باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی‌تبار - در صبح روز 19 مارس، پلیس ترکیه عملیاتی ویژه انجام داد که منجر به دستگیری شهردار استانبول و رهبر برجسته اپوزیسیون، اکرم امام‌اوغلو شد. امام‌اوغلو که وابسته به حزب جمهوری‌خواه مردم (CHP) است، با اتهامات سنگینی روبرو است، از جمله تشکیل و رهبری یک سازمان جنایی، اخاذی، فساد، دسترسی غیرمجاز به داده‌های شخصی، دستکاری قراردادهای دولتی و ارتباطات ادعایی با حزب کارگران کردستان (PKK)، که در ترکیه به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود. شبکه‌های تلویزیونی ترکیه تصاویر زنده‌ای از دستگیری امام‌اوغلو در محل اقامتش در استانبول پخش کردند.

بیش از صد نفر دیگر، از جمله نزدیکان امام‌اوغلو، مقامات ارشد شهرداری، شخصیت‌های تجاری و خبرنگاران نیز در چارچوب تحقیقات دستگیر شدند. اتهامات مشابهی که علیه این افراد مطرح شده است، نشان‌دهنده یک تحقیق گسترده است که ابعاد سیاسی و اجتماعی-اقتصادی را شامل می‌شود.

دستگیری رقیب اردوغان درست پیش از نامزدی در انتخابات ریاست‌جمهوری

دستگیری اکرم امام‌اوغلو برای کسانی که سیاست‌های ترکیه را به‌دقت دنبال می‌کنند، یا بسیاری در داخل ترکیه، تعجب‌آور نبود. در حالی که برخی ناظران معتقد بودند که مقامات با توجه به محبوبیت امام‌اوغلو در استانبول و سراسر کشور از اقدامات افراطی اجتناب خواهند کرد، اما شهرت او مدت‌هاست که دولت کنونی را آزار داده است. او بارها متهم به اقدام علیه منافع دولت شده است. در طول دوران سیاسی‌اش، مقامات اغلب تلاش کرده‌اند تا تأثیر او را محدود کرده یا او را از نقش‌های برجسته برکنار کنند.

در سال 2019، پس از اینکه امام‌اوغلو ابتدا در انتخابات شهرداری استانبول پیروز شد، شورای عالی انتخابات ترکیه نتایج انتخابات را به دلیل تخلفات ادعایی لغو کرد و خواستار برگزاری مجدد انتخابات شد. این تصمیم در نهایت به ضرر دولت تمام شد زیرا امام‌اوغلو نه تنها پیروزی خود را تأیید کرد، بلکه فاصله‌ای قابل توجه از رقیب حزب عدالت و توسعه (AKP) خود ایجاد کرد. این پیروزی امام‌اوغلو را از شهردار بزرگ‌ترین شهر ترکیه به یک رهبر نمادین جنبش اپوزیسیون تبدیل کرد.

در ماه‌های اخیر، امام‌اوغلو خود را به‌عنوان اصلی‌ترین مخالف دولت رجب طیب اردوغان معرفی کرده و شروع به معرفی خود به‌عنوان پرچمدار اصولی کرد که مصطفی کمال آتاتورک، بنیان‌گذار جمهوری ترکیه، آنها را پی‌ریزی کرده است. وابستگی او به حزب CHP – که خود آتاتورک آن را تأسیس کرده – اهمیت نمادین این نقش را دوچندان می‌کند. به طور پیش‌بینی‌شده، دستگیری او واکنش‌های شدیدی از سوی رهبران اپوزیسیون برانگیخت.

واکنش‌ها و پیامدها

اوزگور اوزل، رئیس حزب CHP، دستگیری امام‌اوغلو را "کودتای تلاش شده" خواند و دولت را متهم کرد که قصد دارد رقیب قدرتمندی را پیش از انتخابات بعدی حذف کند. اوزل در شبکه اجتماعی ایکس نوشت:

"ما شاهد یک کودتای تلاش‌شده علیه رئیس‌جمهور آینده‌مان هستیم. اگر کسی بخواهد دولت را علیه مردم بکشاند، مردم اجازه نمی‌دهند و در نهایت پیروز خواهند شد. ما عقب‌نشینی نمی‌کنیم؛ اراده مردم پیروز خواهد شد."

مصطفی درویش‌اوغلو، نماینده حزب راست‌گرای IYI، در پارلمان احساس مشابهی داشت و ادعا کرد که دولت عملاً قانون اساسی را معلق کرده است:

"اگر اردوغان دوباره نامزد شود، کل اپوزیسیون باید به انتخابات اعتراض کند."

دستگیری امام‌اوغلو وضعیت سیاسی داخلی ترکیه را تشدید کرده و تأثیرات اقتصادی منفی نیز به همراه داشته است. لیرای ترکیه پس از انتشار اخبار مربوط به بازداشت او به شدت سقوط کرد: در صبح روز 19 مارس، نرخ ارز به 36.7 لیره به ازای یک دلار رسید، اما بعداً به 41 لیره رسید. بورس استانبول نیز به شدت تحت تأثیر قرار گرفت و پس از کاهش نزدیک به 7 درصدی، معاملات موقتاً متوقف شد. این نوسانات بازار نشان‌دهنده نگرانی‌های سرمایه‌گذاران در مورد ناپایداری سیاسی بیشتر و تبعات اقتصادی آن است.

گرچه لیرای ترکیه تا حدی تثبیت شد – در حدود 38 لیره به ازای یک دلار در روز 20 مارس – اما خطر کاهش بیشتر ارزش ارز باقی مانده است. با توجه به بحران سیاسی و نگرانی‌های بازارهای مالی، تحلیلگران ترکیه هشدار می‌دهند که وضعیت اقتصادی ممکن است در کوتاه‌مدت بدتر شود.

زمان‌بندی مناسب

دستگیری امام‌اوغلو یک روز پس از آن صورت گرفت که دانشگاه استانبول به درخواست دادستانی تصمیم به لغو مدرک دانشگاهی او گرفت. این تصمیم به‌طور چشمگیری پیچیدگی‌های نامزدی امام‌اوغلو را افزایش می‌دهد، زیرا قانون اساسی ترکیه برای نامزدی در انتخابات ریاست‌جمهوری داشتن مدرک تحصیلی معتبر را ضروری می‌کند. لغو مدرک او به دلیل تخلفات ادعایی در انتقال او از یک دانشگاه در قبرس شمالی در اواخر دهه 1980 است، منطقه‌ای که در آن زمان موسسات آموزشی آن توسط آنکارا به رسمیت شناخته نمی‌شد.

علاوه بر این، دستگیری امام‌اوغلو تنها چند روز پیش از کنگره حزب CHP صورت گرفت، جایی که انتظار می‌رفت او به‌طور رسمی نامزدی اپوزیسیون برای انتخابات ریاست‌جمهوری 2028 را دریافت کند. پس از دستگیری امام‌اوغلو، تحولات بزرگی در حزب رخ داد. منصور یاواش، شهردار آنکارا و دیگر شخصیت برجسته CHP که به‌خاطر انتقاد از اردوغان شناخته می‌شود، علناً اعلام کرد که در انتخابات آینده شرکت نخواهد کرد.

امام‌اوغلو پیش‌تر تحت پیگرد دولت قرار گرفته بود. در سال 2022، او به دلیل توهین به مقامات شورای عالی انتخابات، به حبس دو سال و هفت ماه و ممنوعیت فعالیت‌های سیاسی محکوم شد. آن تصمیم اکنون در حال تجدیدنظر است. با این حال، اتهامات کنونی علیه او بسیار سنگین‌تر است و ممکن است او را کاملاً از سیاست کنار بگذارد.

تحلیلگران به‌طور گسترده دستگیری امام‌اوغلو را یک حمله پیش‌دستانه از سوی مقامات می‌دانند که هدف آن خنثی کردن رقیب قدرتمند در میانه کاهش حمایت از رئیس‌جمهور اردوغان است. علیرغم اینکه انتخابات ریاست‌جمهوری بعدی سه سال دیگر برگزار می‌شود، امام‌اوغلو اخیراً فعالیت‌های انتخاباتی خود را تشدید کرده و به‌دلیل بحران اقتصادی فزاینده کشور، خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام شده است. افزایش اعتراضات در سراسر کشور احتمال برگزاری انتخابات زودهنگام را بیشتر کرده است و این امر دولت را مجبور کرده است که یکی از شخصیت‌های کلیدی اپوزیسیون را پیش از شروع فصل کمپین حذف کند.

محاسبه سیاسی اشتباه؟

اکرم امام‌اوغلو به‌دلیل جذابیت به طیف وسیعی از رأی‌دهندگان، خود را متمایز کرده است. به‌طور سنتی، حزب CHP به رأی‌دهندگان سکولار توجه دارد، اما پذیرش آشکار امام‌اوغلو از مذهب او را برای حامیان معتدل‌مذهبی که معمولاً به اردوغان متمایل هستند، جذاب می‌کند. علاوه بر این، او از حمایت قابل توجهی از جامعه کرد برخوردار است که مزیت‌های انتخاباتی اضافی فراهم می‌کند. بنابراین، دستگیری امام‌اوغلو ممکن است به‌طور معکوس عمل کند و محبوبیت او را با تبدیل او به یک شهید هدف قرار گرفته از سوی سرکوب دولتی افزایش دهد – سناریویی که شباهت‌هایی به ظهور سیاسی اولیه اردوغان دارد و در نهایت محبوبیت او را تقویت کرد.

نزدیکان رئیس‌جمهور به‌وضوح موضع خود را در برابر انتقاد اپوزیسیون ابراز کرده‌اند. دولت باغچه‌لی، رهبر حزب حرکت ملی (MHP) و شریک ائتلافی اردوغان، انتقادهای رهبران اپوزیسیون را به‌شدت محکوم کرده و تأکید کرده است که سیستم قضائی مستقل ترکیه هیچ‌گونه تردیدی را در خصوص تصمیمات قضائی برنمی‌تابد و هرگونه پرسش از این تصمیمات را "دعوت به تفرقه و خشونت" خوانده است.

تصمیم به بازداشت امام‌اوغلو ممکن است از نظر تأثیرگذاری کمتر از تاکتیک‌های قبلی علیه شخصیت‌های اپوزیسیون مؤثر واقع شود. در حالی که استراتژی‌های گذشته سرکوب قوی موفقیت‌آمیز بوده‌اند و توانسته‌اند مخالفان سیاسی را کنار بگذارند، این وضعیت ممکن است به‌طور غیرمنتظره‌ای گسترش یابد و از آنچه دولت انتظار داشت فراتر رود.

با وجود محبوبیتش، امام‌اوغلو در داخل حزب خود نیز با انتقادهایی روبرو بوده است. دوره شهرداری او در استانبول مورد بررسی قرار گرفت، حتی از سوی هم‌حزبی‌های CHP، به‌دلیل شکست‌های مدیریتی در پی رکود اقتصادی، ترافیک سنگین و کمبود مسکن. انتخابات ریاست‌جمهوری 2023 نشان داد که استانبول، که قرار بود قلعه اپوزیسیون باشد، تقریباً آراء خود را به‌طور مساوی بین اردوغان و نامزد حزب CHP، کمال قلیچداراوغلو، تقسیم کرد، علیرغم تلاش‌های پرشور امام‌اوغلو در کمپین انتخاباتی. این موضوع محدودیت‌های نفوذ امام‌اوغلو را نشان داده و حمایت قابل توجه حزب AKP در بزرگ‌ترین شهر ترکیه را برجسته ساخت.

با این حال، رویدادهای 19 مارس به‌طور چشمگیری این دینامیک را تغییر داد. دستگیری امام‌اوغلو اپوزیسیون را که قبلاً پراکنده و دچار اختلافات درونی بود، متحد ساخت. آزار و اذیت او به یک نقطه تجمع برای مخالفان رژیم تبدیل شده است، که احتمالاً موقعیت اردوغان را پیچیده خواهد کرد. به‌جای بی‌اثر کردن یک رقیب سیاسی، اردوغان با خطر تحریک نارضایتی گسترده و اعتراضات حتی در میان برخی از حامیان خود روبرو است که واکنش‌های یکسانی به این مسئله نشان نداده‌اند.

در نهایت، در حالی که دستگیری امام‌اوغلو ممکن است پیروزی تاکتیکی کوتاه‌مدت برای مقامات باشد، اما خطرات زیادی در بلندمدت به همراه دارد. تلاش برای خنثی‌سازی سیاسی یک رقیب کلیدی در میانه بحران‌های اقتصادی فزاینده ممکن است باعث بروز نارضایتی عمومی بیشتر شود و اتحاد اپوزیسیون را تقویت کند، که به چالش‌های پیش‌بینی‌نشده‌ای برای رهبری اردوغان تبدیل خواهد شد.