انگیزه نیرو‌های مبارز کشور که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در تلویزیون ملی مشغول به کار بودند برای گفتن و پرداختن به وجوه شخصیتی امام خمینی (ره) و آرمان‌ها و اندیشه و سبک زندگی بنیانگذار فقید جمهوری اسلامی، از همان روز‌های منتهی به پیروزی انقلاب به اوج خود رسیده بود؛ از نیمه‌های بهمن سال ۱۳۵۷ که گروهی از کارکنان اعتصابی تلویزیون ترتیبی دادند تا رویداد‌های انقلاب از کانال خاصی تحت‌عنوان «کانال دَه» یا «کانال انقلاب» پخش شود.

 از آن روز‌ها تاکنون صداوسیما تلاش کرده در قالب‌های گوناگون ازجمله سریال، فیلم‌های تلویزیونی و مستند، فرازونشیب‌های زندگی امام (ره) از کودکی تا رحلت و وقایع منتهی به پیروزی پرشکوه انقلاب اسلامی را به تصویر بکشد. بازنمایی فداکاری شهدای راه انقلاب و باور ملت به حقانیت مبارزه با استکبار به رهبری آیت‌ا... خمینی، از ارزنده‌ترین تولیدات رسانه ملی در خلال بیش از چهار دهه برنامه‌سازی است. صداوسیما که از نگاه امام خمینی (ره) دانشگاه عمومی و سراسری محسوب می‌شود، در تمام این سال‌ها متعهدانه رسالت انقلابی خود را دنبال کرده و در تولیدات نمایشی، مستند، پویانمایی و سایر محصولات سرگرمی‌محور، همواره در مسیر اسلام، ولایت‌فقیه و انقلاب اسلامی‌گام برداشته است. هم‌زمان با چهل‌وپنجمین گرامیداشت سالروز پیروزی انقلاب اسلامی و دهه مبارک فجر، نگاهی دوباره به خاطره‌انگیزترین سریال‌های مرتبط با این مناسبت و انعکاس تصویر امام خمینی (ره) در تلویزیون داشتیم.

«روح‌الله»؛ روایتی از وداع ملت با امام

سریال «روح‌الله» به تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی و کارگردانی سیامک صرافت، دربردارنده چند قصه انتخابی و اقتباسی بر اساس برداشت‌هایی از زندگی امام (ره) و رابطه ایشان با همسایگان و کسانی بود که به دیدارش می‌رفتند. این اثر در سالروز ارتحال امام خمینی  (ره) و ایام دهه فجر با محوریت زندگی امام خمینی (ره) در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ روی آنتن رفت. حس و حال مردم پس از درگذشت بنیانگذار انقلاب اسلامی در سریال «روح‌الله» بر اساس فیلم‌نامه‌ای از سعید نعمت‌الله به زیبایی روایت شده است.

 آشنایی با امام نوجوان در «صنوبر»

نوجوانی امام و زندگی وی در فاصله ۱۳ تا ۱۶ سالگی، موضوع تله‌فیلم «صنوبر» به کارگردانی مجتبی راعی است. این فیلم قرار بود در صدمین سالگرد تولد امام خمینی (ره) تولید و پخش شود، اما با چند سال تأخیر مقابل دوربین رفت و به‌صورت سریالی شش قسمتی روی آنتن تلویزیون نیز رفت؛ البته پیشتر با نام «سال سخت در خمین» در جشنواره فیلم فجر سال ۱۳۸۱ نمایش داده شد. «صنوبر» از آغاز جنگ جهانی اول در ایران و هجوم بیگانگان به کشور و تأثیر حکومت خودکامه پهلوی بر شکل‌گیری شخصیت مبارز و انقلابی امام خمینی (ره) می‌گوید و مخاطب را با قصه دلچسبی مواجه می‌کند.

 بازنمایی رابطه امام (ره) با جوانه‌های انقلاب

«سال‌های حادثه»، از آن سریال‌های جامع و گیرا، در باره نخستین تحرکات منتهی به انقلاب اسلامی تا رحلت امام خمینی (ره) است. احمدعلی، شخصیت اصلی این سریال است و متناسب با ذائقه کودکان و نوجوانان به حوادث سال‌های پیش و پس از انقلاب اسلامی می‌پردازد. این مجموعه بیشتر بر رابطه امام خمینی (ره) با کودکان و زیست عرفانی امام (ره) متمرکز شده است و یکی از منابع تحقیقی در تولید این مجموعه، کتاب نامه‌های کودکان به امام (ره) بوده است.

 شکوه استکبارستیزی در «آفتاب و زمین»

مجموعه تلویزیونی «آفتاب و زمین» به کارگردانی جواد شمقدری نیز مبارزات پدر امام (ره) با خان‌های منطقه و تولد امام خمینی (ره) تا شش ماهگی را به تصویر کشیده است. قصه این سریال با دوران قاجاریه و حکومت ناصرالدین‌شاه هم‌زمان است و به دلیل تسلط و سلطه خان‌ها بر مناطق مختلف ایران، برخورد‌های فراوانی میان آنها و مردم شکل می‌گیرد و نمایش روحیه استکبارستیزی مردم ایران از جذابیت‌های «آفتاب و زمین» محسوب می‌شود.

 هواپیماربایی در «آسمان من»

سریال «آسمان من» به کارگردانی محمدرضا آهنج نیز از دیگر مجموعه‌های دهه فجری تلویزیون و درباره امنیت پرواز است. سال ۱۳۶۳ چند مورد هواپیماربایی در ایران اتفاق افتاد. در آن زمان فرمانده وقت سپاه پاسداران، موضوع را با امام خمینی (ره) در میان گذاشت و حکمی از طرف امام (ره) صادر شد که به موجب آن، مسئولیت امنیت پرواز‌ها و هواپیما‌ها در آسمان و زمین به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واگذار شده است. «آسمان من» علاوه بر ارائه تصویری از امام خمینی (ره) که صالح میرزا آقایی نقش آن را برعهده دارد، در بردارنده روایتی از سیدحسن خمینی و شهیدان حمید و مهدی باکری و محسن رضایی نیز هست.

 چشم به‌راه «فرزند صبح»

یکی از فیلم‌های خبرساز در خصوص روایت زندگی امام خمینی (ره) «فرزند صبح» به کارگردانی بهروز افخمی است که بیشتر بر دوران کودکی امام متمرکز شده و بخشی از آن نیز به دستگیری ایشان در ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ می‌پردازد. گرچه این فیلم محصول رسانه ملی نیست، اما یکی از تولیدات نمایشی مهم در بازنمایی تصویر بنیانگذار انقلاب اسلامی است که متأسفانه سرنوشت تولید و ساخت این فیلم که از سال ۱۳۸۳ آغاز شد، همچنان مبهم است. تا جایی که برخی اخبار از به کارگیری هوش مصنوعی برای رفع نواقص فیلم ازجمله گریم‌های سنگین حکایت می‌کند. افخمی در این فیلم، روایتی از کودکی روح‌الله خمینی (ره) را در حال وهوایی شاعرانه به تصویر درآورده و عبدالرضا اکبری در این فیلم ایفاگر نقش امام (ره) بوده است.

 آغاز جنگ تحمیلی در «یازده دقیقه و سی ثانیه»

بهروز افخمی‌پیش از «فرزند صبح» با تولید تله‌فیلم «یازده دقیقه و سی ثانیه» تلاش کرده است تصویری از امام خمینی (ره) و آغاز جنگ تحمیلی در قالب نمایشی ارائه کند. این فیلم روایت گروهی از خبرنگاران تلویزیونی است که برای ضبط پیام حضرت امام (ره) در خصوص شروع جنگ تحمیلی در شهریور سال ۱۳۵۹ راهی جماران می‌شوند. عبدالرضا اکبری در این تله‌فیلم بار دیگر در نقش امام خمینی (ره) بازی کرده است.

انقلاب نور در مجموعه‌های نمایشی

نخستین گام در سریال‌سازی در باره انقلاب اسلامی و به مناسبت دهه فجر در سال ۱۳۷۷ و با سریال «میعاد در سپیده‌دم» آغاز شد. حوادث این سریال در سال ۱۳۵۷ و در بحبوبه شکل‌گیری انقلاب اسلامی رخ می‌دهد. در این مجموعه یک مبارز مسلمان به نام حامد آشنا برای اجرای مأموریتی‌ویژه به ایران سفر می‌کند. هم‌زمان یک مأمور مخفی رژیم صهیونیستی نیز وارد کشور می‌شود و مشکلات نفس‌گیری بین این دو گروه شکل می‌گیرد.

روایت تاریخی فاخر؛ از قاجار تا انقلاب

مجموعه تلویزیونی پرمخاطب «در چشم باد» ساخته مسعود جعفری جوزانی نیز اثر تاریخیِ فاخری است که به روایت جریان‌های سیاسی کشور از اواخر دوران قاجار تا دوران جنگ تحمیلی پرداخته و ساخت آن هفت سال طول کشیده است.

عاشقانه‌های انقلابی؛ جذاب و پرکشش

در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ سریال‌های «از نفس‌افتاده» و «تا صبح» با داستان‌هایی عاشقانه، حوادث واپسین سال‌ها و روز‌های نزدیک به پیروزی انقلاب را روایت کرده‌اند؛ داستان‌هایی آمیخته با عشق و مبارزه، از ماجرای آرش و شیده در سریال «از نفس افتاده» تا دکتر مستانه در سریال «تا صبح» که با مسائل اعتقادی و ماجرا‌های سیاسی درگیر می‌شود.

از «سال‌های برف و بنفشه» تا «معمای شاه»

مجموعه‌های تلویزیونی «سال‌های برف و بنفشه» به کارگردانی سعید سلطانی، «یک‌مشت پر عقاب» ساخته اصغر هاشمی، «ارمغان تاریکی»، «پروانه» و «نفس» به کارگردانی جلیل سامان، «ششمین نفر» از بهمن گودرزی، «انقلاب زیبا» به کارگردانی بهرنگ توفیقی و سریال ۱۱۰ قسمتی «کیمیا» ساخته جواد افشار نیز از دیگر یادگار‌های مناسبتی صداوسیما در دهه فجر هستند.

سریال تاریخی «معمای شاه» به کارگردانی محمدرضا ورزی هم یکی از الف ویژه‌های رسانه ملی به مناسبت دهه فجر است که زندگی محمدرضا پهلوی پس از ازدواج با فوزیه تا زمان مرگش را به تصویر کشیده است. فعالیت‌های مبارزاتی و نمایش بخش‌هایی از زندگی امام خمینی (ره) در جریانات سیاسی ایران در زمان پهلوی، با بازی شکرخدا گودرزی در نقش امام (ره) به قاب تصویر در آمده است.

پایان پهلوی به روایت طنز

روایت سال‌های پایانی حکومت محمدرضا پهلوی به زبان طنز نیز در سریال «فرار بزرگ» به کارگردانی محمدحسین لطیفی رقم خورده است. این سریال یک بار از شبکه یک و بار دیگر از شبکه تماشا روی آنتن رفته است.

مطلع فجر در مستندسازی انقلابی

عرصه مستندسازی صداوسیما نیز یکی از جذاب‌ترین زمینه‌های فعالیت خود را بر روایت زندگی امام خمینی (ره)، سال‌های مبارزه و رخداد‌های سیاسی دهه‌های منتهی به سقوط حکومت پهلوی اختصاص داده است. در طول این سال‌ها مستند‌های فاخری درخصوص زندگی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و وقایع تاریخی دهه‌های ۴۰ و ۵۰ در رسانه ملی تولید شده است.

انعکاس انقلاب اسلامی در آیینه جهانی

در این بین مستند «روح الله» به کارگردانی محمد دبوق و تهیه‌کنندگی احمد شفیعی، یکی از کامل‌ترین و جامع‌ترین مستند ساخته شده درباره امام خمینی (ره) است که در ۱۰ قسمت به مقاطع مهم زندگی بنیانگذار انقلاب اسلامی می‌پردازد.

 این مجموعه بر اساس مصاحبه‌هایی از شخصیت‌های بین‌المللی کشور‌های ایران، عراق، ترکیه، سوریه، مصر، فلسطین، فرانسه و لبنان ساخته شده و حاوی بیش از ۱۰ هزار قطعه عکس و تصاویر دیده نشده تلویزیونی است که بسیاری از آنها برای اولین مرتبه نمایش داده شده‌اند. مستند «روح الله» با استاندارد‌های جهانی، اولین بار در سال ۱۳۸۶ از شبکه سه سیما پخش شد و بار‌ها تکرار شده است.

مستند «سیره عملی امام روح‌الله» نیز کاری از واحد مرکزی صداوسیماست که به ارائه گزارشی از زندگی امام خمینی (ره) پرداخته و در بخش‌های مختلف خبری پخش شده است. حکومت‌داری، سیاست، فرهنگ، خانواده و... و همچنین سخنرانی‌های آرشیوی و کمتر پخش‌شده از امام (ره)، از اصلی‌ترین مباحث این مستند است.

روایتی زنانه از بزرگ‌ترین رهبر انقلابی قرن

زندگی بانو خدیجه ثقفی، همسر امام خمینی (ره) در مستندی به نام «بانوی قدس ایران» به کارگردانی مصطفی رزاق کریمی، ادای دین دیگری به ساحت والای بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران است. روایت زنانه - مادرانه از سلوک و منش رهبر بزرگ‌ترین خیزش و جریان انقلابی و مذهبی قرن از زبان همسر گرانقدر ایشان، مستند «بانو قدس ایران» را به یکی از آثار فاخر در رابطه با امام خمینی (ره) تبدیل کرده و توانسته برنده تندیس بهترین فیلم یازدهمین جشنواره «سینماحقیقت» و منتخب سی‌وششمین جشنواره جهانی فیلم فجر شود.

«روایت انقلاب» در فجر آزادی

مستند «روایت انقلاب» نیز یک فیلم مستند به کارگردانی جواد شمقدری و جمال شورجه و تهیه‌کنندگی سیداحمد میرعلایی نیز در باره زندگی سیدروح االله خمینی (ره) ساخته شده که در دهه فجر سال ۱۳۷۷ از شبکه دو سیما پخش شد.

هنر و خلاقیت در خدمت دهه فجر

عظمت انقلاب اسلامی و ظرفیت‌های معرفتی و تربیتی امام خمینی (ره) برای تولیدکنندگان آثار پویانمایی نیز دیدگاه‌های بسیاری به همراه داشته است. در طی سال‌ها صداوسیما تلاش کرده تا با کمک زیرمجموعه‌های خود ازجمله مرکز پویانمایی صبا، پویانمایی‌های جذابی برای مناسبت‌های انقلابی ازجمله دهه فجر تولید کند تا کودکان و نوجوانان از شخصیت امام خمینی (ره) و عواملی که موجب پیروزی انقلاب شد آگاه‌تر شوند. مجموعه پویانمایی «خاندان پهلوی» یکی از این محصولات است که به کارگردانی مشترک وحید نیک‌گو و سعید ترخانی در ۱۰ قسمت ۱۰ دقیقه‌ای تولید شده است. این مجموعه به زندگی محمدرضا پهلوی و فرارش از ایران به پاناما می‌پردازد.

«خانه عنکبوت» به کارگردانی محمد قاسمی نیز از پویانمایی‌های تک‌قسمتی است که در ۴۱ دقیقه تهیه شده است.

«امام و کودک» به کارگردانی ابراهیم گرجی هم خاطرات کودکان در زمان حیات امام (ره) و ارتباط اجتماعی وعرفانی آنان با ایشان را به تصویر کشیده است.

از دیگر مجموعه‌هایی که انقلاب اسلامی را دستمایه تولید خود قرار داده، می‌توان به «بهمن و بختک» اشاره کرد؛ بختک گرفتاری‌های یک مأمور ساواکی را نمایش می‌دهد و بهمن نیز نوجوانی انقلابی و نماد ماه پیروزی انقلاب اسلامی است.

«پاییز گرم» نیز قصه نوجوانی است که در پاییز سال ۱۳۵۷ برای یافتن پدرش از روستا راهی تهران می‌شود. علیرضا اخباری، کارگردانی این پویانمایی را برعهده دارد و به حوادث منتهی به انقلاب اسلامی و ۲۲ بهمن ختم می‌شود. خاطرات پسربچه‌ای از اهالی روستای نوفل لوشاتو فرانسه نیز در پویانمایی «دست‌های مهربان» به کارگردانی صادق جوادی به تصویر درآمده است. تجربه این پسربچه از اقامت امام خمینی (ره) در فرانسه این پویانمایی را به یکی از آثار دیدنی تبدیل کرده است.

«زمزمه‌ای که فریاد شد» هم روایتی آهنگین از وقوع انقلاب اسلامی در ایران ارائه می‌کند که با تلفیق روش دو بعدی و سه بعدی رایانه‌ای به کارگردانی ابوالقاسم نظرپور، وقوع انقلاب اسلامی در ایران را تصویرسازی کرده است و از دیگر پویانمایی‌های موفق ویژه دهه فجر محسوب می‌شود.

«نامه‌ای به آفتاب» نیز عنوان اثری پویانمایی است که بر اساس داستانی واقعی از خاطره یک کودک روستایی شکل گرفته که آرزو دارد برای حضرت امام خمینی (ره) نامه‌ای بنویسد.

همچنین پویانمایی «پابه‌پای آفتاب» به کارگردانی رسول بابارضا نیز به زیبایی از دوران نوجوانی و جوانی امام خمینی (ره) و سرگذشت پربرکتش می‌گوید. البته تمام پویانمایی‌های مربوط به امام (ره) به همین چند اثر محدود نمی‌شود و بی‌شمار پویانمایی‌های دیگری ازجمله «جایزه»، «مسافرت»، «نقاشی من»، «پدر بزرگ خوب همه دنیا»، «امام مهربان ما»، «فجر انقلاب»، «بچه‌های انقلاب» از دیگر آثار مرتبط با حال و هوای دهه فجر و زندگی امام خمینی (ره) به شمار می‌روند.