باشگاه خبرنگاران جوان؛ عاشوری – محيط زيست گیلان دارای ١٥ منطقه تحت مدیریت شامل یک پارک ملی، ۴ اثر طبیعی ملی، ۵ پناهگاه حیات وحش و ۵ منطقه حفاظت شده است. این استان همچنین ۶ منطقه شکار ممنوع (اشکورات، استیل، ناو اسالم، دیلمان درفک، اژدهابلوچ و جیرنده) دارد.

بنا بر اعلام اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان، این استان اکوسیستم‌های متنوع بسیاری از نظر دریایی، تالابی، رودخانه‌ای، جنگلی، کوهستانی و مرتعی با تنوع زیستی فراوان دارد. وجود طیف گسترده‌ای از تغییرات آب و هوایی و همچنین اقلیمی با کم و زیاد شدن ارتفاع و زیستگاه گونه‌های جانوری و گیاهی منجر شده است تا گیلان با وجود مساحت کم، یکی از متنوعترین گونه‌های جانوری و گیاهی را در خود جای دهد.

گیلان گونه‌های جانوری همچون بزرگترین گیاهخوار (مرال)، گوشتخوار (خرس قهوه‌ای) و بزرگترین گربه‌سانان (پلنگ) کشور را در خود جای داده است. وجود تنها پستاندار گوشتخوار آب‌های داخلی کشور (شنگ) و تنها پستاندار دریای کاسپین (فک خزری) از دیگر ویژگی‌های مهم محیط زیست استان است.

این استان یکی از متنوع‌ترین تنوع زیستی ایران را دارا است، حدود ۴۵ درصد از گونه‌های جانوری کشور در این استان جای گرفته است و حیواناتی چون مرال، شوکا، کل و بز، قوچ و میش، گراز، پلنگ، سیاھگوش، گربه جنگلی، گربه وحشی، گرگ، شغال، روباه معمولی، کفتار، خرس قھوه‌ای، راسو، خارپشت اروپایی، شنگ، رودک، سمور، فک خزری، راکون، خفاش، خرگوش، موش صحرایی و تشی از مهمترین گونه‌های جانوری گیلان است.

در عین حال آلودگی‌های محیط زیستی از جمله آلودگی خاک، آب و هوا، تخریب زیستگاه‌های اصلی استان مانند جنگل ها، مراتع، تالاب‌ها و محیط زیست کوهستان، افزایش بی رویه سلاح‌های شکاری از جمله عوامل تهدیدکننده حیات وحش در گیلان است که در صورت کنترل نشدن، این ظرفیت‌ها را با آسیب جدی رو‌به‌رو خواهد کرد. 

توجه به ارزش‌های متنوع گونه‌های جانوری در برنامه ریزی‌های توسعه، ایجاد حس حمایت از حیات وحش در سطوح جامعه، انجام پژوهش کاربردی و بنیادی به منظور شناخت و مدیریت گونه‌های جانوری و احیای زیستگاه و جمعیت آنها، فراهم کردن امکانات، تجهیزات و نیروی کیفی و کمی مورد نیاز حفاظتی و جلوگیری از تخریب زیستگاه‌ها نیز از جمله مواردی است که می‌تواند شرایطی مطلوب را برای پویایی و پایداری گونه‌های جانوری کشور و زیستگاه‌های آنها فراهم کند.

پایش مستمر بازار‌های محلی گیلان 

پرندگان مهاجر در فصل سرما، عرصه‌های تالابی استان گیلان را برای زمستان گذرانی خود انتخاب کرده‌اند و به نوعی مهمان‌های ویژه گیلانیان هستند و یگان حفاظت محیط زیست گیلان گشت و پایش بازار‌های محلی سراسر استان را برای حفظ این گونه‌ها در دستور کار دارد.

رامین زراعتی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست گیلان در این خصوص ‌می‌گوید: بازار‌های محلی استان به طور مستمر به منظور جلوگیری از زنده فروشی پرندگان مهاجر و گونه‌های حفاظت شده پایش می‌شوند و در صورت مشاهده متخلفان و عاملان زنده فروشی پرندگان مهاجر و گونه‌های حفاظت شده به مراجع قضایی معرفی خواهند شد.

او از شهروندان دوستدار طبیعت و حیات وحش درخواست‌ می‌کند در صورت مشاهده خرید و فروش پرندگان صید شده در بازار‌های محلی یا زنده گیری آنها، مراتب را به پاسگاه‌های محیط بانی حفاظت محیط زیست گیلان یا شماره تلفن ۱۵۴۰ اطلاع دهند.

همچنین به گفته حسین جهش رئیس اداره حفاظت محیط زیست لنگرود، در پایش‌های مداوم بازارهای محلی این شهرستان، تعداد ۲ بال کشیم و یک بال ابیا (پرندگان مهاجر) از متخلفان کشف و ضبط و پس از تیمار در تالاب کیاکلایه لنگرود رهاسازی شدند. 

 او در ادامه از استمرار برنامه پایش بازار‌های لنگرود با هدف مقابله با عرضه و فروش پرندگان وحشی و پیشگیری از انتشار آنفلوآنزای پرندگان تا پایان فصل حضور پرندگان مهاجر در آب بندان‌های این شهرستان خبر داد.

رهاسازی پرندگان در طبیعت گیلان 

حضور پرندگان شکاری در طبیعت به سبب از بین بردن جوندگان موذی و طعمه‌های بیمار و ممانعت از بروز بیماری در حیات وحش حائز اهمیت است از جمله جغد انبار که در هفته‌های گذشته ۲ بهله از این پرنده توسط دوستداران حیات وحش در صومعه سرا و چمخاله لنگرود به ادارات محیط زیست تحویل داده شدند و پس از تیمار و بهبودی به زیستگاه طبیعی خود بازگشتند.

دوستداران محیط زیست همچنین در اقدامی تحسین برانگیز دیگر؛ پرندگان مهاجر را از بازار پرنده فروشان خریداری می‌کنند و به محیط زیست باز می‌گردانند.

محمد نصرتی راد یکی از این افراد است که زمستان امسال ۱۰ قطعه پرنده خوتکای نر و ماده را پس از خرید از بازار در پناهگاه حیات وحش سلکه صومعه سرا رهاسازی کرد. 

همچنین یک قطعه اردک نوک پهن نر که توسط یکی از حامیان محیط زیست و حیات وحش خریداری شده بود و ۲ قطعه خوتکا که توسط یگان اداره حفاظت محیط زیست شهرستان صومعه سرا از متخلف کشف و ضبط شده بود، پس از تیمار و اطمینان از بهبودی در پناهگاه حیات وحش سلکه این شهرستان رهاسازی شد.

۲ نفر از طبیعت دوستان و علاقه‌مندان به محیط زیست و حیات وحش هم در لاهیجان با دیدن قوی گنگ گرفتار در دام صیادان و همچنین یک قوی مجروح دیگر نسبت به تحویل آنها به اداره حفاظت محیط زیست شهرستان اقدام کردند.

یک قطعه قو پس از مراقبت و تیمار با حضور کارکنان یگان حفاظت پاسگاه امیرکلایه در پناهگاه حیات وحش (تالاب) امیرکلایه رهاسازی شد و قوی مصدوم دیگر طی بررسی به علت اینکه توسط شکارچیان غیرمجاز آسیب جدی دیده بود مراحل مداوای آن در دست اقدام است که پس از مداوا رهاسازی خواهد شد.

پرندگانی مانند کاکایی، کشیم، پلیکان، اردک‌های سر سبز بیشترین فراوانی را در میان پرندگان دریایی دارند که همواره با آغاز فصل صید ماهیان استخوانی بر فراز سواحل دریای خزر در کنار صیادان به شکار مشغول هستند. با توجه به اینکه تغذیه این پرندگان به محیط دریایی و انواع آبزیان به ویژه ماهیان استخوانی وابسته است، بیشتر این پرندگان از جمله پلیکان‌ها و لک لک‌ها در دهانه رودخانه سفیدرود حضور دارند. 

احسان باقری پور، رئیس اداره پارک ملی بوجاق با اعلام این مطلب می‌گوید: در روز‌های اخیر در پی گشت و پایش مشترک پرسنل این اداره تور‌های زنده گیری پرندگان از سطح تالاب جمع آوری شد که در حین جمع آوری این تورها، یک قطعه پرنده از گونه پاشلک معمولی که در یکی از این تور‌ها به دام افتاده بود پس از رهاسازی به دامن طبیعت بازگردانده شد. 

به گفته او، همچنین یک قطعه گونه کاکایی گرفتار در تور‌های باقیمانده صیادی هم پس از آزادسازی در دهانه رودخانه سفیدرود رهاسازی شد.

برخورد قانونی با شکارچیان غیرمجاز در گیلان

طبق اعلام اداره کل حفاظت محیط زیست استان گیلان، در حال حاضر شکار با سلاح مجاز و اخذ پروانه شکار، فقط در روز‌های جمعه با رعایت شرایط ذکر شده در پروانه شکار مجاز است. 

شکارچیان قانونمند باید با اخذ پروانه شکار و رعایت تعداد و نوع گونه همچنین شکار نکردن با احداث کومه نما یا به صورت تعقیبی در زیستگاه‌های آزاد استان صرفا اقدام به شکار ۳ گونه خوتکا، چنگر و اردک سرسبز و حداکثر ۳ قطعه در روز جمعه (یک ساعت بعد از طلوع تا یک ساعت قبل از غروب آفتاب) اقدام کنند.

حتی حمل سلاح در عرصه‌های طبیعی به عنوان قصد شروع به شکار نیز تخلف محسوب شده و با افراد برابر با مقررات برخورد قانونی خواهد شد. 

اسلحه‌های کپسولی و تفنگ‌های بادی کالیبر ۵/۵ نیز می‌بایست دارای دفترچه شناسایی و پروانه شکار باشند. ضمن اینکه شکار پرنده حمایت شده قرقاول تحت هر شرایطی در همه مناطق استان گیلان ممنوع است.

رامین زراعتی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست گیلان با اشاره به پایش مداوم مناطق تحت مدیریت در استان به دنبال صدور پروانه شکار و صید می‌گوید: طی روز جمعه، ۲۱ شکارچی غیرمجاز به دلیل نداشتن پروانه شکار و یا رعایت نکردن نحوه صحیح شکار دستگیر و از آنان ۲۱ سلاح شکاری کشف و ضبط شد.

او از شکارچیان درخواست می‌کند از قوانین و مقررات مربوط به شکار، از جمله فصل‌ها، تاریخ‌ها و مجوز‌ها پیروی کنند و از شکار در مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان، محدوده قرق‌های اختصاصی و سایر حفاظتگاه‌های مردمی جدا خودداری کنند و در صورت هرگونه ابهام با ادارات حفاظت محیط زیست شهرستان‌ها و یا پاسگاه‌های محیط بانی محل خود تماس بگیرید تا مطمئن شوند که تمام قوانین را رعایت می‌کنند.

در همین راستا طی روز‌های گذشته ۷ شکارچی متخلف پرندگان خوتکا (۱۰ قطعه)، مرغابی (یک قطعه) و چنگر (۶ قطعه) در نقاط مختلف تالاب بین المللی انزلی دستگیر، سلاح‌های این متخلفان شامل ۶ قبضه سلاح شکاری دولول و یک قبضه تک لول ضبط و متهمان به مراجع قضایی هدایت شدند.

مأموران یگان حفاظت محیط زیست شهرستان انزلی همچنین یک شکارچی متخلف که با یک فروند قایق موتوری و سلاح شکاری در حوزه غربی تالاب اقدام به شکار یک قطعه قو از نوع گنگ کرده بود را حین گشت و پایش تالاب، دستگیر و قایق و لاشه قو را توقیف کردند.

در آستارا نیز یگان حفاظت محیط زیست این شهرستان با همکاری پلیس اطلاعات و امنیت نیروی انتظامی ۶ قبضه اسلحه شکاری از متخلفان کشف و ضبط کردند. محیط بانان آستانه اشرفیه هم حین گشت زنی در روستا‌های حوزه استحفاظی شهرستان، موفق به کشف ۶ قبضه سلاح شکاری مجاز و یک قبضه سلاح قاچاق شدند.

همچنین نیرو‌های یگان حفاظت محیط زیست لنگرود با همکاری نیروی انتظامی بخش اطاقور و هماهنگی دادستان، ۲ شکارچی غیرمجاز در منطقه لیل اطاقور به دنبال شکار یک سر «تشی» دستگیر کردند. این شکارچیان ضمن پرداخت جریمه و تشکیل پرونده، به مقام قضایی تحویل داده شدند.

گوشت این جانور حرام و جزء پرخار‌ترین جانوران روی زمین است که عموما با جوجه تیغی اشتباه گرفته می‌شود. جوجه تیغی از رده پستانداران و راسته حشره خواران است، اندازه جمجمه و خار و دم آن کوچک است، وزن آن حداکثر یک کیلوگرم است و به علت خوردن آفات گیاهی برای کشاورزی مفید است. در حالی که «تشی» از رده پستانداران و از راسته جوندگان است که اندازه جمجمه خار و دم آن بزرگ و وزن آن بین ۵ تا ۱۶ کیلوگرم است.

مشاهده گونه‌های جانوری در خطر انقراض در گیلان

گونه‌های در خطر انقراض جانوری، گنجینه‌ای ناشناخته در پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت شده استان گیلان هستند که حفظ و مراقبت از آنها به توجه بیشتر مسئولان نیاز دارد. مانند مرال یا گوزن قرمز، گونه جانوری ایرانی که طی چند سال اخیر به دلیل کاهش جمعیت چشمگیری که داشته در معرض خطر انقراض قرار گرفته است.

اوائل دی ماه امسال حمزه عشوری، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان از ثبت تصاویر بزرگترین گونه گوزن جنگل‌های هیرکانی در جنگل‌های ماسال خبر داد و گفت: یکی از محیط بانان تصاویری زیبا از یک رأس گوزن قرمز (مرال) را در ارتفاعات جنگلی این شهرستان ثبت کرده است. 

او با بیان اینکه «مرال» یکی از نماد‌های تنوع زیستی جنگل‌های هیرکانی و از گونه‌های حمایت شده و شکار ممنوع در زیستگاه‌های استان گیلان است، افزود: امن بودن محیط زندگی این حیوان برای ادامه بقای آن از اهمیت زیادی برخوردار است و محیط بانان با حضور و تلاش شبانه روزی در جنگل‌ها، زیستگاه‌ها را برای حیات وحش امن می‌کنند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان همچنین به مشاهده غاز پیشانی سفید کوچک، گونه در خطر انقراض جهانی در تالاب بین المللی انزلی اشاره و تصریح کرد: در پایش وضعیت مهاجرت پرندگان زمستان گذران به این تالاب در پناهگاه حیات وحش سلکه گونه در خطر انقراض جهانی غاز پیشانی سفید کوچک در لنز دوربین کارشناسان به تصویر کشیده شده است.

به گفته عشوری، این غاز پیشانی سفید کوچکترین غاز خاکستری رنگ ایران است که در فهرست گونه‌های در خطر انقراض جهانی (طبقه آسیب پذیر) قرار دارد و فقط در برخی سال‌ها به تعداد اندک برای زمستان گذرانی به تالاب‌های ایران و استان گیلان مهاجرت می‌کند. در بررسی اخیری که در پناهگاه حیات وحش سلکه در بخش جنوبی تالاب بین المللی انزلی انجام گرفته است، این غاز کمیاب در حال تغذیه به همراه سایر غاز‌های مهاجر زمستان گذران در این تالاب دیده و عکس برداری شده است.

اقدامات پیشگیرانه در مواجهه با حیات وحش در فصل سرما

توصیه سازمان حفاظت محیط زیست به مردم برای حفاظت از حیات وحش در فصل سرد زمستان این است که اگر می‌خواهند کمکی صورت بگیرد با هماهنگی محیط بانان و کارکنان محیط زیست باشد و به صورت مستقل به حیات وحش غذا ندهند، زیرا اگر حیوانات در اطراف مراکز انسانی غذا دریافت کنند، حیات وحش به انسان نزدیک شده و آسیب می‌بینند.

تورج صادقی، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان گیلان در خصوص احتمال حمله حیات وحش با شروع فصل سرما هشدار داد و گفت: با بارش نزولات آسمانی و برف در مناطق مرتفع استان به ویژه زیستگاه‌های جنگلی و مناطق چهارگانه تحت مدیریت محیط زیست استان احتمال نزدیک شدن حیات وحش به سکونتگاه‌های انسانی به دلیل تأمین غذا و فرار از سرما وجود دارد. 

او افزود: از شهروندان تقاضا داریم از ورود به مناطق بکر و حفاظت شده خودداری کرده و هنگام مشاهده حیوانات وحشی همیشه فاصله ایمن را حفظ کنند و هرگز به آنها نزدیک نشوند.

معاون اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان تصریح کرد: از غذا دادن به حیات وحش خودداری کرده، زیرا اینکار باعث عادت کردن آنها به حضور انسان‌ها می‌شود و خطر برخورد حمله را افزایش می‌دهد و در صورت مواجهه با حیوانات وحشی، حفظ آرامش و اجتناب از حرکات ناگهانی می‌تواند به کاهش احتمال حمله کمک کند. 

حیات وحش گیلان در جستجوی قلمروی امن

حیات وحش مانند هر موجود زنده دیگری در جستجوی قلمروی امن برای ادامه زندگی است. تنوع گیاهی و جانوری منحصر‌به‌فرد، اکوسیستم مطلوب و وجود امنیت در مناطق مختلف استان گیلان، بهترین شرایط را برای زیست گونه‌های جانوری نظیر پلنگ، شوکا، خرس قهوه‌ای، گربه جنگلی، گراز و سایر جانداران فراهم کرده است.

به گفته کارشناسان؛ آموزش و فرهنگسازی، همراهی و همکاری جوامع محلی، شرایط مساعد و امنیت زیستگاه، اقلیم‌های درهم تنیده، بارش فراوان و منابع غذایی سرشار از عوامل اصلی حضور این گونه‌های ارزشمند در استان سرسبز گیلان بوده است.

بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی، عرصه‌ها و منابع خدادادی امانت الهی هستند و باید به نسل‌های آینده رسانده شوند، گیلان زمین هم یکی از مهمترین استان‌های کشور از لحاظ حیات وحش و تنوع زیستی به شمار می‌آید که حفاظت از این گونه‌ها مشارکت همگانی را طلب می‌کند.