فاطمه حاجی ولی زاده، رییس اداره بیماری‌های عضلانی-اسکلتی دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، با تاکید بر اهمیت رسیدگی به سلامت استخوان ها، با اشاره به برگزاری پویش ملی سلامت استخوان در کشور، بیان کرد: هدف این پویش ارتقای سواد سلامت مردم در زمینه پیشگیری از پوکی استخوان و عوامل خطر مرتبط با آن و مراجعه به موقع به مراکز درمانی و اتخاذ روش زندگی سلامت محور با تمرکز بر سلامتی استخوان‌ها و عضلات است. 

وی افزود: علاوه بر برگزاری سالانه پویش پوکی استخوان، تدوین برنامه کنترل پوکی استخوان و پیشگیری از شکستگی‌های ناشی از آن با هدف شناسایی به هنگام این بیماری در بانوان ۵۰ سال به بالا و درمان به موقع، انجام شده و در ۵ دانشگاه کشور اجرا می‌شود. تا با درمان به موقع و استاندارد و پیگیری و مراقبت بیماران در جهت ارتقا سلامتی مردم گام برداریم.

حاجی ولی زاده با بیان اینکه پوکی استخوان نوعی بیماری است که در آن استخوان‌ها، پوک، ضعیف و شکننده می‌شوند و ماده معدنی و داربست استخوانی سالم خود را از دست می‌دهند، استخوان‌های سالم را بنیادی برای زندگی فعال عنوان کرد و افزود: در صورت ابتلا به پوکی استخوان، احتمال شکستگی‌های خودبه خودی استخوان، بالا می‌رود. از آنجایی که از دست دادن استخوان‌ها به طور خاموش و بی سر وصدا اتفاق می‌افتد، پوکی استخوان اغلب تا زمان رخ دادن شکستگی، علامتی ندارد. 

وی ادامه داد: کاهش تدریجی قد ناشی از خمیدگی پشت می‌تواند ناشی از شکستگی‌های بدون علامت ستون فقرات باشد. پوکی استخوان به تنهایی موجب مرگ و میر بیماران نیست، اما بروز عوارض آن مانند انواع شکستگی به خصوص شکستگی لگن، در صورت عدم مراقبت کافی می‌تواند منجر به عوارض و حتی مرگ و میر این بیماران شود.

 حاجی ولی زاده تصریح کرد: به دنبال اولین شکستگی با حداقل ضربه، ریسک شکستگی‌های بعدی به خصوص طی ۵ تا ۱۰ سال آینده در این بیماران به شدت افزایش می‌یابد؛ لذا با پیشگیری از اولین شکستگی، ریسک شکستگی‌های بعدی و عوارض و هزینه‌های ناشی از آن را در بیماران مسن مبتلا به پوکی استخوان کاهش می‌دهیم.

شایع‌ترین شکستگی‌ها در ستون فقرات

رییس اداره بیماری‌های عضلانی-اسکلتی دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، شایع‌ترین شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان را مربوط به ستون فقرات عنوان کرد و گفت: شکستگی‌های دیگر بیشتر در نواحی لگن، مچ دست و انتهای ساعد رخ می‌دهد.

یائسگی؛ از عوامل خطر پوکی استخوان در زنان 

وی با اشاره به اینکه توده استخوانی در سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی به حداکثر میزان خود رسیده و سپس به تدریج کاهش می‌یابد، خاطرنشان کرد: پوکی استخوان در زنان به دلیل کم بودن توده استخوانی و پدیده یائسگی شایع‌تر است؛ به طور تقریبی از هر سه زن یک نفر و از هر ۵ مرد یک نفر به دلیل پوکی استخوان مبتلا به شکستگی می‌شوند، به طوریکه زنان در هر سنی ۴ تا ۵ برابر مردان دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌شوند. با این وجود در مردان، وزن پایین، از دست دادن مقادیر زیاد وزن بدن و مصرف سیگار، عوامل اصلی مستعد کننده برای ابتلا به پوکی استخوان هستند.

حاجی ولی زاده گفت: حدود ۳۰ تا ۶۰ درصد موارد پوکی استخوان در مردان، ناشی از عوامل ثانویه مانند کم کاری هورمون‌های جنسی، دیابت، کم کاری و پرکاری تیرویید و بدخیمی است. 

وی، عوامل خطر این بیماری را افزایش سن، جنس مونث، یائسگی و کاهش هورمون‌های جنسی، سابقه فامیلی، نژاد آسیایی و سفید پوست بودن، لاغری مفرط و استخوان بندی ظریف، بیماری‌های مزمن، مصرف طولانی مدت برخی داروها، بی تحرکی و فعالیت فیزیکی کم، کمبود کلسیم و ویتامین D در رژیم غذایی، استعمال دخانیات، مصرف الکل و مصرف زیاد قهوه، عنوان کرد و گفت: هر چقدر که یائسگی در سنین پایین‌تر آغاز شود، خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می‌شود. بانوانی که یائسگی زودرس دارند (قبل از ۴۵ سالگی) و نیز بانوانی که تخمدان هایشان در سنین پایین با جراحی برداشته شده است، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.

نقش وراثت در ابتلا به پوکی استخوان‌ها 

وی تصریح کرد: وراثت، تعیین کننده حدود ۸۰ درصد توده استخوانی است. وجود سابقه پوکی استخوان در بستگان درجه اول (مادر، پدر، خواهر یا برادر)، احتمال ابتلای فرد به پوکی استخوان را تا دو برابر افزایش می‌دهد.

عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان‌ها چیست؟ 

رییس اداره بیماری‌های عضلانی-اسکلتی دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت افزود: ابتلا به بیماری‌های مزمن کبد و کلیه، دیابت، کم کاری و پرکاری تیرویید، اختلالات رشد، بیماری‌های التهابی روده، سوء جذب، بی اشتهایی عصبی، پیوند عضو، برخی بدخیمی‌ها و آرتریت روماتویید باعث افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان، می‌شوند.

وی با بیان اینکه افراد با وزن کمتر از ۵۷ کیلوگرم یا توده بدنی کمتر از ۲۰ در خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند، عنوان کرد: حداکثر توده استخوانی معمولا در دهه سوم زندگی به دست می‌آید و میزان آن به عوامل ارثی، تغذیه، فعالیت بدنی و شیوه زندگی در طول دوره رشد بستگی دارد.

دقیق‌ترین روش تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم استخوان هاست

وی با تاکید بر اینکه دقیق‌ترین و اصلی‌ترین روش تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم معدنی استخوان‌ها است، یادآور شد: غربالگری جهت تشخیص زودهنگام بیماران، ارزیابی شدت کاهش تراکم و پوکی استخوان، ارزیابی ریسک شکستگی، شناسایی افراد کاندید دارو درمانی، پیگیری تغییرات استخوانی در طول زمان در فرد، است. 

روش‌های درمان پوکی استخوان 

به گفته حاجی ولی زاده، درمان‌های پوکی استخوان (استئوپروز) به دو دسته غیر دارویی شامل، دریافت کافی کلسیم و ویتامین D در رژیم غذایی، ورزش و تغییر سبک زندگی، ترک سیگار و عدم مصرف الکل، و دسته دوم، درمان‌های دارویی شامل، دریافت مکمل‌های کلسیم و ویتامین D، بیس فسفونات ها، کلسی تونین، تری پاراتاید، درمان‌های جایگزین هورمونی، رالوکسیفن و سایر داروها، است.

وی در پایان گفت: پیشگیری از پوکی استخوان نیازمند رویکردی جامع و چندجانبه است که شامل تغییرات سبک زندگی، تغذیه مناسب و فعالیت‌های بدنی منظم می‌شود. مصرف کافی کلسیم و ویتامین D، حفظ وزن بدن و انجام تمرینات قدرتی می‌توانند از عوامل کلیدی در تقویت سلامت استخوان‌ها به شمار آیند. همچنین، آگاهی از عوامل خطر و برقراری معاینات منظم پزشکی می‌تواند به شناسایی زودهنگام و مدیریت موثر این بیماری کمک کند.