باشگاه خبرنگاران جوان؛ نفیسه خلیلی - مجتبی سلطانی، نویسنده «خط سازش» در برنامه «جریان» شبکه یک در پاسخ به این سوال که چرا در سال ۱۳۵۷ جامعه ایران به این نتیجه رسید که انقلاب کند؟ گفت: اصولاً تمام تحولات بزرگ اجتماعی مستلزم بستری در خودآگاهی ملی است. یعنی عموم مردم یک آگاهی مشترک از تجربه زیسته، آرمان‌ها، جهت‌ها و گرایش‌های منتخب دارند، تا بتوانند حرکت اجتماعی وسیع را ایجاد کنند. خودآگاهی ملی یک آگاهی بی‌واسطه‌ای است، که حاصل تجمیع و تعالی فرهنگی و تمدنی یک ملت در طول تاریخ است، که برای یک ملت یک شخصیتی را ایجاد می‌کند. 

سلطانی به نقش خودآگاهی ملی در انقلاب اسلامی پرداخت و توضیح داد: ملت ایران سابقه طولانی تمدنی دارد، که ۱۴۰۰ سال اخیرش با اسلام عجین و غنی شده است. خودآگاهی تاریخی مردم ایران به سه مرحله تاریخ دور، تاریخ میانه و تاریخ معاصر تقسیم می‌شود. خودآگاهی تاریخی متکی بر سابقه چند هزار ساله و تحولات و غنای فرهنگی ۱۴۰۰ ساله موجود است و سازنده اصلی هویت یک جامعه را تشکیل می‌دهد.

نویسنده «خط سازش» در پاسخ به این سوال که جامعه ایرانی ظرف ۷۲ سال دو تا انقلاب تجربه کرد. یکی در مرداد ۱۲۸۵ انقلاب مشروطه و دیگری انقلاب اسلامی در بهمن سال ۱۳۵۷ بود. چطور یک جامعه‌ای در فاصله زمانی ۷۲ سال دوبار انقلاب می‌کند؟ گفت: من در انقلاب نامیدن دو واقعه تردید دارم. چون اساساً ویژگی‌ها و ابعاد نهضت مشروطیت با انقلاب اسلامی تفاوت‌های ماهوی و گسترده دارد و نمی‌توان هر دو را در یک ظرف گذاشت. اگرچه بعضی‌ها در متون‌شان حرکت مشروطیت را انقلاب نامیدند؛ اما مشروطه حرکتی در دل نظام موجود بود، که دچار انحراف شد، از آرمان‌های اولیه مردم فاصله گرفت و به حرکت ناکام تبدیل شد. در مجموع، جامعه ایرانی در فاصله ۷۲ سال بیش از دو حرکت عظیم داشت.

وی در پاسخ به این سوال که بعضی‌ها برداشت می‌کنند جامعه ایران جامعه ناآرامی است؟ توضیح داد: از این دست تعابیر که جامعه ایرانی را دچار سندروم بی‌اختیاری و دگرگونی‌های بی‌مبنا می‌داند، نه با واقعیت‌های تاریخی مطابقت دارد، نه شایسته ملت ایران و هیچ ملت دیگری است. چون هزینه‌ای که یک جامعه برای تحولات اجتماعی پرداخت می‌کند، صرفاً بخاطر تفنن، اتفاق، صفت غریزه و ناخودآگاه نیست. البته حرکت‌های شورشی و هیجانی که سبب به حرکت واداشتن مردم می‌شود، در هر جامعه‌ای رخ می‌دهد.