باشگاه خبرنگاران جوان - در سال‌های اخیر، فناوری نانو به‌ویژه در حوزه نانوپوشش‌ها توانسته تأثیر چشمگیری در صنایع مختلف داشته باشد.

بر اساس داده‌های ارائه‌شده، سال گذشته حجم بازار نانوپوشش در ایران به رقم ۲۵۰ هزار میلیارد ریال رسید. این بازار شامل فناوری‌های مختلفی مانند رسوب‌دهی فیزیکی بخار، اسپری نانوذرات، پوشش تبدیلی، آندایز کردن و سایر فناوری‌ها می‌شود که در این گزارش، روند رشد بازار، میزان استفاده از فناوری‌های مختلف، چالش‌های موجود و فرصت‌های پیش رو بررسی شده است.

وضعیت فعلی بازار نانوپوشش در ایران

مطابق با داده‌های مربوط به ابتدای سال ۱۴۰۳، فناوری غالب در بازار نانوپوشش ایران، رسوب‌دهی فیزیکی بخار (PVD) است که سهم ۹۷.۸ درصدی را به خود اختصاص داده است. این فناوری به دلیل دقت بالا، ایجاد لایه‌های مقاوم و کیفیت پوشش‌دهی مطلوب، بیشترین استفاده را در صنایع مختلف دارد. سایر فناوری‌های نانوپوشش، از جمله اسپری نانوذرات (۱.۳%)، پوشش تبدیلی (۰.۵%) و آندایز کردن (۰.۲%)، سهم بسیار کمتری دارند.

دلایل سهم بالا رسوب‌دهی فیزیکی بخار در بازار نانوپوشش‌ها متعدد است. PVD به دلیل ایجاد پوشش‌های یکنواخت و بسیار نازک، کیفیت بالایی در بهبود خصوصیات سطحی مواد دارد. این پوشش‌ها در برابر خوردگی، سایش و اکسیداسیون مقاومت بالایی دارند و باعث افزایش طول عمر قطعات و تجهیزات می‌شوند. همین ویژگی باعث شده که صنایع متعددی از جمله خودروسازی، هوافضا، ابزار‌های صنعتی و حتی وسایل زینتی به این فناوری علاقه‌مند شوند.

در صنعت دکوراسیون داخلی، از این فناوری برای ایجاد پوشش‌های طلایی یا نقره‌ای بر روی دستگیره‌ها و وسایل فلزی استفاده می‌شود. همچنین، تولیدکنندگان لنز‌ها و اپتیک‌ها از PVD برای بهبود کیفیت نوری محصولات خود بهره می‌برند. فناوری PVD دوستدار محیط‌زیست است. این فناوری باعث کاهش آلودگی و تولید مواد زائد خطرناک می‌شود که امروزه یکی از فاکتور‌های مهم در انتخاب روش‌های صنعتی است. همچنین PVD به دلیل کاهش هزینه‌های نگهداری و افزایش دوام قطعات، به یک راه‌حل اقتصادی برای تولیدکنندگان تبدیل شده است.

از نظر ویژگی‌های کاربردی، نانوپوشش‌ها عمدتاً برای اهداف تزئینی (۷۴.۵%) استفاده می‌شوند. این امر نشان‌دهنده‌ی تقاضای بالا برای بهبود ظاهر و دوام محصولات است. سایر ویژگی‌های مهم شامل بازتابندگی (۲۲%)، مقاومت خوردگی (۲.۲%) و مقاومت سایش (۱.۳%) هستند.

در صنایع مختلف از جمله دکوراسیون داخلی، خودروسازی، جواهرات و لوازم خانگی، زیبایی ظاهری محصولات یکی از مهم‌ترین فاکتور‌های جذب مشتری است. نانوپوشش‌های تزئینی، مانند پوشش‌های طلایی یا نقره‌ای که با فناوری PVD ایجاد می‌شوند، جلوه‌ای زیبا و مدرن به محصولات می‌بخشند. یکی از مشکلات پوشش‌های سنتی، فرسایش سریع و تغییر رنگ در طول زمان است. اما نانوپوشش‌ها، علاوه بر زیبایی، مقاومت بالایی در برابر سایش، خوردگی و اکسیداسیون دارند و باعث می‌شوند محصولات برای مدت طولانی‌تری ظاهر اولیه خود را حفظ کنند.

این ویژگی باعث شده است که صنایع لوکس و برند‌های معتبر جهانی از این فناوری استقبال کنند. در سال‌های اخیر، تقاضا برای محصولات لوکس مانند دستگیره‌های در، یراق‌آلات، ساعت‌های مچی، زیورآلات و قطعات خودرویی با پوشش‌های خاص افزایش یافته است. استفاده از نانوپوشش‌های تزئینی در این بخش، نه‌تنها زیبایی محصول را افزایش می‌دهد، بلکه ارزش افزوده بالایی نیز ایجاد می‌کند.

روند رشد صنعت نانوپوشش در ایران

بررسی داده‌های بازار پوشش‌دهی فیزیکی بخار (PVD) طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که این حوزه رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده است که ۹۰ شرکت تولیدی و خدماتی در این صنعت فعال هستند، ۹۷ دستگاه پوشش‌دهی در کشور در حال استفاده و ۶ خط تولید پیوسته در این حوزه به کار گرفته شده است.

حجم فروش نانوپوشش‌ها در ایران به ۶۲۰ هزار میلیارد ریال رسیده که نشان‌دهنده رشد پایدار این صنعت است. همچنین، صادرات نانوپوشش‌های ایرانی به ۲۰۰ میلیون دلار بوده که سهم قابل‌توجهی از بازار بین‌المللی را به خود اختصاص داده که این آمار بیانگر افزایش رقابت‌پذیری ایران در حوزه‌ی فناوری‌های نانو است.

چالش‌ها و فرصت‌ها پیش روی صنعت نانوپوشش

باوجود رشد و توسعه بازار نانوپوشش در ایران، این صنعت با چالش‌هایی مواجه است که می‌توان به نیاز به توسعه زیرساخت‌ها، رقابت بین‌المللی و آگاهی محدود از مزایای نانوپوشش اشاره کرد.

با وجود چالش‌های مذکور، فرصت‌های متعددی برای رشد و توسعه صنعت نانوپوشش در ایران وجود دارد که شامل افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیقات و توسعه (R&D)، گسترش بازار‌های صادراتی، حمایت‌های دولتی و افزایش آگاهی و فرهنگ‌سازی اشاره کرد.

صنعت نانوپوشش در ایران با رشد قابل‌توجهی همراه بوده و سهم آن در صنایع مختلف از جمله دکوراسیون، تجهیزات صنعتی و قطعات مکانیکی افزایش یافته و فناوری PVD به‌عنوان پیشروترین روش نانوپوشش در ایران، بیشترین سهم بازار را به خود اختصاص داده است.

با این حال، چالش‌هایی مانند نیاز به توسعه زیرساخت‌ها وجود دارد. در صورت اتخاذ راهبرد‌های مناسب، افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، حمایت‌های دولتی و گسترش صادرات، این صنعت می‌تواند به یکی از مزیت‌های رقابتی اقتصاد ایران تبدیل شود. با توجه به پتانسیل‌های موجود، نانوپوشش‌ها می‌توانند نقش کلیدی در آینده صنایع مختلف ایفا کنند و جایگاه ایران را در این حوزه در سطح بین‌المللی ارتقا دهند.

منبع: ستاد ویژه توسعه فناوری نانو