آمار‌های سامانه نسخه الکترونیک حکایت از این دارد که نزدیک به نیمی از دارو‌های تجویزی در کشور، آنتی بیوتیک‌ها هستند؛ آماری بسیار نگران کننده و قابل تأمل. سرپرست گروه خدمات سرپایی و بستری سازمان غذا و دارو به اعلام همین یک قلم خبر عجیب اکتفا نکرده و این را هم افزوده که میزان آنتی بیوتیک تجویزی در ۴ ماهه نخست امسال نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. جالب آنکه مصرف کو آموکسی کلاو که یکی از اقلام دارویی آنتی بیوتیک است، در همین بازه زمانی، ۴۰ درصد نسبت به پارسال بیشتر شده است.

 با شیوع بیماری‌های ویروسی در تمام فصول سال، بازار داروخانه‌ها داغ‌تر از همیشه می‌شود. کافی است به نزدیک‌ترین داروخانه محل سر بزنید تا وضعیت خرید دارو، چه با نسخه و چه بدون نسخه را با چشم خودتان ببینید. از قرص سرماخوردگی و شربت ضد سرفه گرفته تا انواع و اقسام آنتی بیوتیک ها. آن قدر سفارش آنتی بیوتیک زیاد است که بسیاری از داروخانه‌ها آنتی بیوتیک‌ها را در نزدیک‌ترین قفسه می‌گذارند تا در سریع‌ترین زمان آن را به مشتری بدهند. کمتر داروخانه‌ای برای فروش آنتی بیوتیک از بیمار نسخه پزشک را طلب می‌کند. هرنوع آنتی بیوتیک هم که لازم داشته باشید آن هم از قوی‌ترین نوع، در اختیارشما قرار می‌گیرد و پول آن هم با قیمت آزاد محاسبه می‌شود. پزشک‌ها هم در که دست شان به کم نمی‌رود و معمولا چند قلم دارو می‌نویسند که حتما یکی از آنها آنتی بیوتیک است. رئیس سازمان غذا و دارو در وزارت بهداشت و درمان، چندی پیش خبر داد که میانگین جهانی تعداد اقلام داروی تجویزی توسط پزشکان در هر نسخه، یک و نیم قلم است در حالی که در ایران، این رقم ۴ است.

اگر به کمد و یخچال خانه خودمان هم نگاهی بیاندازیم می‌بینیم چه قدر آنتی بیوتیک و انواع دارو در خانه انبار کرده‌ایم. هر زمان هم خودمان تشخیص بدهیم از آن استفاده کرده و اگر هم تمام شد از نزدیک‌ترین داروخانه تهیه می‌کنیم. به همین دلیل بسیاری از شرکت‌های تولید دارو در ۶ ماه دوم سال میزان تولید آنتی بیوتیک را افزایش می‌دهند.

مصرف بالای آنتی بیوتیک در ایران باعث شده تا مقاومت بدن شهروندان ایرانی نسبت به آنتی بیوتیک افزایش پیدا کند. در خیلی از مواقع مصرف آنتی بیوتیک با دوز پایین جوابگو نیست و برای درمان عفونت، پزشک بالاترین دوز دارو را تجویز می‌کند. به گفته محققان، مقاومت بدن نسبت به آنتی بیوتیک زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم دفاعی بدن به دلیل مصرف زیاد آنتی بیوتیک نمی‌تواند نسبت به آن ویروس واکنش مناسبی نشان بدهد و به همین دلیل بیمار برای درمان باید دوز‌های قوی‌تر آنتی بیوتیک را مصرف کند.

آمار مصرف آنتی بیوتیک در ایران واقعیت تلخی را نشان می‌دهد. ایران جایگاه دوم جهان در مصرف آنتی بیوتیک‌ها را دارد و ۱۶ برابر استاندارد جهانی، مصرف آنتی بیوتیک در کشور وجود دارد. این را دبیر انجمن بیماری‌های عفونی می‌گوید و تاکید می‌کند: «مردم از اصرار به پزشک برای تجویز آنتی‌بیوتیک خودداری کنند، زیرا مصرف بی مورد آنتی بیوتیک‌ها در هنگام سرماخوردگی و آنفلوآنزا حساسیت باکتری‌ها به دارو را از بین می‌رود و باکتری‌های مقاوم به دارو ایجاد می‌شود».

 دکترآمیتیس رمضانی یادآور می‌شود: «اگر با مصرف بی رویه آنتی بیوتیک‌ها، باکتری‌ها را به دارو مقاوم کنیم، در آینده هیچ ابزاری برای درمان عفونت‌ها نخواهیم داشت. به همین دلیل دنیا به این سمت پیش رفته است که مصرف آنتی بیوتیک‌ها را محدود کند، زیرا در آینده هیچ دارویی برای درمان عفونت‌های جدید و کشنده نخواهیم داشت. افراد با ابتلا به سرماخوردگی و آنفلوآنزا مشکل پیدا نمی‌کنند، این بیماری‌ها خود به خود خوب می‌شوند، ما آنتی بیوتیک‌ها را برای عفونت‌های جدی نگه داشته‌ایم؛ مانند عفونت مغز، آبسه مغز، عفونت قلب، ذات الریه و....» 

به گفته دکتر سیدمهدی طباطبایی، معاون سابق دانشگاه علوم پزشکی زاهدان براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت سالیانه ۷۰۰ هزار نفر به دلیل ابتلا به عفونت‌ها و میکروب‌های مقاوم در مقابل آنتی بیوتیک جان خود را از دست می‌دهند و اگر چاره‌ای در این زمینه اندیشیده نشود تا سال ۲۰۵۰ این مرگ و میر به بیش از ۱۰ میلیون نفر می‌رسد که از مرگ و میر ناشی از سرطان‌ها بیشتر خواهد بود.

 دومین مصرف کننده دارو در آسیا

براساس آمار رسمی، ایران در آسیا پس از چین دومین کشوری است که بیشترین مصرف دارو را به خود اختصاص داده و در بین کشور‌های جهان در ردیف بیستم مصرف دارو قرار دارد. میانگین مصرف دارو‌های تزریقی در ایران حدود ۴۶ درصد است در حالی که این میزان مصرف در سطح جهانی ۱۱ درصد است. جدیدترین آماری که سازمان غذا و دارو از مصرف آنتی بیوتیک در ایران داده حاکی از این است که مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور سه برابر بیشتر از میانگین مصرف سالیانه آن در کشور‌های عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی است. به گفته سید حیدر محمدی رئیس سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت، مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها به حدی رسیده که به یک تهدید برای سلامت انسان‌ها تبدیل شده است. همچنین تجویز غیرمنطقی و مصرف بی‌رویه دارو‌های ضد میکروبی در جمعیت انسانی و مزارع پرورش دام و طیور، رفته رفته بسیاری از میکروب‌ها را در برابر این دارو‌ها مقاوم کرده است و گسترش بیش از حد این پدیده، نتیجه‌ای جز بروز فاجعه در پی نخواهد داشت. افزایش مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، می‌تواند باعث افزایش عوارض ناخواسته جدی و حتی تهدیدکننده حیات شود. از طرفی این مسأله، تاثیرات بسیار بزرگی بر سلامتی جامعه دارد، زیرا برخی بیماری‌های قابل درمان، اکنون چالشی بزرگ برای پزشکان، داروسازان و سیاست‌گذاران به شمار می‌رود.

در سالیان اخیر مصرف بی رویه آنتی بیوتیک و مقاومت در برابر دارو‌های ضدمیکروبی به یک معضل جهانی تبدیل شده و همین امر کارشناسان سازمان جهانی بهداشت را بسیار نگران کرده است؛ تا جایی که سازمان جهانی بهداشت از ۱۸ تا ۲۴ نوامبر را هفته جهانی «آگاه‌سازی نسبت به دارو‌های ضدمیکروبی و پیشگیری از مقاومت میکروبی» نامگذاری کرده است.

آنتی بیوتیک‌ها دسته‌ای از دارو‌ها هستند که برای از بین بردن عوامل ایجاد کننده‌ی بسیاری از بیماری‌های عفونی به صورت گسترده در سراسر دنیا مصرف می‌شوند. کشف این مواد، کمک بزرگی به علم پزشکی کرده و طی سالیان اخیر جان انسان‌های زیادی را نجات داده است. هرچند برخی آنتی بیوتیک‌ها علیه انواع گسترده‌ای از عفونت‌ها مؤثر هستند ولی مهم است که بدانیم هر آنتی بیوتیکی مختص درمان بیماری خاصی است و آنها فقط علیه عفونت‌هایی به کار می‌روند که توسط باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌های بیماری زا بوجود آمده باشند وعلیه بیماری‌های ویروسی تاثیری ندارند. خیلی از افراد زمانی که واقعاً به آنتی‌بیوتیک نیازی نیست، این دارو را مصرف می‌کنند که باعث افزایش باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک می‌شود.

 مردم بدون توجه به اینکه آنتی بیوتیک اثری روی ویروس‌ها ندارد خودسرانه انواع آنتی بیوتیک‌ها را مصرف می‌کنند. آنتی‌بیوتیک‌ها عفونت‌های باکتریایی را درمان می‌کنند و اگر بیماری شما ویروسی باشد آنتی‌بیوتیک فایده‌ای نخواهد داشت. در این میان برخی از پزشکان هم با تجویز آنتی بیوتیک تزریقی که با سرم به بیمار تزریق می‌شود سعی می‌کنند تا بیمار در کمترین زمان بهبودی نسبی پیدا کند، اما همین تجویز و مصرف دارو باعث می‌شود تا بدن، مقاومت میکروبی نسبت به آنتی بیوتیک پیدا کند. با افزایش این مقاومت، در صورت بروز بیماری‌های جدی‌تر آنتی بیوتیک‌ها اثر مطلوبی نخواهند داشت و حتی می‌تواند جان بیمار را به خطر بیاندازد.

مهدی نسخه پیچ یک داروخانه در خیابان شریعتی تهران است. می‌گوید بیشترین دارویی که بیماران بدون نسخه تهیه می‌کنند آنتی بیوتیک است: «در این ۱۰ سال که در این داروخانه مشغول کار هستم بیشترین دارویی که مردم از ما می‌خرند آنتی بیوتیک است. بر اساس پروتکل‌های بهداشتی، فروش دارو بدون نسخه پزشک ممنوع است، اما شما داروخانه‌ای پیدا نمی‌کنید که دارو بدون نسخه نفروشد. البته برخی از دارو‌ها مثل دارو‌های اعصاب و روان و یا بیماری‌های خود ایمنی فقط با نسخه فروخته می‌شوند، اما در مورد آنتی بیوتیک‌ها داستان فرق می‌کند. مثل نقل و نبات آنتی بیوتیک می‌خرند. بار‌ها می‌پرسم برای چه بیماری می‌خواهند می‌گویند برای عفونت گلو و یا گوش درد. اما خیلی از آنها بدون تجویز پزشک آنتی بیوتیک می‌خرند و متاسفانه خیلی از مردم فکر می‌کنند از پزشکی سررشته دارند درحالی که آنتی بیوتیک برای بیماری‌هایی است که عامل آن باکتری باشد و اثری روی ویروس ندارد.»

دکتر نادر نظری جراح عمومی هم تجویز آنتی بیوتیک را اشتباه بزرگی می‌داند که می‌تواند در آینده دردسر ساز شود. او می‌گوید: «متاسفانه برخی از همکاران ما بدون معاینه و بر اساس گفته‌های بیمار برای او آنتی بیوتیک تجویز می‌کنند. در حالی که آنتی بیوتیک باید آخرین راه حل درمانی برای بیماری‌هایی باشد که عامل آن باکتری است و یا منجر به عفونت شده باشد. معمولا در جراحی‌ها برای پیشگیری از عفونت آنتی بیوتیک تجویز می‌کنیم تا جان بیمار به خطر نیفتد ولی گاهی اوقات بیمار آن قدر آنتی بیوتیک مصرف کرده که بدن در برابر آنتی بیوتیک مقاومت می‌کند و باعث تشدید عفونت بیمار می‌شود.»

 آنتی بیوتیک آن سوی مرز‌ها

براساس شاخص اعلام شده از سوی سازمان جهانی بهداشت، میانگین نسخ حاوی آنتی بیوتیک در ایران از ۵۵ درصد در سال ۱۳۷۵ به ۳۶درصد در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است. این کاهش نشان دهنده ثمر بخش بودن آموزش‌ها و نظارت‌های به عمل آمده توسط وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو و دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسرکشور است.

با وجود این، هنوز هم برخی از پزشکان بدون توجه به عوارض آنتی بیوتیک این دارو را تجویز می‌کنند و یا بسیاری از داروخانه‌ها بدون نسخه آنتی بیوتیک در اختیار بیمار قرار می‌دهند. اما در بسیاری از کشور‌های پیشرفته تجویز آنتی بیوتیک توسط پزشکان به سختی انجام می‌شود و معمولا اگر پزشک بعد از چند مرحله درمان نتیجه‌ای نگیرد آنتی بوتیک آن هم به شکل محدود و با دوز پایین تجویز می‌کند. از طرف دیگر هیچ داروخانه‌ای حق فروش آنتی بیوتیک بدون نسخه ندارد.

سهیل ۱۰ سالی است که ساکن هلند است. او می‌گوید: «اینجا در بدترین شرایط هم پزشک حاضر نمی‌شود آنتی بیوتیک تجویز کند. صدای سرفه‌های او از پشت تلفن قطع نمی‌شود ولی با این حال می‌گوید پزشک برای او آنتی بیوتیک تجویز نکرده و گفته است با استراحت و خوردن مایعات بهتر می‌شوم. در صورت بیماری ابتدا پزشک خانواده شما را ویزیت می‌کند و اگر تشخیص داد، شما به پزشک متخصص مراجعه می‌کنید. دخترم چند بار به عفونت گوش مبتلا شد و پزشک حاضر نشد به او آنتی بیوتیک بدهد. حتی با یک جراحی ساده لوله‌هایی را در گوش میانی کودکان قرار می‌دهند تا عفونت گوش میانی خارج شود و نیازی به مصرف آنتی بیوتیک پیدا نکند. از طرف دیگر خیلی از مردم از دارو‌های گیاهی استفاده می‌کنند. اینجا مغازه‌های متعدد دارو‌های گیاهی وجود دارد که شما می‌توانید بسته به نوع بیماری تان از داروی گیاهی استفاده کنید.»

سارا ساکن استکهلم هم نظر مشابهی در باره تجویز آنتی بیوتیک دارد. می‌گوید پزشکان سوئدی کمتر حاضر می‌شوند آنتی بیوتیک تجویز کنند: «آنتی بیوتیک فقط زمانی که وجود عفونت در بدن آن هم با نمونه گیری ثابت شود تجویز می‌شود. همه مردم سوئد یک لیست از بیماری‌هایی که قبلا به آنها مبتلا شده‌اند و همچنین دارو‌هایی که مصرف می‌کنند دارند که در دسترس همه پزشکان است و به همین دلیل پزشکان از تجویز خودسرانه آنتی بیوتیک خودداری می‌کنند.»

در آمریکا و کانادا پوستر‌هایی مقابل ورودی کلینک‌ها و یا مطب پزشکان قرار دارد که در آن ضمن هشدار در مورد مصرف بی‌رویه آنتی بیوتیک از بیماران می‌خواهد پزشک معالج را مجبور به تجویز آنتی بیوتیک نکنند. این را امیر حسین ساکن شهر اتاوا در کانادا می‌گوید. او که دانشجو است می‌گوید بر اساس تحقیقاتی که دانشگاه آکسفورد منشر کرده تا سال ۲۰۱۸ بالاترین مصرف آنتی بیوتیک مربوط به شمال آفریقا و منطقه خاورمیانه بوده است و شاهد افزایش نرخ مصرف جهانی آنتی بیوتیک از ۸/۹ به ۳/۱۴ دوز در هر هزار نفر هستیم.

او ادامه داد: «در کانادا بیشترین تجویزی که برای بیماران مبتلا به سرماخوردگی و یا آنفولانزا می‌شود استراحت و خوردن مایعات و آبمیوه است و برخی از ایرانی‌ها که به مصرف آنتی بیوتیک عادت کرده‌اند نمی‌توانند تجویز پزشکان را قبول کنند و معمولا از دارو‌هایی که همراه خودشان از ایران آورده اند استفاده می‌کنند. باید در این زمینه یک فرهنگ سازی مناسب انجام شود. توصیه سازمان بهداشت جهانی این است که برای کودکان آنتی بیوتیک استفاده نشود و اجازه دهیم سیستم دفاعی بدن کودک با بیماری مبارزه کند.»

منبع: نورنیوز