باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی‌تبار - ایالات متحده و متحدانش در گذشته توافق لیبی را به عنوان نمونه‌ای موفق برای خلع سلاح داوطلبانه معرفی کردند، اما این مدل اکنون برای ایران به یک هشدار تاریخی بدل شده است. ایران، با مشاهده سرنوشت قذافی، مدل لیبی را نماد خیانت و فریب می‌داند.

اشاره مجدد مقامات آمریکایی و اسرائیلی به مدل لیبی برای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران، با واکنش منفی شدید تهران مواجه شده و باعث تقویت نگاه امنیتی ایران به این برنامه شده است. ایرانی‌ها این مقایسه را به عنوان تکرار زبان تهدید و تحقیر تفسیر کرده‌اند.

در حالی که مذاکرات اولیه‌ای میان ایران و آمریکا در عمان برگزار شده، راهی طولانی برای بازسازی اعتماد و رسیدن به توافقی پایدار در پیش است. در این مسیر، شناخت زبان، حافظه تاریخی و برداشت از تحقیر نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.

تجربه لیبی نشان داد که خلع سلاح فرآیندی پیچیده و پرمخاطره است. گرچه لیبی برنامه هسته‌ای‌اش را واگذار کرد، اما انتظاراتش از جمله لغو تحریم‌ها و عادی‌سازی روابط محقق نشد.

لیبی پس از سال ۲۰۰۳ همچنان در چارچوب نگاه منفی نظام بین‌الملل باقی ماند و در نهایت قذافی در سال ۲۰۱۱ توسط نیروهای مورد حمایت ناتو سرنگون شد، که این موضوع پیام روشنی برای کشورهایی چون ایران و کره شمالی داشت: خلع سلاح به معنای امنیت نیست.

رهبر ایران، آیت‌الله خامنه‌ای، این تجربه را در سال ۲۰۱۱ یادآوری کرد و آن را نمادی از سادگی سیاسی قذافی دانست. این روایت به مبنایی برای تداوم مقاومت ایران در برابر فشارهای غرب تبدیل شد.

با وجود این تجربه، مدل لیبی همچنان در گفتمان سیاسی آمریکا حضوری پررنگ دارد. سناتورها و مقامات اسرائیلی از این مدل به عنوان چارچوب مطلوب در مواجهه با ایران یاد می‌کنند، اما ایران این لحن را نه نشانه تمایل به دیپلماسی، بلکه نشانه ترجیح فشار می‌داند.

توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ برای مدتی کوتاه این الگو را شکست و زبان دیپلماسی جایگزین تهدید شد. اما خروج یکجانبه دولت ترامپ از برجام و کارزار «فشار حداکثری» اعتماد ایران را بار دیگر از بین برد.

در حال حاضر، دولت ترامپ استراتژی‌ای چندمرحله‌ای را در پیش گرفته و همزمان زبان تهدید و آماده‌سازی نظامی را دنبال می‌کند. انتقال بمب‌های سنگرشکن به اسرائیل و استقرار بمب‌افکن‌های B-2 بخشی از این تلاش برای ایجاد اهرم فشار است.

با این حال، در مذاکرات اخیر عمان، نشانه‌هایی از تغییر دیده می‌شود. پیش‌نویس پیشنهادی آمریکا شامل تهدید نظامی یا الزام به برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران نبوده است، که ممکن است فضا را برای پیشرفت مذاکرات هموارتر کند.

اگر آمریکا خواهان موفقیت در مذاکرات با ایران است، باید زبان دیپلماتیک خود را بازنگری کند. درک معناهای نمادین برنامه هسته‌ای برای ایران و احترام به تجربه‌های تاریخی آن، می‌تواند زمینه‌ساز دستیابی به توافقی پایدار و واقعی باشد.