باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی‌تبار- تنها چند روز پیش از آنکه حزب اصلی اپوزیسیون ترکیه نامزد بعدی خود را برای انتخابات ریاست‌جمهوری انتخاب کند، رقیب اصلی، اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول، بازداشت و زندانی شد و عملاً از رقابت کنار رفت. این اقدام آشکار سرکوب سیاسی، گامی بزرگ از سوی دولت ترکیه به سمت خودکامگی کامل بود.

طرح حذف امام‌اوغلو با دقت و برنامه‌ریزی انجام شد. روز سه‌شنبه، دانشگاه استانبول، که امام‌اوغلو در آن تحصیل کرده بود، مدرک تحصیلی‌اش را لغو کرد—طبق قوانین ترکیه، نامزدهای ریاست‌جمهوری باید مدرک دانشگاهی داشته باشند—و به‌عنوان دلیل، تخلفات ادعایی از مقررات شورای آموزش عالی را مطرح کرد. روز بعد، امام‌اوغلو به اتهام فساد و تروریسم بازداشت شد. این احکام نه‌تنها جاه‌طلبی‌های سیاسی او را نابود کرد، بلکه او را از سمت شهرداری بزرگ‌ترین شهر و قطب اقتصادی ترکیه برکنار کرد.

سال‌هاست که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در حال حذف موانع قدرت خود و دستکاری نهادهای دولتی برای تأمین برتری انتخاباتی حزبش است. اما تا کنون، اپوزیسیون ترکیه همچنان توانسته بود نامزدهای معتبری را برای رقابت با او معرفی کند. امام‌اوغلو در نگاه بسیاری از گروه‌های مخالف، گزینه‌ای بود که می‌توانست اردوغان را در یک رقابت مستقیم شکست دهد. با حذف شهردار استانبول از عرصه سیاست، دولت از مرز میان یک نظام اقتدارگرای رقابتی عبور کرده و به سمت خودکامگی کامل  حرکت کرده است، جایی که رئیس‌جمهور رقبای خود را انتخاب می‌کند و انتخابات تنها یک نمایش است.

راهی به‌سوی خودکامگی

اردوغان در بیش از دو دهه حکمرانی خود، نهادهای دموکراتیک ترکیه را متلاشی کرده و سیستم حکمرانی را به یک حکومت تک‌نفره تبدیل کرده است. پس از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶، که اردوغان و حزبش آن را به جنبشی نسبت دادند که اعضایش در سایر نهادهای دولتی و عمومی حضور داشتند، او قوه قضائیه را تحت سلطه خود درآورد. هزاران قاضی را برکنار و جایگزین‌های وفادار خود را منصوب کرد که بی‌چون‌وچرا سرکوب‌هایش را تأیید می‌کنند. رسانه‌ها نیز سرکوب شده‌اند؛ بیش از ۹۰ درصد رسانه‌های ترکیه در مالکیت شرکت‌های طرفدار دولت هستند و روزنامه‌نگاران مستقل به‌طور مرتب زندانی می‌شوند.

ترکیه همچنان انتخابات برگزار می‌کند، اما این نظام به‌شدت غیرعادلانه است. این کشور نمونه‌ای کلاسیک از یک رژیم اقتدارگرای رقابتی است که دموکراسی را تقلید می‌کند، اما عملاً زمین بازی را به نفع حزب حاکم تغییر می‌دهد. احزاب مخالف فعال هستند، بحث‌های عمومی واقعی درباره سیاست انجام می‌شود و گاهی اوقات، مقامات منتخب شکست می‌خورند. اما وقتی دولت دستگاه قضایی را در کنترل خود دارد، رسانه‌های مستقل را خفه می‌کند و نهادهای دولتی را علیه مخالفانش به کار می‌گیرد، رقابت انتخاباتی کاملاً ناعادلانه می‌شود.

با این وجود، حکومت اردوغان همچنان در برابر رقابت‌های انتخاباتی آسیب‌پذیر است. پیروزی‌های او اغلب با اختلاف اندکی به دست می‌آیند؛ در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۳، اردوغان با ۵۲ درصد آرا پیروز شد. او گاهی برای حفظ قدرت به اقدامات شدیدتری متوسل شده است. در انتخابات شهرداری استانبول در سال ۲۰۱۹، وقتی امام‌اوغلو نامزد حزب اردوغان را شکست داد، مقامات نتیجه را باطل و انتخابات را مجدداً برگزار کردند—اما امام‌اوغلو این بار با اختلاف بیشتری پیروز شد.

خطرناک‌ترین تاکتیک اردوغان، زندانی کردن رقبای اصلی‌اش است. صلاح‌الدین دمیرتاش، سیاستمدار کرد که در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ علیه اردوغان رقابت کرد، از سال ۲۰۱۶ به اتهام واهی تروریسم در زندان است (او دومین رقابت انتخاباتی خود را از زندان هدایت کرد). امام‌اوغلو نیز در سال ۲۰۲۲ به اتهام توهین به یک مقام عمومی به زندان محکوم شد. اما از آنجا که پرونده او در مرحله تجدیدنظر بود، این حکم مانع از حضورش در انتخابات نشد.

اردوغان فقط به دنبال حفظ ریاست‌جمهوری‌اش نیست—او می‌خواهد استانبول را نیز پس بگیرد.

قماری پرخطر

اردوغان در سال گذشته چندین شهردار منتخب از احزاب مخالف را برکنار و افراد منصوب خود را جایگزین آنان کرده است. اما بازداشت امام‌اوغلو یک گام بی‌سابقه است. اتهامات تروریسم و فساد، جدی‌تر از اتهامات قبلی هستند و پیامدهای سنگین‌تری به دنبال دارند. برخلاف دمیرتاش، که محبوب اما تنها یک نامزد از یک حزب اقلیت بود، امام‌اوغلو تهدید مستقیمی برای ریاست‌جمهوری اردوغان به شمار می‌رود.

خش‌های کلیدی جامعه ترکیه، از جمله جوانان، از او ناراضی‌اند. با سیاست‌های سرکوبگرانه و اقتصاد نابسامان، بسیاری از جوانان ترک به فکر مهاجرت افتاده‌اند. افزایش نارضایتی ملی‌گرایان از سیاست‌های دولت در قبال پناهجویان سوری نیز چالشی دیگر است.

با این حال، بزرگ‌ترین مشکل اردوغان بحران اقتصادی ترکیه است. از سال ۲۰۱۸، کشور با تورم شدید و کاهش رشد اقتصادی روبه‌رو بوده است. سیاست‌های اقتصادی غیرمتعارف اردوغان، که از سوی بسیاری از اقتصاددانان به‌عنوان عامل بحران معرفی می‌شوند، در نهایت کنار گذاشته شد، اما تاکنون تأثیری در بهبود وضعیت اقتصادی نداشته است. شکست حزب اردوغان در انتخابات شهرداری ۲۰۲۴ نشان داد که محبوبیت او کاهش یافته است.

اردوغان با بازداشت امام‌اوغلو، ریسکی بزرگ کرده است. اگر موفق شود، او کنترل کامل خود را بر کشور تحکیم خواهد کرد. اما ممکن است اشتباه کند. آخرین باری که تلاش کرد امام‌اوغلو را از رقابت کنار بزند، نتیجه معکوس گرفت. در انتخابات ۲۰۱۹، خشم رأی‌دهندگان از لغو نتایج اولیه باعث شد امام‌اوغلو در دور دوم با اختلاف بیشتری پیروز شود.

اردوغان، با سرکوبی که این هفته انجام داد، ممکن است به قدرت مطلق نزدیک‌تر شود، اما به همان اندازه ممکن است مسیر سقوط خود را نیز هموار کرده باشد.