باشگاه خبرنگاران جوان؛ منصور براتی* - از فردای روز ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حزب الله لبنان «تبادل آتش» با اسرائیل را آغاز کرد. هدف این اقدام حزب الله کاهش فشار بر جبهه غزه از سوی اسرائیل و افزایش انگیزه‌های موجود در هیئت حاکمه این رژیم برای حرکت هرچه سریع‌تر به سوی ختم منازعه بود. 

این تصمیم حزب الله، اما شرایط بی‌سابقه‌ای را به رژیم اسرائیل تحمیل کرد و آنها را به سوی یک ناامنی طولانی مدت در شمال مناطق تحت سیطره برد. در نتیجه استراتژی جدید حزب الله از ماه اکتبر تا پایان سال ۲۰۲۳ دست‌کم ۱۰۰ شهرک شمالی ناامن شد و بیش از ۲۰۰ هزار صهیونیست ساکن این شهرک‌ها از محل سکونت خود آواره شدند. این میزان در ماه‌های بعدی کاهش یافت و شمار شهرک‌های ناامن شمالی به ۵۰ شهرک کاهش یافت و آوارگان منطقه شمالی نیز به ۶۸ هزار نفر کاسته شد. اما بخش اعظم این آوارگان تا زمان نگارش این سطر‌ها هنوز به محل زندگی پیشین خود بازنگشته‌اند.

نفس این ناامنی برای اسرائیل به شدت گران تمام شد. تا پیش از این هرگز اسرائیل شاهد این نبود که در جریان درگیری با یکی از گروه‌های مقاومت، گروه دیگری اقدام به مقابله مسلحانه (اگرچه پایین‌تر از سطح جنگ) با تل آویو کند. تفاوت جدی و بزرگ این وضعیت آن بود که اسرائیل در ۳۰ سال نخست عمر خود در ۴ جنگ ۱۹۴۸- ۱۹۴۹، بحران کانال سوئز ۱۹۵۶، جنگ ۶ روزه ۱۹۶۷ و نهایتاً جنگ یوم کیپور ۱۹۷۳ موفق به تثبیت خود و شکست دولت‌های معارض شده بود. اما از دهه‌های بعدی فصل رویارویی جنبش‌ها و گروه‌های مقاومت با اسرائیل فرا رسیده بود و افزایش قدرت این گروه‌ها در طول زمان تا اندازه‌ای تداوم یافته بود که در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، حماس به اسرائیل حمله آفندی کرد و از ۸ اکتبر هم حزب الله لبنان اقدام به تبادل آتش با اسرائیل کرد.

از سوی دیگر حزب الله شرط پایان دادن به حملات موشکی، راکتی و پهپادی علیه اسرائیل را آتش‌بس در غزه اعلام کرد. اما این اقدام حزب الله باعث شد نظامیان و هیئت حاکمه اسرائیل اوضاع را کاملاً متفاوت بنگرند. ارتش و کابینه اسرائیل ابتدا به این نتیجه رسیدند که نمی‌‎توانند به طور همزمان با غزه و جبهه شمالی روبه‌رو شوند. از این رو ارتش اسرائیل در ۹ ماه نخست جنگ سعی کرد از طریق پاسخ‌دهی ۷ برابری به حملات پرتابه‌ای حزب الله در شمال و تشدید کمپین ترور علیه فرماندهان نظامی مقاومت، حزب الله را به عقب‌نشینی از شرط خود وادار سازد. این استراتژی اسرائیلی‌ها موفقیت‌آمیز نبود و حزب‌الله در ماه‌های بعدی هم به حملات خود علیه اسرائیل ادامه داد.

اما این همه ماجرا نبود و اقدامات حزب الله از دو منظر دیگر نیز برای اسرائیل به شدت گران تمام می‌شد و همین امر باعث می‌شد در تفکر رهبران اسرائیل، نوع مواجهه با تهدید حزب الله به شدت جدی جلوه کند. تبادل آتش طولانی مدت و شرایط ناامنی طولانی مدت در منطقه شمالی، باعث می‌شد دست‌کم دو قاعده بازدارندگی جدید علیه اسرائیل به نفع حزب الله تثبیت شود. این قواعد قطعاً معادلات بعدی را به شدت تحت تأثیر قرار می‌داد و بازدارندگی اسرائیل را در برابر حزب الله شدیداً مخدوش می‌ساخت:

۱-    از این به بعد هرگاه اسرائیل بخواهد با یکی از دشمنان خود بجنگند، نیرویی قدرتمند و مستقر در شمال اسرائیل با حملات خود دست اسرائیل را به شدت می‌بندد (اثرگذاری بر اراده اسرائیل پیش از ورود به جنگ‌های بعدی و نیز محدود کردن گزینه‌های اسرائیل در فرایند چنان جنگی).

۲-    اگر اسرائیل تا پیش از رویارویی موثرتر با حزب الله لبنان در جبهه شمالی، در نوار غزه اجازه برقراری آتش‌بس را می‌داد، تن به شرط حزب الله داده بود (اثرگذاری حزب الله از شمال بر فرجام جنگ در جبهه جنوبی)؛ بنابراین تبادل آتش طولانی مدت حزب الله علیه اسرائیل، معادله جنگ را برای طرف صهیونیستی به شدت پیچیده ساخت. اساساً یکی از دلایل اصلی که صهیونیست‌ها تا پیش از ورود به جنگ با حزب الله در مسیر مذاکرات آتش‌بس در غزه کارشنکی زیادی می‌کردند، نگرانی جدی از همین قواعد بود.

از ماه اوت ۲۰۲۴ اسرائیل رفته رفته نقطه ثقل جنگ را از جبهه غزه در جنوب به جبهه شمالی منتقل کرد و ۵ لشکر خود را به آستانه مرز‌های لبنان برد. ۳ لشکر هم از قبل در این منطقه مستقر شده بودند.

از روز ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۴ اسرائیل تبادل آتش با حزب الله را به جنگ تبدیل کرد و از روز اول اکتبر نیز تهاجم زمینی به لبنان را آغاز کرد. به طور همزمان، اما گیدعون صعر، رهبر حزب مخالف امید جدید نیز در سپتامبر وارد کابینه شد و در ۵ نوامبر جانشین یسرائیل کاتص در وزارت خارجه اسرائیل شد.

اضافه شدن حزب صعر باعث شد شمار نمایندگان حامی ائتلاف حاکم به رهبری بنیامین نتانیاهو از ۶۴ نفر به ۶۸ تن رسید. اولین اثر این رویداد خارج شدن کابینه از اسارت جناح راست افراطی به رهبری ایتامار بن گویر و بتصلائل اصموطریچ بود. تا پیش از اضافه شدن صعر، هر کدام از دو رهبر جریان افراطی با استعفا و خروج از ائتلاف می‌توانستند آن را به نابودی بکشانند ولی با اضافه شدن صعر این موقعیت از آنها گرفته شده و هر دوی آنان باید همزمان از کابینه خارج شوند تا ائتلاف دچار انحلال شود. رهبران همین جناح بودند که در طول ماه‌های قبلی هرگونه آتش‌بس تا پیش از پیروزی نظامی را وتو کرده بودند و هر هفته تهدید به استعفا از ائتلاف می‌کردند. با اضافه شدن صعر کابینه نتانیاهو ظرفیت آتش‌بس را از لحاظ سیاسی به دست آورد.

استراتژی اسرائیل در غزه پس از آتش بس لبنان 

پس از برقراری آتش‌بس در جنوب لبنان و البته جدا شدن دو جبهه لبنان و غزه از یکدیگر، بخش اعظم نگرانی اسرائیل از تحولات شمال از میان رفت. اما تنها ساعاتی پس از رسمی شدن آتش‌بس، گروه‌‎های معارض سوری پیشروی خود در استان حلب را آغاز کردند و در طول یک عملیات ۱۱ روزه برق‌آسا موفق به تصرف دمشق و اسقاط حکومت بشار اسد شدند.

با شکل‌گیری خلأ قدرت در سوریه، ارتش اسرائیل که در این کشور هیچ حریفی را در برابر خود نمی‌دید از فرصت طلایی موجود برای تصرف مناطقی در جنوب سوریه برای ایجاد «منطقه حائل» در آستانه جولان اشغالی و نیز از بین بردن تسلیحات استراتژیک ارتش سوریه استفاده کرد. این امر باعث پایین باقی ماندن توجه ارتش اسرائیل به غزه حتی پس از آتش‌بس در لبنان شده است.

در عین حال از چهار ماه قبل ارتش اسرائیل با اعلام ورود به مرحله سوم جنگ در غزه، سطح آتش را به شدت کاهش داده بود تا برای نبرد با حزب الله فراغت بیشتری به دست بیاورد. اکنون ارتش اسرائیل در شمال غزه تنها در چند محله از جمله جبالیا، بیت لاهیا و التفاح درگیر است. ارتش صهیونیستی اعلام کرده بود که قصد دارد به هر قیمتی درگیری در شمال غزه را به پایان برساند، ولی هنوز در این سه منطقه درگیری میان دو طرف ادامه دارد. در جنوب غزه نیز همچنان درگیری‌ها در اطراف رفح ادامه یافته است.

همچنین گفتنی است اسرائیل خواستار حفظ دو محور نتصاریم در شمال و فیلادفیا در جنوب غزه خواهد شد و احتمالاً به زودی اجازه عادی شدن وضعیت شمال غزه را ندهد. اما به سوی اشغال کامل و شهرک‌سازی در این منطقه مانند سال‌های ۱۹۶۷ – ۲۰۰۴ هم نخواهد رفت. همچنین اسرائیل در نهایت گریزی از بازی دادن تشکیلات خودگردان فلسطینی در نوار غزه نخواهد داشت، دست‌کم در بلند مدت.

به نظر می‌رسد پس از آتش‌بس در جنوب لبنان و برقراری آرامش در جبهه شمالی، مذاکرات آتش‌بس در غزه نیز جدی‌تر دنبال می‌شود. در روز‌های اخیر خبر آزادی «مفید عبدالقادر مشعل»، برادر «خالد مشعل» از زندان‌های آمریکا پس از ۲۰ سال باعث شده ناظران نسبت به دستیابی حماس و اسرائیل به یک توافق برای آتش‌بس در ازای آزادی اسیران اسرائیلی خوش‌بین‌تر شوند.

*پژوهشگر مسائل اسرائیل