امامان: برشمردن صفات برجسته اخلاقی و معنوی امامان، مانند: عدالت، حلم، سخاوت، شجاعت، صبر و… اشاره به مقام علمی و دانش بی‌کران امامان تبیین و جایگاه امامان به‌عنوان الگو و اسوه حسنه برای بشریت.
– وظایف شیعیان: تأکید بر شناخت و معرفت امامان، لزوم ایمان و اعتقاد به امامان، بیان وظایف شیعیان در قبال امامان، مانند: اطاعت، محبت، یاری رساندن و… تعهد به دعا برای امامان و طلب سلامتی و فرج آنها.
– ارتباط امامت و توحید: تبیین ناگسستنی بودن ارتباط امامت و توحید بیان اینکه شناخت امام، همان شناخت خداست تأکید بر اینکه اطاعت از امام، اطاعت از خداوند متعال است.
– جایگاه قرآن و اهل‌بیت: معرفی قرآن و اهل‌بیت به‌عنوان ثقلین و دو گوهر گران‌بهای اسلام، تأکید بر تمسک به قرآن و عترت در تمام امور زندگی و بیان اینکه اهل‌بیت، مفسّران و تبیین‌کنندگان حقیقی قرآن هستند.
– توسل و دعا: ابراز ارادت و محبت به امامان، درخواست شفاعت و مغفرت از خداوند به‌واسطه امامان و دعا برای تعجیل در فرج امام زمان (عج).
– سایر مضامین بلند: علاوه بر دسته‌بندی‌های فوق، می‌توان به موارد دیگری نیز در محتوای زیارت جامعه کبیره اشاره کرد، از جمله: بیان فضایل و مناقب حضرت زهرا (س)، اشاره به مقام و منزلت ائمه در عالم خلقت، تبیین جایگاه امامان به‌عنوان حجت خدا در زمین، تأکید بر برکات و آثار وجودی امامان، بیان مظلومیت‌ها و ستم‌هایی که بر امامان روا شده است و امید است این دسته‌بندی‌ها به درک عمیق‌تر محتوای پربار زیارت جامعه کبیره یاری رساند.
۳. آداب زیارت
– غسل و طهارت: قبل از خواندن زیارت، مستحب است غسل و طهارت انجام شود.
– صد تکبیر: امام هادی (ع) قبل از خواندن زیارت، صد مرتبه تکبیر را سفارش فرموده‌اند و از مستحبات این زیارت پربار است.
– با توجه و حضور قلب: خواندن زیارت با توجه و حضور قلب و تأمل در مضامین آن، از اهمیت و تأثیرگذاری بالایی برخوردار است.
حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی