شورای نگهبان قانون اساسی را می‌توان نماد اسلامیت نظام جمهوری اسلامی ایران دانست، طبق اصل نود و ششم قانون اساسی، نهاد شورای نگهبان وظیفه بررسی، برای عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با احکام اسلامی و قانون اساسی را بر عهده دارد، جایگاه شورای نگهبان آن چنان برجسته است که بدون حضور و تشکیل این شورا، مصوبات مجلس هیچ وجاهت قانونی ندارد و حتی می‌تواند تحلیف ریاست جمهوری را نیز متوقف کند. از طرف دیگر شأن نظارتی این شورا در انتخابات مجلس و ریاست جمهوری باعث شده تا جایگاه و اهمیت این نهاد دو چندان شود.
اصل و ریشه تشکیل شورایی با کار ویژه شورای نگهبان، به متمم قانون اساسی مشروطه باز می‌گردد که به پیشنهاد شهید "شیخ‌فضل‌الله نوری"، مقرر شد تا در هر زمان بیست تن از مجتهدین طراز اول بر مصوبات مجلس شورای ملی نظارت کنند تا مصوبات این مجلس مخالف احکام اسلام و مذهب تشیع نباشد؛ هر چند این قانون در دوره سلطنت مشروطه اجرا نشد اما با پیروزی انقلاب اسلامی این نهاد تکامل یافته و با اضافه شدن حقوقدانان قانون اساسی شکل و جایگاه جدیدی در قانون اساسی پیدا کرد.
این شورا از دو طیف از شخصیت‌ها تکوین می‌یابد، فقها و حقوقدانان. طبق اصول قانون اساسی فقها منصوب مقام معظم رهبری بوده و حقوقدانان به پیشنهاد رئیس قوه قضائیه و انتخاب مجلس، راهی شورای نگهبان می‌شوند. به عبارت دیگر این شورا ترکیبی از انتصاب و انتخاب دارد و از دو بعد فقه و حقوق تشکیل می‌شود، اما این نهاد مهم و تاثیرگذار چه تحولات و تغییراتی را از بدو تاسیس خود دیده است؟
تشکیل نهاد شورای نگهبان در دو مرحله صورت گرفت. در مرحله اول بعد از تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و قبل از استقرار قوه مقننه و قوه مجریه، در تاریخ اسفندماه سال 1358 و از سوی امام خمینی (ره) فقهای مجتهد این شورا منصوب شدند. مرحله دوم؛ در تیرماه 1359 با تشکیل اولین دوره مجلس شورای اسلامی 6 حقوقدان این شورا انتخاب شدند که با اضافه شدن به ترکیب فقهای منصوب شده، شورای نگهبان کار خود را رسما شروع کرد.
شوراي نگهبان داراي تركيب دوگانه‌اي است. اين نهاد، مجموعاً 12 عضو دارد كه براي يك دوره شش ساله انتخاب مي‌شوند. نيمي از اعضاي آن فقيه و نيمي ديگر حقوقدان هستند.
در دور اول تشکیل شواری نگهبان 6 تن از فقیهان برای عضویت در این شورا منصوب شدند که به ترتیب: آیت‌الله صافی گلپایگانی، آیت‌الله جنتی، آیت‌الله مهدوی کنی، آیت‌الله عبدالرحیم ربانی شیرازی، آیت‌الله غلامرضا رضوانی و آیت‌الله یوسف صانعی؛ بودند. طبق قانون در دور اول بعد از قرعه‌کشی از میان این شش تن، سه تن از فقها از شورا خارج شده و سه فقیه دیگر به جای آنان از سوی مقام رهبری منصوب شدند. در این دوره آیت‌الله محمد مؤمن، آیت‌الله محمدی گیلانی و آیت‌الله محمد امامی کاشانی به جای آیت‌الله مهدوی کنی، آیت‌الله رضوانی و آیت‌الله محمد مهدی ربانی املشی منصوب شدند.
فقها تنها یک طرف شورای نگهبان هستند. طرف دیگر این شورای مهم حقوقدانانی هستند که به پیشنهاد رئیس قوه قضائیه و با رأی مجلس شورای اسلامی انتخاب می‌شوند. در ذیل اصل نود و یک قانون اساسی تصریح شده که حقوقدانان باید متخصص در رشته‌های مختلف علم حقوق باشند.
از ابتدای تشکیل شورای نگهبان حقوقدانان مختلفی در این شورا حضور داشته‌اند. شخصیت‌هایی نظیر دکتر محمد صالحی، دکتر گودرز افتخار جهرمی، دکتر محسن هادوی، مهدی هادوی، دکتر علی آراد، دکتر حسین مهرپور محمدآبادی در اولین دوره تشکیل این شورا از سوی مجلس شورای اسلامی انتخاب شدند.
قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، براي شوراي نگهبان وظايف متعددي را بر شمرده است. عمده اين وظايف به طور مشترك بر عهده فقها و حقوقدانان است و تعدادي ديگر، وظايف اختصاصي فقها است. از جمله وظایف این شورا می‌توان نظارت بر قانونگذاري، تفسير قانون اساسي، نظارت بر انتخابات، حضور در مراسم تحليف رييس جمهور، حضور در مجلس شوراي اسلامي، حضور در شوراي بازنگري قانون اساسي، حضور در شوراي موقّت رهبري، تهيه اولين قانون مجلس خبرگان رهبري، عضويت در مجمع تشخيص مصلحت نظام، تاييد توقف انتخابات در زمان جنگ و اشغال نظامي نام برد.
براساس اصل 92 قانون اساسي، اعضاي شوراي نگهبان براي مدت شش سال انتخاب مي‌شوند؛ در حالي كه دوره نمايندگي مجلس شوراي اسلامي چهارساله است، اين تدبير موجب شده است كه در هر دوره جديد قانونگذاري مجلس، شورايي با سابقه و با تجربههاي كافي در كنار آن، به انجام وظيفه مشغول باشد. علاوه بر آن، با توجه به اينكه بعد از گذران يك دوره دوازده ساله كه كشور سه مجلس قانونگذاري و دو شوراي نگهبان را تجربه خواهد كرد و دوران انجام وظيفه هر دو همزمان به پايان خواهد رسيد، بازهم تمهيداتي در قانون اساسي انديشيده شده تا تجربه و سابقه بر نوگرايي ترجيح داده شده است.
نخست آنكه نصف اعضاي حقوقدان و فقيه شوراي نگهبان در اولين دوره، پس از سپري شدن سه سال، به قيد قرعه تعويض خواهند شد. به اين ترتيب، اعضاي جديد، از توان و تجربه شش عضو سابق شورا استفاده خواهند كرد.
"دبير شورا 40 روز قبل از پايان مدت عضويت اعضايي كه عضويتشان در شرف انقضا است، طي نامه‌اي مراتب را در مورد فقها به مقام معظم رهبري و در مورد حقوقدانان به رئيس قوة قضاييه اعلام مي‌نمايد."
طبق آيين‌نامه داخلي شوراي نگهبان، اين نهاد براي بررسي و تأييد مصوبات مجلس و ساير امور ارجاعي از نهادهايي همچون ديوان عدالت اداري، جلسات عادي و فوق‌العاده دارد، جلسات عادي شورا هفته‌اي دو روز تشكيل مي‌شود و به هنگام رسيدگي به انتخابات و لايحه بودجه و موارد مشابه علاوه بر روزهاي معين، تعداد جلسات لازم توسط دبير با توافق اعضاي شورا تعيين مي‌شود، همچنین جلسات فوق‌العاده بر حسب ضرورت بنا بر تشخيص و تصميم دبير شورا و يا تقاضاي سه نفر از اعضاء تشكيل خواهد شد، جلسات شوراي نگهبان با حضور هفت نفر از اعضا رسميت پيدا مي كند، ولي اخذ آرا جز در موارد ضروري و يا حصول رأي لازم با حضور حداقل نه نفر خواهد بود جلسات فقها با حضور چهار نفر، رسميت مي‌يابد، ولي اخذ رأي جز در موارد ضروري و يا حصول رأي لازم با حضور حداقل پنج نفر خواهد بود.
اعضای شورای نگهبان (اردیبهشت سال 1392) 11 نفرند. چرا که "آیت‌الله غلامرضا رضوانی" یکی از فقهای شورای نگهبان 30 فروردین درگذشت و جایگزینی
برای وی معرفی نشده است.
"سیامک ره پیک"، عضو حقوقدان شورای نگهبان با حکم حضرت آیت الله جنتی، به جای عباسعلی کدخدایی به عنوان معاون اجرائی و امور انتخابات شورای نگهبان منصوب گردید، "عباسعلی کدخدایی" نیز که پیش از این معاون اجرائی و امور انتخابات شورای نگهبان بود از سوی آیت‌الله احمد جنتی به عنوان مشاور عالی دبیر شورای نگهبان در امور حقوقی و سیاسی منصوب شد.
دبیر شورای نگهبان همچنین محمدحسن صادقی‌مقدم را به عنوان دیگر مشاور عالی خود در امور حقوقی و سیاسی منصوب کرده است.
22 خرداد ماه 1392، عباسعلی کدخدایی آخرین نشست خبری سخنگوی شورای نگهبان را در هتل لاله تهران برگزار کرد، وی در نامه‌ای خطاب به خبرنگاران رسانه‌های جمعی، با خبرنگاران و سخنگویی شورای نگهبان خداحافظی کرد، کدخدایی از سال ۸۴ با انتخاب اعضا و با حکم آیت‌الله جنتی دبیر شورای نگهبان، سخنگویی شورای نگهبان را به‌عهده داشت.
تاریخچه سخنگویی در شورای نگهبان مربوط به حدود سال 80 است و تقریبا از آن زمان بود که بحث سخنگویی در این شورا جدی شد، پیش از آن شورای نگهبان سخنگوی رسمی نداشت و اخبار مربوط به شورا از طرق گوناگون به اطلاع افکار عمومی می‌رسید.
البته در ایام نزدیک به انتخابات، معمولا هیئت مرکزی نظارت، یک نفر را برای ارائه اطلاعات و اعلام موضع معرفی می‌کرد ولی با این حال فرد مذکور کارکرد سخنگویی شورای نگهبان به معنای کنونی را نداشت.
شورای نگهبان تاکنون 3 سخنگو را به طور رسمی داشته: ابراهیم عزیزی از حدود سال 80 به مدت 2 سال، غلامحسین الهام به مدت دو سال و بعد از آن از سال 84 نیز عباسعلی کدخدایی این سمت را بر عهده گرفت.
عباسعلی کدخدایی، محسن اسماعیلی، سام سوادکوهی و نجات‌الله ابراهیمیان در روز 22 تیر به عنوان حقوقدانان پیشنهادی از سوی قوه قضاییه جهت بررسی رأی اعتماد، به مجلس معرفی شدند که موضوع در جلسه علنی 23 تیر قوه‌مقننه به رأی گذاشته شد و نهایتاً محسن اسماعیلی، سام سوادکوهی و نجات‌الله ابراهیمیان به ترتیب با 237، 147 و 130 رأی از مجموع 260 رأی مأخوذه به عنوان اعضای حقوقدان شورای نگهبان انتخاب شدند و کدخدایی به دلیل کم داشتن تنها یک رای از شورای نگهبان رفت.
عباسعلی کدخدایی تا روز 25 تیر ماه نیز سخنگوی رسمی شورای نگهبان بود اما با پایان یافتن دوره مسئولیتش براساس حکم صادر شده، سخنگویی این شورا را نیز واگذار کرد.
انتخابات داخلی در شورای نگهبان طبق روال همه ساله برگزار می‌شود تا دبیر، قائم مقام و سخنگوی این شورا برگزیده شود اما سال 92 اعضای فقیه و حقوقدانان صرفاً به رای‌گیری برای انتخاب دبیر و قائم مقام دبیر شورای نگهبان بسنده کردند و انتخاب سخنگو را به دلایل نامعلوم به تعویق انداخته و مسکوت گذاشتند.
طی 8 سال گذشته که کدخدایی سخنگویی شورای نگهبان را برعهده داشت، تقریبا جلسات سخنگو با خبرنگاران به طور مستمر و منظم برگزار می‌شد تا افکار عمومی در جریان مصوبات این شورا قرار گیرند اما بعد از آخرین نشست سخنگوی شورا تاکنون، هنوز سخنگویی برای شورای نگهبان انتخاب نشده و رسانه‌ها همچنان چشم انتظار تصمیم اعضای شورا برای انتخاب سخنگو هستند.
انتهای پیام/