یکی از بخش‌های مهم سنین کودکی و نوجوانی، دوران دانش‌آموزی است، سال‌هایی که بیشترین اوقات آن در مدرسه و در کنار همکلاسی‌ها و معلمان می‌گذرد و بخشی از خاطرات تلخ و شیرین آن سنین، یادگار دوران مدرسه است و به آن روز‌ها تعلق دارد.سینما هم در برهه‌های مختلف فیلم‌هایی را با محوریت دانش‌آموزان، معلمان و دوران مدرسه ساخته که برخی از آنها در ذهن‌های همه ما حسابی ماندگار شده‌اند.

کیومرث پوراحمد، مجید مجیدی، ابراهیم فروزش، عباس کیارستمی، غلامرضا رمضانی، وحید نیکخواه آزاد و... از شاخص‌ترین چهره‌های سینمای کودک و نوجوان هستند که قصه برخی از فیلم‌هایشان را در مدرسه و از دریچه دنیای دانش‌آموزان ساخته‌اند. این اقتباس از ادبیات داستانی اگرچه ردپای پررنگ و مستمری ندارد، اما چند فیلم انگشت‌شماری که از ادبیات وام گرفته‌اند، جزو ماندگارترین آثار سینمایی هستند. در ادامه مروری خواهیم داشت بر مهم‌ترین آثاری که با نگاهی به دوران دانش‌آموزی و دغدغه‌های آنها در مدرسه و با معلمان ساخته شده استش.

«مجید» همچنان در صف نخست دانش‌آموزان سینمایی
وقتی به حافظه تاریخی‌مان رجوع می‌کنیم تا دانش‌آموزی که از قاب سینما به یاد داریم را جلو چشممان بیاوریم، تلویزیون از سینما جلو می‌زند و احتمالاً برای خیلی‌ها نخستین دانش‌آموزی که در ذهن نقش می‌بندد مجید و قصه‌هایش است؛ نوجوانی اصفهانی که با شیرینی و بازیگوشی‌هایش ماجرا‌های بسیاری را در مدرسه و خانه رقم می‌زد و هر روز یک داستان تازه داشت. سریال موفقی که کیومرث پوراحمد را واداشت نسخه سینمایی آن را هم بسازد. سریال «قصه‌های مجید» براساس کتابی به همین نام از هوشنگ مرادی کرمانی ساخته شد و در ادامه موفقیت آن، فیلم‌های سینمایی «شرم»، «صبح روز بعد» و «نان و شعر» در سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۲ براساس داستان‌های دیگری از کتاب «قصه‌های مجید» ساخته شد.

اما «جنگ اطهر» ساخته محمدعلی نجفی نخستین فیلمی بود که پس از انقلاب و در سال ۱۳۵۸ با داستانی درباره دانش‌آموز و معلم ساخته شد. این فیلم داستان آموزگاری به نام اطهر است که با ورود به یک مدرسه جدید، سعی می‌کند روابط دوستانه‌ای با شاگردانش برقرار کند، در این میان رابطه او با یکی از شاگردان به نام فتاح که وضع خانوادگی نامناسبی دارد بیشتر می‌شود و همین ماجرا‌هایی را رقم می‌زند. 

فیلمی که هر نوجوانی باید آن را ببیند‌
نمی‌توان از مدرسه و دانش‌آموزان سخنی به میان آورد و «خانه دوست کجاست؟» ساخته عباس کیارستمی را در صدر این فهرست قرار نداد. این فیلم یکی از موفق‌ترین آثاری است که نوجوانان در آن نقش محوری دارند و ارزش‌هایی همچون نوع‌دوستی، رفاقت و همدلی که مشخصه اصلی فیلم‌های کیارستمی است، در آن هم جاری شده؛ «خانه دوست کجاست؟» محصول سال ۶۵ است و داستان پسربچه‌ای را روایت می‌کند که دفتر دوستش را اشتباهی برداشته؛ او از خانه بیرون می‌رود تا او را پیدا کند و دفترش را پس بدهد، اما راهی دشوار و دراز در پیش دارد و فرصتی اندک. کیارستمی همچنین یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دانش‌آموزان را در قالب یک مستند به تصویر کشیده است؛ «مشق شب» مستندی تحقیقی درباره تکالیف شب دانش‌آموزان است که از زبان خود بچه‌ها به طرح این موضوع می‌پردازد. این مستند نقد‌های جدی به عدم به کارگیری روش‌های جدید تدریس و سیاست‌های آموزشی در مدارس داشت. «سفر جادویی» ساخته ابوالحسن داوودی در ژانر کودک محصول سال ۱۳۶۹ است که با نگاهی متفاوت و فانتزی به مشکلات دانش‌آموزان می‌پردازد. 

دانش‌آموزانی رنج‌دیده از دریچه دوربین مجید مجیدی 
بسیاری از آثار مجیدی درباره کودکان و نوجوانان و دوران زندگی آنهاست و ویژگی مشترک فیلم‎های مجیدی پرداختن به مصائب و مشکلاتی است که بچه‌ها در طول زندگیشان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند؛ «بچه‌های آسمان» و ماجرای مسابقه دو و تلاش علی برای برنده شدن کفش کتانی تا «رنگ خدا» که داستان دانش‌آموز نابینایی به نام محمد را روایت می‌کند که در مدرسه نابینایان تحصیل می‌کند و برای گذراندن تعطیلات به خانه بازمی‌گردد از مهم‌ترین آثار مجیدی هستند که از زاویه‌ای متفاوت به دوران دانش‌آموزی پرداخته است. او در آخرین فیلم خود یعنی «خورشید» که سال ۹۸ ساخته نیز باز هم سراغ عده‌ای نوجوان می‌رود که زندگی متفاوتی دارند. «خورشید» داستان مدرسه خیریه‌ای است که بچه‌های کار در آن تحصیل می‌کنند. علی نوجوان سرکش و بلندپروازی که همیشه از مدرسه فراری بوده حالا در یک اتفاق شب‌ها را هم در مدرسه سر می‌کند.

در سینمای ایران فیلم‌هایی که به دانش‌آموزانی با شرایط متفاوت بپردازد هم کم نبوده است؛ «رابطه» نخستین تجربه بلند سینمایی پوران درخشنده و محصول سال ۱۳۶۵ است و داستان آن درباره دانش‌آموزی ناشنوا و لال به نام ناصر است که قادر به ایجاد رابطه با اطرافیان خود نیست، اما پس از آنکه معلمش او را در عدم برقراری رابطه با اطرافیان مقصر می‌داند، تغییر می‌کند. درخشنده فیلم بعدی‌اش یعنی «پرنده کوچک خوشبختی» را هم با نگاهی به دانش‌آموزان استثنایی ساخت. همچنین فیلم «رنگ خدا» ساخته مجیدی که پیش‌تر به آن اشاره شد با نگاهی به زندگی یک کودک نابینا ساخته شده است. پرویز شیخ‌طادی نیز در «پشت پرده مه» قصه‌ای تلخ از دانش‌آموزی ناشنوا و معلم بداخلاقش را به تصویر می‌کشد که رابطه چندان خوبی با یکدیگر ندارند. «حوض نقاشی» ساخته مازیار میری هم درباره زندگی سهیل نوجوان دانش‌آموزی است که پدر و مادرش دچار معلولیت ذهنی هستند و همین وضعیت شرایط او را در مدرسه سخت می‌کند.

بی‌شک یکی از بهترین فیلم‌هایی که درباره دانش‌آموزان و مدرسه ساخته شده، «ورود آقایان ممنوع» به کارگردانی رامبد جوان است. «فرار از اردو» به کارگردانی و نویسندگی غلامرضا رمضانی و «منطقه پرواز ممنوع» به نویسندگی و کارگردانی امیر داسارگر از جمله آثاری هستند که داستان نوجوانانی را ترسیم می‌کنند که با ماجراجویی‌هایشان درگیر مسائل تازه‌ای در مدرسه می‌شوند. اما یکی از فیلم‌های نوستالژیک و لطیفی که خاطرات روز‌های مدرسه را برای نسل‌های قبل زنده می‌کند، «بمب؛ یک عاشقانه» ساخته پیمان معادی است که در سال ۹۶ ساخته شد و روایتی از روز‌های جنگ تحمیلی و بمباران تهران است؛ داستانی درباره یک معلم مدرسه که با یکی از دانش‌آموزانش در یک ساختمان زندگی می‌کنند و زندگی آنها را به موازات هم به تصویر می‌کشد.

نگاهی به آثار اقتباسی از ادبیات داستانی 
اگرچه امضای برخی فیلم‌سازان همچون عباس کیارستمی، مجید مجیدی، کیومرث پوراحمد و... در سینمای کودک دیده می‌شود، اما شاید بسیاری از خاطره‌های شیرین این ژانر بدون داستان‌های هوشنگ مرادی کرمانی خلق نمی‌شدند. همان طور که پیش‌تر هم اشاره شد «قصه‌های مجید» به کارگردانی کیومرث پوراحمد یکی از خاطره‌انگیزترین تولیدات تلویزیونی و سینمایی است. فیلم «خمره» به کارگردانی ابراهیم فروزش که در سال ۱۳۷۰ ساخته شد براساس کتابی با همین نام به نویسندگی هوشنگ مرادی کرمانی از انتشارات کانون ساخته شده؛ همچنین «تیک‌تاک» به کارگردانی محمدعلی طالبی یکی دیگر از آثار سینمایی است که قصه‌اش در مدرسه می‌گذرد و هوشنگ مرادی کرمانی در نگارش فیلم‌نامه این اثر نقش داشته است.

منبع: روزنامه قدس