این تپه باستانی با ۴۰ هکتار وسعت در شمال شرقی همدان حد فاصل خیابان‌های اکباتان، شهدا و بلوار هگمتانه واقع شده است و موزه هگمتانه در شرق این تپه باستانی و با زیر بنای ۶۰۰ مترمربع قرار دارد.
کاخ هگمتانه که محل خزانه پادشاهان هخامنشی بوده در دل شهر همدان قرار گرفته و بنا به روایت‌های تاریخی در قرن هشتم پیش از میلاد ساخته شده و طبق اسناد موجود این کاخ در دوران اقتدار نظام سیاسی مادها و بعد از تشکیل دولت مرکزی و تسخیر آشور، در سال ۶۱۴ پیش از میلاد از سوی کیاکسار مادی و با همدستی نابو پولاسار بابلی بنا شده است.
طبق جستجو‌های باستان شناسی؛ هگمتانه دربرگیرنده آثار تاریخی دوره ماد، هخامنشی و اشکانی است و معماری و طرح و نقشه منظم این شهر حاکی از وجود یک شبکه منظم و پیشرفته آب رسانی در شهر است که در نوع خود اثری پرارزش و مهم به شمار می‌آید.
ثبت جهانی تپه هگمتانه همچنان بی سرانجام مانده، این اثر به علت بافت تاریخی منحصربه فرد خود کاندیدای ثبت جهانی است و سال‌ها است که پیگیری ثبت جهانی این اثر تاریخی در جلسات مختلف بیان می‌شود، اما هنوز راه به جایی نبرده است. کمی به عقب می‌رویم و سابقه تلاش‌ها برای به ثمر رساندن ثبت جهانی هگمتانه را ورق می‌زنیم؛ تپه باستانی هگمتانه با وسعت حدود ۴۰ هکتار در دل بافت قدیمی شهر همدان و در حدفاصل خیابان‌های اکباتان، شهدا و بلوار هگمتانه واقع شده و با عنایت به اشارات تاریخی و برداشت‌های اولیه محققان علوم تاریخ و باستان شناسی، بعنوان «هگمتانه باستانی» و دربرگیرنده کاخ‌ها و آثار دوره ماد و هخامنشی معرفی شده است.
عملیات آزادسازی این اثر مهم باستانی از خانه‌های مسکونی و تجاری که در حریم آن واقع شده بود از حدود سال ۱۳۴۷ آغاز و تا سال ۱۳۵۳ حدود ۱۵ هکتار آن به عنوان فاز اول خریداری و تملک و جستجو‌های دیرینه شناسی از سال ۱۳۶۲ توسط کارشناسان مجرب سازمان میراث فرهنگی شروع شد. تپه هگمتانه در طول سالیان اخیر بار‌ها مورد حفاری باستان شناسان داخلی و خارجی قرار گرفته و در طول حفاری‌های انجام شده آثار پرارزش و بی نظیری همچون لوح زرین، کوزه شکسته، بشقاب نقره‌ای و پایه ستون سنگی یافت شده که اغلب متعلق به دوران هخامنشیان و نیاکان آنها است.
از جمله خصوصیت‌های شهر باستانی هگمتانه، معماری و طرح و نقشه منظم این شهر است که در میان آثار باستانی به دست آمده کم سابقه بوده و مجموعه بی نظیر و جذابی را در دل شهر همدان به وجود آورده و همین موضوع‌ها سبب شده کاندیدای ثبت جهانی اثر در استان همدان باشد، اما اتفاقاتی که در سال‌های ۹۵ و ۹۶ رقم خورد راه را بر ثبت جهانی هگمتانه بست.
مردادماه سال ۹۵ یک پارک سوار در ضلع شرقی هگمتانه بوجود آمد و به بهانه آنچه نظم دهی در شهر عنوان شد نخستین سد در را ثبت جهانی هگمتانه ایجاد و مسیر جهانی شدن آنرا مسدود کرد.
تعرض به حریم شهر هگمتانه؛ تمدن ۳۰۰۰ ساله جهانی شدن را انتظار می‌کشد همان سال پرونده این تپه تاریخی جهت بررسی به شورا ارسال شده، اما حرف وحدیث‌ها حکایت از بازگشت پرونده و عدم جهانی شدن این اثر تاریخی داشت. طبق اظهار نظر مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان، شهرداری بدون هماهنگی نسبت به ساخت وساز و پارک سوار در این منطقه اقدام نموده که همین اقدام ثبت جهانی هگمتانه را تحت تأثیر قرار داده است.
آبان ماه سال ۱۳۹۶ هم یک مرتبه دیگر آزادسازی حریم تپه باستانی هگمتانه به دغدغه فرهنگ دوستان و اهالی میراث فرهنگی و کارشناسان این حوزه تبدیل شد، در طرح ریزی تبدیل شش رینگ تاریخی همدان با مرکزیت میدان امام (ره) به پیاده راه و ادامه آن تا نزدیکی محوطه تاریخی هگمتانه، به علت مستقر بودن آهن فروشان در خیابان اکباتان، مشکلاتی برای این افراد به وجود آمد و دسترسی به بازار آهنگران برای کسبه محدود شد و کسبه این بازار به علت نداشتن مسیر ماشین رو به استانداری و فرمانداری معترض شدند. بعد از آنکه آهنگر‌ها و حلبی ساز‌های بازار قدیمی همدان به علت نداشتن مسیرماشین رو، به استانداری و فرمانداری معترض شدند استانداری با آنها همراهی و یک مسیر از داخل سایت تاریخی هگمتانه برای عبور آنها باز کرد.
مسیر انتخاب شده بخشی از عرصه ۴۰ هکتاری هگمتانه بود و جالب‌تر اینکه در این بخش از محوطه تاریخی هگمتانه هنوز مطالعات دیرینه شناسی انجام نشده است. بعد از این اتفاق و عبور ماشین‌هایی با بار سنگین از روی بخشی از تپه هگمتانه که هنوز کاوش نشده بود بار‌ها مبحث رسانه‌ای شد، اما مسئولان و دست اندرکاران میراث فرهنگی و شهرداری همدان به تصمیم خود ادامه دادند تا در نهایت حرفشان به کرسی نشست و از همان تاریخ تا امروز محوطه تپه هگمتانه علاوه بر اینکه آسفالت شد به مسیر عبور خودرو‌ها هم تبدیل گشته است.
بامداد روز چهارشنبه ۶ تیرماه سال ۹۷ به منظور تعبیه سه منبع آب در تپه هگمتانه، با لودر به جان این تپه افتادند تا گودالی حداقل به عمق سه متر و مساحت ۳۰ متر مربع در نزدیکی دو کلیسای مستقر در این تپه حفر کنند.
سال ۹۷ هم با برگزاری جلسات مختلف از جانب نمایندگان مردم همدان در مجلس شورای اسلامی و استاندار همدان و سایر مسئولان دخیل در امر ثبت جهانی هگمتانه سپری و هر بار بر پیگیری‌ها و قرار گرفتن در آستانه نتیجه گیری اقدامات تاکید شد و این روال امسال هم ادامه داشت تا جایی که فروردین ماه امسال استاندار همدان در جلسه‌ای از تشکیل ستاد پیگیری ثبت جهانی «تپه هگمتانه» در همدان اطلاع داد.
امید‌ها برای رفع مشکلات و ثبت جهانی تپه هگمتانه رنگ گرفته بود تا جایی که استاندار همدان در نشست مشترک شورای اداری استان و اعضای شورا‌های اسلامی شهر و روستا که تیرماه امسال با حضور معاون رئیس جمهور برگزارشد عنوان کرد: به دنبال ثبت اماکن تاریخی بی بدیل استان هستیم و کمیته‌ای برای ثبت جهانی هگمتانه و تپه نوشیجان تشکیل شده است.
همچنان برگزاری جلسات مختلف چندین ساعته برای به نتیجه رساندن ثبت جهانی هگمتانه ادامه دارد.
علی مالمیر با اشاره به اینکه در جلسه کمیسیون گردشگری شورای اسلامی شهر همدان موضوع تردد خودرو کسبه و اهالی خیابان اکباتان و همچنین بازگشایی خیابان بین میدان هفت تیر و میدان هگمتانه مطرح شد، که ما گفتیم اگر این اتفاق بیافتد، در روند ثبت جهانی هگمتانه اخلال ایجاد می‌شود.
او اظهار داشت: برخی از رسانه‌ها با سوء برداشت از این موضوع از توقف ثبت جهانی هگمتانه خبر دادند، اما این موضوع صحت ندارد و روند ثبت جهانی هگمتانه در حال اجرا است.
وی از اصلاح تغییرات غیر اصولی درمحدوده غار علیصدر و آسفالت تپه هگمتانه خبر داد و گفت: با تغییر کاربری و حفظ حریم این آثار زمینه سازی برای ثبت جهانی شدن آنها در دست انجام است.
وی خبر تایید نشدن ثبت جهانی تپه هگمتانه از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و سازمان یونسکو را تکذیب کرد و اظهار داشت: بر خلاف اخبار منتشر شده روند ثبت جهانی شدن تپه تاریخی هگمتانه با رویکرد مثبتی در دست انجام است.
مالمیر با اشاره به اینکه ثبت جهانی یک اثر سه مرحله دارد، بیان کرد: در مرحله نخست موانع ثبت جهانی اثر باید در استان رفع شود، سپس در مرحله ملی پرونده تشکیل و بر آن نظارت شود و در مرحله سوم سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) نظر خود را در خصوص ثبت جهانی آن اثر اعلام کند.
او ادامه داد: در حال حاضر روند ثبت جهانی هگمتانه در مرحله نخست است و ما باید موانع را بر طرف کنیم.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان گفت: با این حال وجود وسایل نقلیه موتوری یکی از موانع ثبت جهانی هگمتانه است که باید برای آن چاره اندیشی شود.
مالمیر افزود: اجرا نشدن طرح تفصیلی، آزاد نشدن بخشی از حریم، مشکلاتی در سیما و منظر سایت را از موانع و معضلات ثبت جهانی تپه هگمتانه برشمرد.
او خاطرنشان کرد:آسفالت ریزی در حاشیه خیابان اکباتان و تپه باستانی هگمتانه برای دسترسی به بازار آهن فروشان توسط شهرداری، بر موانع ثبت جهانی هگمتانه افزود.
مالمیر تاکید کرد: برای رفع این مشکلات نیازمند هم افزایی شهرداری، راه و شهرسازی، فرمانداری، اصناف و سازمان برنامه و بودجه هستیم؛ که باید گفت در این زمینه شهرداری هم برای رفع معضلات دست به کار شده است.
مالمیر اظهار داشت: باید به سمتی برویم که با اجرای طرح تفصیلی شهر همدان موانع ثبت جهانی هگمتانه را بر طرف کنیم.
این مسئول ابراز داشت: با اجرای این طرح علاوه بر حل مشکل تردد اطراف خیابان اکباتان و اهالی بازار، مشکل الزامات ثبت جهانی هگمتانه نیز بر طرف می‌شود.
وی ادامه داد: آماده سازی شرایط برای ثبت جهانی یک اثر از وظایف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است، که امیدواریم با همکاری شهرداری، راه و شهر سازی و سازمان صنعت، معدن و تجارت این دغدغه رفع شود.
مالمیر تاکید کرد: پرونده ثبت جهانی هگمتانه هنوز به یونسکو ارسال نشده است و در مرحله رفع موانع به سر می‌برد.
صوفی شهردار همدان با اشاره به اینکه شهرداری برای ثبت جهانی این تپه آماده هر نوع کمکی است، افزود: در جلسه ای که با استاندار، میراث فرهنگی و آقای عراقچی معاون عمرانی استاندار نشکیل شد قرار براین شده که هر اقدامی که در این خصوص ضروری باشد انجام می دهیم.
او ادامه داد: اگر پرونده این موضوع تشکیل و مرحله اولیه ثبت جهانی آن صورت گیرد با اقدامات خوب مد نظر قرار گرفته از سوی استاندار و دستگاه های مرتبط با این موضوع، مسیر ثبت جهانی هم آسان می شود.
صوفی در ادامه بیان کرد: در نشست اخیر با علی اصغر مونسان معاون رئیس جمهوری، ثبت جهانی تپه هگمتانه اولویت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شد.
واما کلام آخر؛ همدان گنجینه آثار تاریخی ایران است تا آنجا که این شهر اکنون در کسوت گردشگری، لقب پایتخت تاریخی و تمدن ایران را به خود اختصاص داده است تاین میراث فرهنگی وتاریخی با عظمت بسیار این روزها برای میزبانی از گردشگران مهیا است و منتظر دیدارگردشران است.
انتهای پیام/ج
گزارش از زهرا جعفرپور ایروانی