نهم خرداد ۱۳۶۰ بود که ارتش بعث عراق با بمب‌های ناپالم و خوشه‌ای به شهر پاوه حمله کرد. این شهر در تاریخ دفاع مقدس و حتی پیش از آغاز رسمی جنگ تحمیلی از سوی ضد انقلاب مورد هجوم قرار گرفته بود. ماجرای حضور دو روزه شهید چمران در این شهر مربوط به قبل از شروع جنگ و محاصره آن به دست گروهک‌ها می‌شود. پاوه بعد‌ها نیز در جریان جنگ اتفاقات بسیاری را پشت سرگذاشت و چهره‌های شاخصی با حضور در این شهر به دیباچه دفاع مقدس معرفی شدند. مناسبت حمله بعثی‌ها با بمب خوشه‌ای به پاوه را فرصتی دانستیم تا در گفتگو با رضا رستمی از فعالان فرهنگی استان کردستان به بررسی شرایط این جنگ در دفاع مقدس بپردازیم. رستمی معتقد است به دلیل حمایت مردم پاوه از نظام اسلامی، این شهر مورد کینه و دشمنی ضد انقلاب و همین طور بعثی‌ها قرار گرفت. 

چرا عراق باید یک شهر نه‌چندان بزرگ را آن هم اوایل جنگ با بمب خوشه‌ای مورد حمله قرار دهد؟

پاوه یک موقعیت استراتژیک در جغرافیای کردستانات دارد. تسلط به این شهر دروازه ورود به دو استان کردستان و کرمانشاه است. اگر نقشه را نگاه کنیم می‌بینیم که پاوه یک شهر مرزی در شمالی‌ترین نقطه استان کرمانشاه و همجوار با کردستان است. موقعیت پاوه باعث شده بود تا ضد انقلاب قبل از شروع جنگ به آنجا طمع داشته باشد. حمله چند هزار نفری گروهک‌ها و جدایی‌طلب‌ها به پاوه در مرداد ۱۳۵۸ به دلیل موقعیت استراتژیک این شهر بود، اما نکته‌ای که در اینجا وجود دارد، به همراهی مردم با رزمندگان و نهایتاً نظام اسلامی مربوط می‌شود. مردم پاوه هیچ گاه زیر یوغ دشمن چه بیگانه و چه گروهک‌های ضد انقلاب نرفتند. در ماجرای محاصره پاوه آنها پشت شهید چمران و نیروهایش ایستادند. بعد‌ها هم مردم این شهر به رزمندگان برای پاکسازی پاوه از لوث وجود ضد انقلاب کمک کردند. همین مسئله باعث شده بود تا بعثی‌ها کینه این مردم را به دل بگیرند. مثل قضیه شهر دزفول در جنوب کشور، پاوه هم چنین نقشی را در کردستانات داشت. اگرچه دزفول یک موقعیت خاصی در خوزستان دارد، ولی آن همه بمبی که دشمن روی سر مردم مظلوم این شهر می‌ریخت، صرفاً به دلیل موقعیت دزفول نبود بلکه یک جور عقده گشایی هم محسوب می‌شد. بعثی‌ها چنین نگاهی هم به پاوه داشتند که در نهم خرداد ۶۰ آنجا را با بمب‌های ناپالم و خوشه‌ای مورد حمله قرار دادند. 

اشاره‌ای به بحث محاصره پاوه در سال ۵۸ از سوی ضد انقلاب کردید. کمی درباره ماجرای محاصره پاوه بگویید. 

قبلاً عرض کردم که پاوه یک شهر مهم در استان کرمانشاه و تقریباً چسبیده به استان کردستان است، بنابراین یک موقعیت خاصی در منطقه دارد. مردم این شهر از دیرباز به تدین و درستکاری شهره هستند. با شروع اغتشاشات کردستان، ضد انقلاب در مناطقی مثل مهاباد، مریوان، کامیاران، سردشت و حتی سنندج تحرکات جدی انجام می‌دهند. حتی سنندج که مرکز استان کردستان بود تا مرز سقوط پیش می‌رود و فقط پادگان و باشگاه افسران این شهر دست نیرو‌های انقلاب باقی می‌ماند که با آمدن رزمندگان از دیگر نقاط، سنندج از سقوط صددرصدی نجات پیدا می‌کند. به این ترتیب از بین شهر‌های مهم خطه کردستانات که ضد انقلاب فکر می‌کرد می‌تواند آنجا پایگاهی داشته باشد، پاوه باقی مانده بود که مرداد ۵۸ آنها هجمه بزرگی را به این شهر انجام می‌دهند. آن زمان در پاوه تعدادی از پاسدار‌های بومی و همین طور تعدادی از پاسدار‌ها از شهر‌هایی مثل تهران و اصفهان بودند. البته تعدادشان زیاد نبود. در آن طرف حدود ۳ هزار نفر ضد انقلاب در بلندی‌های مشرف به شهر موضع گرفته بودند. بعد شهید اصغر وصالی و گروهش آنجا می‌روند. مذاکراتی صورت می‌گیرد که مفید واقع نمی‌شود و نهایتاً ضد انقلاب به شهر هجوم می‌برند. شهید چمران که آن موقع وزیر دفاع بود با بالگرد به شهر محاصره شده پاوه می‌رود. در فیلم «چ» ماجرای حضور شهید چمران در این شهر به نمایش درآمده است. نهایتاً پیام تاریخی امام و دستوری که ایشان به نیرو‌های نظامی می‌دهند تا بدون فوت وقت به پاوه بروند، باعث می‌شود ضد انقلاب بترسد و فرار کند. 

همان‌طور که شما هم گفتید مردم پاوه همواره همراه نظام اسلامی بودند، گویا در این شهر فعالیت‌های انقلابی علیه رژیم پهلوی هم صورت گرفته بود؟

مردم این شهر زمان شاه فعالیت‌های انقلابی داشتند. آبان ۵۷ یعنی به فاصله سه ماه مانده به پیروزی انقلاب، گزارش‌هایی از تجمع اعتراضی مردم این شهر علیه رژیم پهلوی مخابره شد که باعث حمله ساواک به تجمع ۳ هزار نفری مردم پاوه در مساجد این شهر شد. یک هفته بعد پاوه در محاصره تفنگداران سالارجف قرار گرفت. سالارجف و برادرش از کرد‌های عراقی بودند که پس از کودتای عبدالکریم قاسم به ایران پناهنده شدند و با رژیم شاه همکاری می‌کردند. در جریان حملات مزدوران سالارجف تعدادی از مردم شهر شهید و زخمی شدند، بنابراین می‌بینیم که در تاریخ مبارزات انقلابی مردم پاوه، حمایت از نهضت اسلامی حضرت امام دیده می‌شود. همین مسئله باعث می‌شود ضد انقلاب و سپس بعثی‌ها کینه آنها را به دل بگیرند. در توضیح باید عرض کنم که هشتم آبان ۵۷ گروهی از مزدوران رژیم شاه با حمایت مأموران ساواک و شهربانی به شهر پاوه هجوم می‌برند و با تخریب اماکن عمومی و خانه‌های مردم، سه نفر از اهالی این شهر به نام‌های شهیدان علی خورشیدی‌زاد، محمدصالح هشدار و معروف فتاحی را به شهادت می‌رسانند و تعداد دیگری را مجروح می‌کنند. 

با شروع رسمی جنگ تحمیلی، پاوه چه نقشی در دفاع مقدس ایفا می‌کند؟

اینجا باید اشاره کنم که نام شهید همت فرمانده توانمند لشکر ۲۷ محمدرسول الله (ص) برای اولین بار در پاوه شنیده می‌شود. او مسئول فرهنگی سپاه شهر بود و کمی بعد به فرماندهی سپاه پاوه رسید. همکاری‌های او با حاج احمد متوسلیان از همین زمان رقم خورد. عملیات محمد رسول‌الله در ۱۲ تا ۱۳ دی ۱۳۶۰ که گفته می‌شود اولین ورود نیرو‌های ایرانی به خاک عراق بود، با شش گردان از نیرو‌های خودی متشکل از سپاه پاوه به فرماندهی حاج محمدابراهیم همت و سپاه مریوان به فرماندهی حاج احمد متوسلیان هرکدام با دو گردان و تیپ ۳ لشکر ۲۸ کردستان و تیپ ۸۴ خرم‌آباد در همین مقطع انجام می‌گیرد. هدف این عملیات آزادسازی نوسود و طویله عراق و تأمین بیاره بود. مردم شهرستان پاوه با پاکسازی شهر‌ها و روستاها، ضدانقلاب را از این منطقه عقب راندند، اما در همین زمان ارتش عراق ضمن حمایت توپخانه‌ای از ضدانقلاب، مناطق مرزی بخش نوسود را تا عمق ارتفاعات شوشمی اشغال کرد و در نتیجه نیرو‌های خودی که ضدانقلاب را تا نقطه الحاقشان با ارتش عراق تعقیب کرده بودند، با نیرو‌های عراق رودررو شدند و برای آزادسازی مناطق اشغالی با آنها جنگیدند. 

غیر از شهید همت که شما نام بردید، چهره‌های بزرگ دیگری هم بودند که کارشان را از پاوه شروع کرده یا از این شهر به دفاع مقدس معرفی شده باشند؟
حاج احمد متوسلیان اولین بار که به کردستان آمد از طرف شهید بروجردی مأمور شده بود محور پاوه را پاکسازی کند. سپس ایشان به مریوان می‌رود و فرمانده سپاه این شهر می‌شود. شهید چمران، شهید ناصر کاظمی، شهید اصغر وصالی، شهید همت و... از دیگر شهدای نام آشنایی هستند که ورودشان به دفاع مقدس را یا از پاوه شروع کردند یا مقاطعی در این شهر حضور داشتند و آنجا تجربیات لازم را کسب و به مناطق دیگر ورود کردند. 

آماری از شهدای پاوه دارید؟

از آبان ۵۷ که مردم این شهر علیه رژیم طاغوت قد علم کردند و شهید دادند، این شهر نامش را به عنوان یک شهر شهیدپرور در تاریخ انقلاب به ثبت می‌رساند. سپس پاوه قبل و بعد از جنگ تحمیلی هم به دلیل وجود ضد انقلاب شهدایی تقدیم می‌کند. به صورت کلی شهرستان پاوه ۶۴۰ شهید، ٨۷۵ جانباز و ۲۷ آزاده دارد. این آمار برای شهرستانی که حدود ۶۰ هزار نفر جمعیت دارد، آمار قابل توجهی است. 

در طول دفاع مقدس پاوه شاهد چه وقایعی بود؟

غیر از بمباران این شهر که در کنار دیگر شهر‌های مرزی به دفعات زیاد انجام می‌گرفت، این شهر همواره مورد طمع ضد انقلاب بود. سال ۶۱ دوباره درگیری‌هایی پیرامون این شهر صورت می‌گیرد. سال ۶۱ با حضور سردار شهید ناصر کاظمی پاوه پاکسازی می‌شود. سال ۱۳۶۲ عملیاتی ترتیب داده می‌شود که مناطق بینابینی کامیاران، مریوان، کرمانشاه و پاوه پاکسازی شود. عمده درگیری‌های این سال‌ها اجرای آتش روی مواضع عراقی‌ها و ضدانقلاب است. قبل از شروع عملیات والفجر ۱۰ در ۲۴ اسفند ۱۳۶۶ نیز استانداری‌های کردستان و کرمانشاه مأمور آماده‌سازی اردوگاه‌هایی برای پذیرایی احتمالی از جنگ‌زدگان حلبچه شدند که، چون پاوه نزدیک‌ترین شهر به منطقه عملیاتی بود، پس از عملیات والفجر ۱۰، میزبان جمعی از کرد‌های عراقی می‌شود. در سال ۱۳۶۷، عراق بعد از پذیرفتن قطعنامه ۵۹۸ دوباره از مرز شلمچه پیش آمد و در همین زمان در منطقه پاوه هم مردم برای جلوگیری از پیشروی منافقین به حالت آماده‌باش درآمدند. اما چند روز بعد که آتش بس برقرار شد پاوه هم مثل برخی دیگر از مناطق خطه کردستانات تا اواسط دهه ۷۰ همچنان درگیر ضد انقلاب و گروهک‌های جدایی طلب بود که در این زمان با تدابیر شهید حاج احمد کاظمی، آرامش پس از حدود ۱۵ سال به کردستانات بازگشت.

منبع: جوان آنلاین