به گزارش گروه استانهای باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، در واپسین روزهای جشنواره فجر مشهد، با اکران برگزیدگان جشنواره سی و چهارم تنور جشنواره داغ شده است. دیروز و در هشتمین روز از جشنواره، باوجود مخالفتهای فراوان از سوی تهران برای اکران رایگان مستند "آزادی" به کارگردانی رضا فرهمند و کمیل سهیلی، این اثر در سینما هویزه روی پرده رفت.
این مستند که نامزد دریافت جایزه بهترین کارگردانی بخش مستند سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر بود، به مساله شکار غیرقانونی پرندگان در فریدونکنار مازندران می پردازد و با پرداخت خوب داستان موضوعی اجتماعی را نقد می کند.
"آزادی" داستان خانواده با نفوذ و قدرتمندی است با شهرت "آزادی" در فریدونکنار که بطور آبا و اجدادی شکارچی پرنده بوده اند؛ یکی از برادران صیاد غیرقانونی است، دیگری به خرید و فروش پرندگان می پردازد و عضو دیگر خانواده محیط بان است! فیلمساز در این اثر سعی کرده به روابط قدرت و ثروت میان این سه ضلع اصلی ماجرا بپردازد و و هرچند هنرمندانه و هوشمندانه نظرات خود را در قاب دوربین ثبت کرده، قضاوت را به عهده بیننده می‌گذارد.
فیلمساز در این مستند سعی می کند با دستمایه قرار دادن مساله شکار غیرقانونی پرندگان مهاجر، مصادیق متنوعی از این دست را که در پس ارتباط قدرت و ثروت و بعضا ظاهر سازی قانون در جامعه وجود دارد، نقد کند.
مستند 48 دقیقه‌ای "آزادی" تلفیقی از مستند گفتگو محور با انیمیشن است که گونه جدیدی در قالب مستند سازی به شمار می رود. در این مستند سه گروه اصلی وجود دارد؛ یک گروه دامگذاران و فروشندگان پرندگان هستند؛ گروه دیگر محیط زیست و گروه سوم اعضای گروه های مردمی حافظ محیط زیست؛ در این مستند به همان اندازه که در گروه دامگذاران و فروشندگان پرنده اتحاد و همدلی وجود دارد و شکار را حق مسلم خود می‌دانند و برای آن استدلال می آورند، در مسئولان محیط زیست و محیط بانی و NGO ها این اتحاد وجود ندارد و اختلاف نظر و تشتت آراء بارز است.
از سوی دیگر مسابقه‌ای که در مستند میان گروه دامگذاران و فروشندگان پرنده برگزار می شود و دامگذاران پیروز مسابقه اعلام می شوند به این نکته اشاره دارد که صیادان با علم و آگاهی اقدام به شکار می کنند. همچنین نکته مهم و برجسته مستند این است که فعال محیط زیست که چهره مثبت مستند است به دلایل امنیتی با چهره‌ای پوشیده و تغییر یافته مقابل دوربین ظاهر می شود و صدای او نیز تغییر داده شده است. این مطلب عمق خوفناک این گروه مافیایی شکار غیرقانونی پرندگان مهاجر را نشان می دهد. و البته مهمتر از آن این است که این مستند از سازمان محیط زیست جایزه گرفته اما مدیر محیط زیست مازندران که در فیلم با عنوان "کیایی" شناخته شده همچنان در پست مسئولیتی خویش باقی مانده است.
همه اینها به این معنی است که چرخه معیوب قانون در کشور ما بی تاثیر است و مافیای قدرت و ثروت می تواند قویتر از قانون عمل کند.
کشف قضاوت فیلمساز در آزادی هوشمندی می خواهد
پس از اکران فیلم نشست نقد و بررسی با حضور دو کارگردان و مسئول تحقیق و پژوهش مستند برگزار شد.
در این نشست فرهمند با بیان اینکه این مستند پیرامون خانواده آزادی و فعالیتهای غیرقانونی آنها ساخته شده، گفت: این خانواده در تناقض با شهرتشان پرندگان را شکار می کنند و این مستند بر مبنای سه ضلع مثلث آزادی در شکار، فروش پرندگان و محیط بانی شکل گرفت.
وی با بیان اینکه فیلمساز در لایه هایی از فیلم به قضاوت می پردازد، تاکید کرد: کشف این قضاوتها هوشمندی می خواهد؛ هرچند مخاطب در انتهای فیلم به این نتیجه می رسد که خانواده آزادی مافیایی است که پرندگان را شکار می کند و انتخاب این خانواده هوشمندی فیلمساز است و تنها دخالتی است که کارگردان در مستند داشته که از بافت فیلم بیرون نزده و این موفقیت فیلم است که مداخله فیلمساز قابل مشاهده برای مخاطب نباشد.
این مستندساز خراسانی تصریح کرد: خانواده آزادی همانقدر که جدی است در مساله شکار، فانتزی هم هست؛ یعنی مخاطب همانطور که با دیدن رویه آنها به حالشان تاسف می خورد به خنده هم می افتد؛ بروز این واکنش دوگانه در مخاطب یعنی مستند موفق بوده است.
فرهمند درباره جلب اعتماد سه گروه مورد تحقیق در این مستند گفت: جلب اعتماد در مستند منطق مشخص و قاعده مندی ندارد؛ همینکه فیلمساز به اعتمادی که فرد به او دارد خیانت نمی کند و دفاعیات خانواده آزادی را هم ضبط و پخش می کند هرچند برداشت بیننده در مجموع مخالف با نظر خانواده آزادی باشد، موفقیت آمیز بوده است.
وی درباره استفاده از انیمیشن در مستند گفت: ایده طراحی انیمیشن ها از ابتدا در ذهنمان وجود داشت و می‌خواستیم مستند انیمیشن بسازیم اما بدلائل مشکلات مالی ممکن نشد و البته هنوز تردید دارم در مستندهای محیط زیستی بتوان از انیمیشن استفاده کرد.
کارگردان مستند "آزادی" با بیان اینکه این مستند اولین تجربه در این خصوص است، افزود: هرچند این تلفیق سبب اختلاف نظرهایی شده، نظر شخصی خودم مثبت است و فکر می کنم برای حفظ مخاطب خوب است و دریچه جدیدی را در مستندسازی باز می کند.
فرهمند با اشاره به ساختار مستندهای جمشید مجددی و گتفگو محور بودن آنها، گفت: برای نخستین بار در این مستند ساختار گفتگو محور را با کمک از مستندهای مجددی تجربه کردم و توانستم با طنازی و بدون درام مخاطب را 84 دقیقه مقابل روایت آزادی نگه دارم.
وی همکاری و رفاقت گروه سه نفره شان را در موفقیت فیلمسازی تاثیرگذار توصیف کرد و افزود: گفتگوهای روزانه ما پیرامون مساله و روند تحقیقات با این دو دوست عزیز که دو عضو اصلی در فیلمسازی و موفقیتهای من بشمار می روند، سبب شد با گفتگو و نگاه به تدوین کار را پیش ببریم و با حفظ خط اصلی داستان از 85 درصد تصاویری که ضبط می شد استفاده کنیم.
این مستندساز خراسانی با ابراز خرسندی از اکران رایگان آزادی در مشهد گفت: در کار مستند همه وجود فیلمساز درگیر سوژه می شود اما در کار داستانی بخش زیادی از کار وابسته به مسائل حاشیه ای تاثیرگذار بر فیلم است.
فرهمند با بیان اینکه در مستند کارگردان همه حرفه ها را تجربه می کند، افزود: در کار داستانی کارگردان به عوامل وابسته است و یک عنصر کوچک ممکن است فیلم را از بین ببرد.
وی تاکید کرد: تا زمانیکه مسائلی را در زمینه کار داستانی درک نکردم وارد این فضا نخواهم شد.
دروغگویی؛ ویژگی بارز شکارچیان غیرقانونی فریدونکنار
مسئول تحقیق و پژوهش آزادی با بیان اینکه ایده ساخت این مستند به پروژه ای بازمی گردد که فرهمند در دست داشت اما این مستند مستقل از سفارش محیط زیست ساخته شد و ما برای تحقیق 2 ماه با گروه های مردمی، جامعه شناس و روان شناس درباره مردم فریدونکنار صحبت کردیم و پیش از فیلمبرداری یک ماه در فریدونکنار با مردم آنجا زندگی کردیم تا بتوانیم زمینه اعتماد آنها را ایجاد کنیم.
کیومرث محمدچناری افزود: یک کشاورز در یک فصل با کاشت و برداشت برنج 5 تا 7 میلیون تومان سود می‌کند؛ این کشاورز می تواند فصل دوم هم زمین را آب انداخته و برنج بکارد و از مهاجرت پرندگان بدون اینکه ضرری به محصولش وارد شود، استفاده کند؛ اما بجای برنج کاری دست به شکار می زند زیرا قیمت هر قطعه پرنده شکاری از 60 تا 220 هزار تومان متغیر است و صیاد در طول 6 ماه به سودی بالغ بر 60 میلیون تومان می رسد.
وی تاکید کرد: چنین حجمی از پول و قدرتی که این پول ایجاد می کند سبب می شود کشاورز به سمت شکار برود؛ اما برای توجیه عمل خود بازی می کند و استدلال می آورد که زمینهای کشاورزی ما محل امنی برای پرندگان است و ما برای پرندگان دانه می ریزیم؛ در حالیکه این اقدامات همه برای شکار پرنده ها از طریق دامهای قوایی و زمینی است.
مسئول تحقیق و پژوهش این اثر فاخر تاکید کرد: دروغ مقوله عادی در میان شکارچیان فریدونکنار است و ما با نشان دادن این دروغگویی در این مستند به هدف خود رسیده ایم.
شجاعت و شهامت فرهمند در ساخت آزادی تحسین برانگیز است
جمشید مجددی، فیلمساز نیز در این نشست با تبریک به این تیم سه نفره گفت: با توجه به سابقه ای که از فرهمند اطلاع داشتم گمان نمی کردم دست به ساخت چنین مستندی بزند و درواقع غافلگیر شدم زیرا وارد دنیای چالشی مستندسازی شده است و این دنیا شهامت و شجاعت می خواهد.
وی با تاکید بر اینکه فیلمساز در این شرایط با جلب اعتماد گروه های درگیر ماجرا باید بتواند پرده ها را کنار زده و واقعیات را نشان بدهد، افزود: با توجه به خطری که این گروه فیلمسازی را به علت بازی با منافع عده ای تهدید می کرده، مستندی تلخ ساخته شده است.
این فیلمساز مشهدی گفت: اینکه در کشوری زندگی می کنیم که در آن همه دروغ می گویند دردناک است و اینکه این مسائل را قابل دیدن و تحلیل نشان بدهی کار دشواری است.
مجددی تصریح کرد: اگر این فیلم در نقطه دیگری در دنیا ساخته شده بود با چه واکنشهایی مواجه می شد؟ اما در ایران مسئول محیط زیست همچنان در مسئولیت خود باقی مانده است؛ با این وجود دلیل نمی شود ما بی‌انگیزه شویم و کار نکنیم.
انتهای پیام//