حجت الاسلام والمسلمین نجف لکزایی، استاد حوزه ودانشگاه در آیین اختتامیه پنجمین مدرسه حکمرانی اسلامی زمینه ساز که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، به بیان دیدگاه‌های برخی از متفکران غربی در خصوص حکمرانی پرداخت و اظهار کرد: برنارد لوئیس که معتقد است جهان اسلام تا زمانی که مجبور باشد مفاهیم خود را با ادبیات تولیدی غرب بیان کند، از نفوذ و سلطه غرب خارج نخواهد شد.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: برنارد لوئیس اندیشمند غربی اذعان دارد که تنها هنگامی که جهان اسلام موفق به تدوین و عرضه زبان سیاسی مستقل خود شود، می‌تواند از بار سنگین این سلطه رهایی یابد.

وی در ادامه به نظرات ژئوپولیسین فرانسوی، فرانسوا توال، پرداخت و بخش‌هایی از کتاب «ژئوپولیتیک شیعه» او را بازگو کرد.

معاون پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم افزود: در این کتاب، توال شیعیان را به سه دسته تقسیم‌بندی کرده است؛ گروه نخست شامل آن دسته از شیعیانی است که همراه با غرب حرکت می‌کنند؛ دسته دوم شیعیان ملی‌گرا هستند که اساس زبان فکری و سیاسی آنها بر ملی‌گرایی است. 

حجت الاسلام والمسلمین لکزایی ابراز کرد: از این منظر، غرب مشکلی با شیعیان ملی‌گرا ندارد، زیرا ملی‌گرایی خود زاییده تفکر غرب است. چنین دیدگاهی افراد را به نوعی جداشدگی از مسائل امت اسلامی سوق می‌دهد.

وی تصریح کرد: فرانسوا توال دسته سوم شیعیان را خطرناک‌ترین معرفی کرده است و او عنوان می‌کند که این گروه نه تنها در محدوده مرز‌های ملی نمی‌اندیشند، بلکه تفکری جهانی دارند؛ به مانند ایرانیان و حزب‌الله لبنان. 

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عنوان کرد: به اعتقاد فرانسوا توال دسته سوم شیعیان آنان نگاهی دارند که بیانگر انتظاری فراتر از مسائل روزمره است؛ انتظاری برای ظهور یک منجی جهانی به نام حضرت مهدی که با ظهور خود قرار است پایه‌های حکومتی مبتنی بر عدالت جهانی را بنیان‌گذاری کند.

حجت الاسلام والمسلمین لکزایی گفت: این تفکر جهانی و اعتقاد به ظهور و تشکیل حکومتی جهانی، مسأله‌ای است که حتی غرب نیز به آن اندیشیده و خود را برای مواجهه با چنین حکومتی آماده می‌کند.

وی یادآور شد: مشکل اساسی جهان غرب نه با اسلام و قرآن به‌طور مستقیم، بلکه با مفهوم سرمایه‌داری و تسلط آن بر جهان است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عنوان کرد: نظام سرمایه‌داری بر این باور است که همه چیز باید برای منافع غرب باشد و هر عنصر مقاوم یا مغایری که جلوی این روند بایستد یا نظام فکری متفاوتی را ارائه کند، باید سرکوب شود.

حجت الاسلام والمسلمین لکزایی اذعان کرد: زبانی که مفاهیم خود را از دل فرهنگ و معارف اسلامی انتقال می‌دهد نباید حامل پیام‌های بیگانه باشد.

وی ادامه داد: اتصال مفاهیم کلیدی فرهنگ‌های دیگر به باور‌های دینی جهان اسلام، می‌تواند بنیاد معارف اسلامی را دچار خدشه سازد و مفاهیمی همچون سکولاریسم، لیبرالیسم یا کمونیسم اگر بی‌مهابا وارد فضای فکری امت اسلامی شوند، قادر خواهند بود باور‌های اصیل را تحت‌الشعاع قرار دهند و انحرافات فکری ایجاد کنند؛ لذا چاره کار در حفظ استقلال زبانی و گفتمانی برای ارائه پیام تمدن اسلامی است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: در حوزه حکمرانی، همواره باید تلاش شود که دیدگاه‌ها و پیام‌های دیگران به‌گونه‌ای با باور‌ها و مفاهیم خودی ترکیب نشوند، بلکه ادبیات و مفاهیم مبتنی بر بنیان‌ها و اندیشه‌های بومی شکل گیرد. 

حجت الاسلام والمسلمین لکزایی ادامه داد: به‌طور کل، دو نگرش کلی در عرصه حکمرانی قابل شناسایی است. نخست، پارادایم حکمرانی سنتی است که در آن بروکراسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و تأکید اصلی بر قوانین و مقررات استوار شده است که در این رویکرد، ارائه خدمات عمومی عمدتاً توسط دولت انجام می‌شود و این دیدگاه همچنان نزد برخی افراد مورد پذیرش قرار دارد و نگاهی علمی به این نگرش نشان می‌دهد که در حکمرانی سنتی، تمرکز اصلی بر نقش دولت در ارائه خدمات عمومی است که در چارچوب این مدل، گرچه مردم نیز مورد توجه هستند، اما بیشتر به‌عنوان دریافت‌کنندگان خدمات از سوی دولتی قانون‌مدار تعریف می‌شوند و جامعه بر همین پایه سامان می‌یابد.

وی افزود: نگرش دوم به حکمرانی مربوط به شیوه‌های نوین است که بر مبنای نظریه‌های متعددی بنا شده و متخصصان دیدگاه‌های متنوعی را ارائه کرده‌اند که در این چارچوب، مفاهیمی همچون مدیریت دولتی نوین (NPM) بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند و این مدیریت نوین به تحولات بنیادینی اشاره دارد که دولت باید در ساختار ارائه خدمات عمومی ایجاد کند و از اصول بازار و الگو‌های بخش خصوصی بهره بگیرد. ویژگی‌های بارز آن شامل کارایی، رقابت، مشتری‌محوری، و برون‌سپاری خدمات است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اضافه کرد: این رویکرد معتقد است دولت باید نقش خود را از اجرای مستقیم امور (پارو زدن) به نقش نظارتی تغییر دهد.

حجت الاسلام والمسلمین لکزایی بیان کرد: علاوه بر مدیریت دولتی نوین، مفهوم دیگری با عنوان حکمرانی نوین (NPG) نیز مطرح شده است که در این رویکرد، مفهوم حکمرانی با معنا و جایگاه جدیدی بازتعریف می‌شود و جالب توجه اینکه رشته مدیریت چندان به مسائل مرتبط با دولت توجه نمی‌کند و این وظیفه بیشتر بر عهده رشته علوم سیاسی است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ابراز کرد: حکمرانی جهانی نیز به‌عنوان یکی از ابعاد مهم حکمرانی مطرح است که تلاش می‌کند هماهنگی میان دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی را برای حل مسائل فراملی فراهم آورد و نمونه برجسته این مدل را می‌توان در عملکرد سازمان ملل متحد مشاهده کرد.

وی تصریح کرد: همچنین حکمرانی شرکتی نیز به‌عنوان شکلی دیگر از حکمرانی معرفی می‌شود که بر مدیریت مؤثر بخش خصوصی تمرکز دارد که در این نوع حکمرانی، تأکید بر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و شفافیت در عملکرد هیئت مدیره و روابط سهام‌داران وجود دارد.
حجت الاسلام والمسلمین لکزایی افزود: حکمرانی هوشمند به عنوان رویکردی که بر ادغام فناوری‌های نوینی مانند اینترنت اشیا و هوش مصنوعی در مدیریت شهری و دولتی تمرکز دارد، ابعاد گسترده‌ای را پوشش می‌دهد که این نوع حکمرانی در مواجهه با چالش‌های جدید، به طور فعال واکنش نشان داده و به حل مسائل می‌پردازد.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: اگر حکمرانی هوشمند به درستی طراحی و اجرا شود، به حکمرانی انطباقی منجر خواهد شد ضمن اینکه این نوع حکمرانی دارای انعطاف‌پذیری بالایی در مواجهه با تغییرات پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی است و همواره افراد را در مسیری برای یادگیری و رشد مستمر قرار می‌دهد.

وی یادآور شد: یکی از اهداف حکمرانی زمینه‌ساز، تقویت مفاهیم اسلامی است که نظریه حکمرانی ولایی به عنوان یکی از زیرشاخه‌های آن، برخلاف الگو‌های سلسله‌مراتبی، بازاری یا شبکه‌ای، بر اساس نظم ولایی شکل گرفته است.

حجت الاسلام والمسلمین لکزایی گفت: نظم ولایی دو ویژگی اساسی دارد؛ نخست، تعامل با ولایت طولی و عرضی، که برخلاف ساختار‌های هرمی و شبکه‌ای سنتی عمل می‌کند که در این مدل، جریان طولیِ اختیار و اقتدار با محوریت الله تعریف شده است و این اقتدار از نوع سلطه‌گری نیست، بلکه بر پایه محبت الهی، همان‌گونه که در آیه‌ای از سوره مائده آمده، استوار است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: در محور نظم ولایی، ایمان آگاهانه و متعهدانه اهمیت ویژه‌ای دارد و به‌عنوان اولویت اصلی این نظم مطرح می‌شود.

وی اظهار کرد: از این رو، حکمرانی زمینه‌ساز که هدف آن اقامه دین است، بر مبانی نظم ولایی استوار بوده و بدون پذیرش ولایت نمی‌تواند نقش زمینه‌ساز خود را ایفا کند و جامعه اسلامی نیز بر مبنای ولایت سازماندهی شده و آن را به‌عنوان محور جریان‌های خود می‌شناسد.

حجت الاسلام والمسلمین لکزایی خاطرنشان کرد: در سوره بقره اشاره شده است که برخی افراد ادعا می‌کنند خدا و روز قیامت را قبول دارند، اما به دلیل عدم باور به ولایت، به جهنم فرستاده می‌شوند، بنابراین روشن است که حکمرانی زمینه‌ساز باید بر پایه پذیرش ولایت بنا شود تا بتواند به هدف نهایی خود برسد.

منبع: روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم