اولین اجلاس بریکس با حضور ایران به یکی از متمایزترین نشست‌های این نهاد بین‌المللی تبدیل شد. شانزدهمین اجلاس گروه بریکس، عزم این اتحاد بین‌المللی را در برداشتن گام‌های عملی با هدف مقابله با ساختار‌های پوسیده نظم جهانی پساجنگ سرد را به نمایش گذاشت؛ دست کم واکنش‌های جهانی این را نشان می‌دهد.

ابراز نگرانی ایالات متحده آمریکا، قدرت حافظ وضع موجود و نظم کنونی جهان به تصمیمات مالی بریکس، نشان از پیشروی دستورکار این گروه از قدرت‌های نوظهور جهانی در عبور از نظامات بین‌المللی و اجزای آن دارد.

عکس‌العمل واشنگتن نسبت به تاسیس ارز مشترک بریکس، احتمالا بزرگترین پیروزی برای گردهمایی کازان در بزرگترین رویدادی است که به اعتقاد تحلیلگران، روسیه در در دهه‌های اخیر میزبانی کرده است.

ودانت پاتل، یک سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در واکنش به تصمیمات مالی اعضای بریکس در کازان مدعی شد که تضعیف نقش دلار و ایجاد جایگزینی برای سوئیفت تهدیدی مستقیم برای دموکراسی در جهان است.

در چنین شرایطی، سفر رئیس جمهور ایران به روسیه برای شرکت در اجلاس بریکس امسال، از منظر سیاسی و اقتصادی اهمیت زیادی داشت. ایران در تلاش برای تقویت جایگاه خود در معادلات جهانی و سست کردن فشار‌های ناشی از تحریم‌های غرب، در سال‌های اخیر به دنبال راه‌هایی برای پیوستن به گروه‌های اقتصادی و سیاسی چندجانبه همچون بریکس بوده است.

حضور در چنین ائتلاف‌های بین‌المللی البته کار ساده‌ای نیست. ایران توانسته در یک دهه گذشته سطح قدرت خود را به حدی افزایش دهد که امکان کنش و بازیگری در محیطی فراتر از منطقه غرب آسیا کسب کند.

ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع انرژی جهان در کنار پیروزی ایران در مبارزه با تروریسم بعد از بحران سوریه که شمایلی از یک جنگ جهانی کوچک را داشت، تعیین کنندگی جمهوری اسلامی ایران در ترتیبات سیاسی-امنیتی در خاورمیانه، قدرت نظامی ایران و تصویر یک کشور در آستانه هسته‌ای، برای اعضای بریکس جذاب و قانع کننده بوده است که ایران را در جمع خود بپذیرند.

ایران با وجود فشار‌های بین‌المللی و تحریم‌های اقتصادی، تلاش می‌کند تا از ظرفیت‌های گروه بریکس بهره‌مند شود و حضور مسعود پزشکیان در اجلاس کازان، نشان‌دهنده این استراتژی کلان بود. عضویت در بریکس برای ایران به معنای دسترسی به بازار‌های بزرگ کشور‌های عضو و استفاده از سازوکار‌های جدید اقتصادی در برابر تحریم‌ها است. به همین دلیل بریکس به دلیل ساختار غیروابسته به غرب، می‌تواند جایگاه مهمی در استراتژی‌های اقتصادی دولت چهاردهم ایفا کند.

دستاورد‌های کازان

پزشکیان در سفر به کازان دنبال دو هدف اساسی بود. اولین هدف، تقویت روابط همه جانبه با کشور‌های بریکس، به‌ویژه روسیه و چین بود. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و دسترسی به منابع طبیعی فراوان، همواره مورد توجه اعضای این ائتلاف بین‌المللی قرار داشته است.

رئیس جمهور در تشریح نتایج سفر خود می‌گوید: اجلاس بریکس فرصت بسیار خوبی برای ما ایجاد کرد تا بتوانیم با رؤسای جمهور کشور‌های مختلف دیدار و گفتگوی دوجانبه و سازنده داشته باشیم.

پزشکیان همچنین به علاقمندی سران کشور‌های بریکس برای توسعه ارتباطات و تعاملات با جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد و گفت: این سفر فرصتی طلایی برای ما بود تا بتوانیم هم‌گرایی خود با کشور‌های عضو این سازمان را بیشتر کنیم، همچنین مقرر شد توافقاتی که با برخی از این کشور‌ها منعقد شده به سرعت اجرایی و عملیاتی شود.

توافق جامع نزدیک می‌شود

هدف دوم این سفر هم پیگیری تعاملات دوجانبه با روسیه به عنوان میزبان شانزدهمین اجلاسیه بریکس بود. در همین رابطه کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه خبر داد، روسای جمهور ایران و روسیه در جریان ملاقات خود در کازان توافق کردند موافقنامه جامع همکاری تهران-مسکو در سفر جداگانه رئیس جمهور ایران به مسکو امضا خواهد شد.

پزشکیان رئیس جمهوری اسلامی ایران و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه روز جمعه ۲۰ مهرماه ۱۴۰۳ برای نخستین بار در حاشیه همایش بین‌المللی «ارتباط متقابل زمان‌ها و تمدن‌ها-مبنای صلح و توسعه» در عشق‌آباد پایتخت ترکمنستان با یکدیگر دیدار کردند.

در اجلاس بریکس ۲۰۲۴، با عنوان «بریکس و جنوب جهانی؛ ساخت مشترک دنیایی بهتر»، مسائل اقتصادی جهان و چالش‌های ناشی از نوسانات بازار‌های مالی بین‌المللی و یکجانبه گرایی نظم غربی از مهم‌ترین محور‌های مورد بحث بودند. کشور‌های عضو بریکس به دنبال کاهش وابستگی به نهاد‌های اقتصادی غربی و ایجاد ساختار‌های مالی جدید هستند که به آنها اجازه دهد از اثرات تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری جهانی در امان بمانند. به همین خاطر تاسیس ارز مشترک بریکس، تقویت بانک توسعه جدید (NDB) و ترتیبات ذخیره احتیاطی (CRA) از تصمیمات مهم بریکس در اجلاس کازان بود.

پزشکیان در سخنرانی خود در این اجلاس به چالش‌های ناشی از تحریم‌ها و اقدامات قهری نظام سلطه در اخلال در روند توسعه کشور‌های جهان اشاره کرد و از کشور‌های بریکس خواست تا با ایجاد سازوکار‌های مالی و تجاری شفاف، نگاه ویژه‌ای به تجارت چندجانبه داشته باشند.

هدف بریکس به چالش کشیدن انحصار اقتصادی و سیاسی غرب است. بریکس به عنوان یک ائتلاف از اقتصاد‌های نوظهور جهان در پاسخ به سلطه نهاد‌های غربی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، به ویژه در برابر هژمونی اقتصادی ایالات متحده و اتحادیه اروپا، تشکیل شد.

اتحاد علیه دلار

موضوع اصلی که اعضای بریکس را متحد می‌کند، به ویژه وقتی صحبت از اقتصاد می‌شود، سرخوردگی آنها از نهاد‌های حاکمیت جهانی تحت رهبری غرب است. تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه پس از عملیات نظامی این کشور در اوکراین، بسیاری از کشور‌های جنوب جهانی را نگران کرده است که غرب بتواند از ابزار‌های مالی جهانی علیه آنها استفاده کند.

پس از جنگ غزه [که در آن ایالات متحده تسلیحات اسرائیل را تامین می‌کند]، روسیه و چین به طور مؤثرتری از ناامیدی در مورد استاندارد‌های دوگانه غربی و همچنین استفاده از تحریم‌ها و اجبار اقتصادی استفاده کردند.

برای این منظور، شرکای بریکس می‌خواهند وابستگی خود را به دلار آمریکا و سیستم سوئیفت، یک شبکه پیام رسانی بین المللی برای تراکنش‌های مالی را کاهش دهند. در سال ۲۰۲۳، لولا رئیس جمهور برزیل یک ارز تجاری برای اعضای بریکس پیشنهاد کرد. اعضای بریکس اکنون در حال کار بر روی استفاده بیشتر از ارز‌های ملی خود برای تجارت دوجانبه هستند تا آنها را از نوسانات ارز محافظت کنند و وابستگی خود را به دلار کاهش دهند.

گسترش آرام

بریکس می‌خواهد به گسترش خود البته با گام‌های محتاطانه ادامه دهد. تقاضا برای پیوستن به بریکس افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است و بیش از ۴۰ کشور از جمله قدرت‌های نوظهوری مانند اندونزی برای پیوستن به آن ابراز علاقه کرده‌اند.

در گفتگوی بریکس با کشور‌های در حال توسعه که در ۱۱ ژوئن در روسیه برگزار شد، تایلند اعلام کرد که می‌خواهد به آن بپیوندد. مالزی هم قبل از دیدار نخست وزیر چین لی کیانگ از این کشور ابراز علاقه کرد تا بخشی از بریکس باشد.

اما در حال حاضر در‌های بریکس برای مدتی بسته شده است. به همین خاطر درخواست ترکیه برای عضویت کامل در این گروه بین‌المللی مورد پذیرش قرار نگرفت.

ده کشور عضو بریکس روی هم ۳۵.۶ درصد از تولید ناخالص جهانی را از نظر برابری قدرت خرید (بیشتر از ۳۰.۳ درصد G-۷) و ۴۵ درصد از جمعیت جهان (G-۷ کمتر از ده درصد) هستند.

منبع: ایسنا