امام رضا علیه‌السلام در بخشی از حدیثِ امامت که در مرو بیان فرمود، می‌فرماید «الإِمامُ الأَنیسُ الرَّفیقُ، وَالوالِدُ الشَّفیقُ، وَالأَخُ الشَّقیقُ، وَالاُمُّ البَرَّةُ بِالوَلَدِ الصَّغیرِ»؛ یعنی «امام، همدم و رفیق است و پدر مهربان؛ و برادرِ همسان است و مادر نیکوکار به فرزند کوچکش».
در این حدیث، امام رضا علیه‌السلام به چهار جنبه مهم از رابطه امام با امت اشاره می‌کنند: انیس، پدر شفیق، برادر شقیق، و مادر مهربان. هر کدام از این توصیفات دارای لایه‌های عمیقی از معنا هستند.
امام رضا علیه‌السلام در وهله اول، امام را به عنوان انیسِ رفیق توصیف کرده‌اند که اشاره به همراهی دائمی امام با پیروانش دارد. انیس به کسی گفته می‌شود که در تنهایی و غربت، همدم و مونس است. امام، همچون یک رفیق صمیمی و نزدیک، نه تنها در لحظات خوش بلکه در سختی‌ها و دشواری‌ها نیز همراه و دلگرمی بخش مؤمنان است. او با محبت و لطف خود، دل‌های پریشان و مضطرب را آرامش می‌بخشد.
الوالِدُ الشَّفیقُ به نقش امام در قامت پدری دلسوز اشاره دارد. نقش پدر در خانواده، تربیت، حمایت و هدایت فرزندان است. امام، همچون یک پدر دلسوز، نه تنها از نظر عاطفی بلکه از نظر معنوی مسئولیت سنگینی در قبال پیروان خود دارد. او با نصایح، ارشاد‌ها و دعا‌های خود، مسیر درست را برای پیروانش روشن می‌کند و آنها را از خطا‌ها و لغزش‌ها حفظ می‌کند.
تعبیر الأَخُ الشَّقیقُ نشان‌دهنده ارتباط نزدیکی است که امام با پیروان خود دارد. برادر شقیق، نه تنها همراه و همیار است، بلکه در همه لحظات زندگی، چه شادی و چه غم، با برادر خود شریک است. امام نیز همچون یک برادر، در کنار مؤمنان است و در همه شرایط آنان را درک کرده و یاری می‌دهد.
در بخش دیگری از حدیث که امام رضا علیه‌السلام می‌فرمایند: «الاُمُّ البَرَّةُ بِالوَلَدِ الصَّغیرِ»، امام را به عنوان «مادری مهربان و دلسوز نسبت به فرزند کوچک» توصیف می‌کند. مادر بَرّه، مادری است که با تمام وجود، به فرزند خود عشق می‌ورزد و با دلسوزی و حوصله از او مراقبت می‌کند. امام نیز همانند یک مادر مهربان، با محبت و صبوری، از پیروان خود مراقبت کرده و به تربیت معنوی و روحی آنان می‌پردازد. او هرگز مؤمنان را به حال خود رها نمی‌کند و همچون مادری که فرزندش را در همه حال دوست دارد، از آنان حمایت می‌کند.
نتیجه آنکه این حدیث ارزشمند امام رضا علیه‌السلام، تصویری جامع و زیبا از نقش و مسئولیت امام در قبال امت اسلامی ارائه می‌دهد. امام، نه تنها رهبر و پیشوا، بلکه همدم، پدر، برادر و مادری مهربان است که در همه حال به فکر پیروان خود است. این نقش‌ها نشان‌دهنده عمق محبت و توجه امام به پیروانش است و بیانگر این است که امام، در همه لحظات زندگی، در کنار مؤمنان است و آنان را در مسیر الهی هدایت می‌کند.
