آتش‌سوزی جنگل‌ها و منابع طبیعی از بزرگترین دغدغه‌های دوستداران طبیعت است و هرچند این آتش سوزی‌ها در نهایت با تلاش ماموران و مردم مهار می‌شود، اما نابودی محیط زیست و منابع طبیعی کشور به‌عنوان فرجام تلخ آن از تا مدت‌ها فراموش نخواهد شد.

آتش سوزی جنگل و عرصه‌هایی طبیعی گلستان بخشی از فرآیند طبیعت است و موضوع جدیدی نیست، اما خشکسالی سال‌های اخیر و کاهش شدید رطوبت کف جنگل، وجود سوخت طبیعی مانند علوفه، تنه درختان و شاخه‌های خشکیده سبب شده تا با ایجاد رعد و برق یا هر خطای انسانی شاهد آتش سوزی پی در پی در این استان سر سبز شمال ایران باشیم.

اغلب آتش سوزی‌های بنا به گفته مسوولان امر انسان ساخت است و انسان‌هایی که به محیط‌های جنگلی ورود و خروج دارند بیشترین نقش را در ایجاد حریق و تبدیل آن به آتش سوزی‌های گسترده دارند.

بررسی داده‌های آماری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان نشان می‌دهد طی هشت سال گذشته ۲ هزار و ۷۸۱ فقره حریق در سه عرصه منابع طبیعی استان شامل جنگل‌های طبیعی، دست کاشت و مرتع با درگیری سه هزار و ۵۲۰ هکتار و ۷۴ متر مربع رخ داده است.

براساس این گزارش، در این بازه زمانی، ۲ هزار و ۶۰ حریق با خسارت به ۲ هزار و ۲۱۶ هکتار و ۱۴۷ متر مربع جنگل طبیعی، ۲۶۱ حریق با خسارت به ۹۰۲ هکتار و ۳۴۳ متر مربع در مرتع و ۴۶۰ حریق با خسارت به ۴۰۲ هکتار و ۲۵ متر مربع جنگل‌های دست کاشت گلستان وارد شده است.

این آمار از لحاظ تعداد و سطح درگیری عرصه‌های منابع طبیعی گلستان با آتش نشان می‌دهد عرصه‌های منابع طبیعی استان همواره و به ویژه تابستان و پاییز بیشتر در خطر حریق بوده و کارشناسان این اداره کل هم عوامل مهم تشدید آتش در این عرصه‌های استان را طی سال‌های اخیر شامل افزایش میانگین دمای سالیانه از غرب به شرق، باد‌های شرق به غرب و جنوب به شمال، کاهش گونه‌های رطوبت پسند و افزایش گونه‌های خشکی پسند و تغییر تیپ پوشش از «داشستان» به «بلوطستان»، افزایش ضخامت «لاش برگ» کف جنگل در فصل خزان، وجود درختان سرپا خشک و افتاده در کف جنگل، افزایش تردد گردشگران در داخل جنگل و افزایش علف‌های «اسکوب» کف جنگل بواسطه بارش فراوان در فصل بهار می‌دانند.

مشکلات اطفای حریق در عرصه‌های منابع طبیعی

فقدان بالگرد اختصاصی برای منابع طبیعی و محیط زیست در راستای کنترل و اطفاء حریق، مناسب نبودن جاده‌های جنگلی یا نبود جاده دسترسی وسیله‌رو در مناطق بحرانی حریق، کمبود منابع ذخیره آب در عرصه‌های بحرانی حریق و عدم دسترسی به آب در برخی مناطق برای اطفا، وجود انبوه تنه درختان شکسته، افتاده و خشک در کف جنگل به علت عدم خروج آن‌ها از جنگل به ویژه در جنگل‌های شرق استان و سوزنی برگ، سخت گذر بودن برخی از مناطق دچار حریق و وسعت فراوان و یکپارچه جنگلکاری سنواتی از نوع سوزنی برگان در بخش شرقی استان از جمله چالش‌ها و آسیب‌های اطفای حریق در جنگل‌های هیرکانی گلستان است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: بیشترین سطح آتش‌سوزی‌ها در اراضی جنگلی و مکان‌های نزدیک به اراضی کشاورزی و باغی رخ می‌دهد که اصلی‌ترین عامل وقوع این حریق‌ها، گرما و عامل انسانی ناشی از خطای انسانی و سهل انگاری گردشگران و برخی از کشاورزان است.

حمید سلامتی  افزود: با توجه ۶ هزار و ۸۰۰ کیلومتر مرز مشترک بین اراضی ملی با کشاورزی در استان، از ابتدای امسال ۲۵۸ کیلومتر آتش‌بر عمده در استان ایجاد شده و همچنان ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان‌ها با امکانات در اختیار و استفاده از ظرفیت مردمی در حال ایجاد آتش‌بر برای ممانعت از سرایت آتش به جنگل هستند.

وی یادآور شد: نکته مهم دیگری که اهمیت سرمایه‌گذاری را در اجرای طرح‌های پیشگیرانه و مقابله‌ای از حریق در عرصه‌های منابع طبیعی استان دوچندان می‌کند این است که گلستان بیشترین جنگل‌های سوزنی برگ کشور را در خود جای داده و در ماه‌های گرم سال این جنگل‌ها با کوچکترین جرقه شعله‌ور می‌شوند.

وی ادامه داد: با توجه افزایش احتمال آتش‌سوزی در عرصه‌های جنگلی و مرتعی استان همزمان با فصل تابستان، اعمال تدابیر و اقدامات پیشگیرانه از آتش سوزی احتمالی در مناطق بحرانی با جدیت پیگیری می‌شود.

سلامتی با اشاره به اهمیت زیاد اطلاع رسانی و برپایی کارگاه‌های ترویجی و آموزشی در کاهش حریق در عرصه‌های منابع طبیعی استان، گفت: علاوه بر احداث آتش‌بر، اطلاع رسانی و اشاعه فرهنگ جلوگیری از حریق در بین عموم مردم به‌خصوص مجاورین عرصه‌های جنگلی و مرتعی مورد توجه قرار دارد.

تجهیز ۸۶ روستای جنگلی گلستان به گروه اطفای حریق

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: برای پیشگیری و کاهش آتش سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی استان گروه‌های ۱۱ نفره اطفای حریق در ۸۶ روستا با جذب ۹۴۶ نفر در ۱۰ شهرستان تشکیل شده است.

وی با اشاره به تداوم خشکسالی‌ها در فصل گرما و خطر احتمالی حریق در اراضی جنگلی و مرتعی افزود: تمامی نیرو‌های این اداره کل با امکانات و تجهیزات مرتبط با عملیات اطفای حریق تا پایان فصل گرما در حالت آماده‌باش کامل بسر می‌برند.

لزوم نظارت بر عرصه‌های منابع طبیعی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: نظارت بیشتر در پیشگیری از آتش سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی استان یک ضرورت به شمار می‌رود.

وی با قدردانی از همکاری دستگاه قضایی، عوامل نظامی و انتظامی، دستگاه‌های متولی، رسانه‌ها، تلاش نیرو‌های بسیجی و امدادی در امر پیشگیری از حریق و حضور در عملیات‌های مهار آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی استان، از هم استانی‌ها خواست در صورت مشاهده آتش‌سوزی مراتب را از طریق تلفن ۱۵۰۴و ۱۳۹ امداد جنگل و مرتع گزارش کنند.

همچنین یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان پیش‌رو اجرای طرح‌های پیشگیری و مقابله با حریق در عرصه‌های منابع طبیعی به شمار می‌رود و مناطق بحرانی حریق در استان را برای استقرار بالگرد شناسایی کرده است.

این یگان، محل‌های نشست و برخاست بالگرد را برای پشتیبانی نیرو‌ها در مهار آتش در عرصه جنگلی استان، ۱۷ نقطه در ۱۰ شهرستان آماده کرده که شامل «تنگه گل» و «دشت» پارک ملی گلستان در گالیکش، نهالستان «قپان» در کلاله، شهرک صنعتی نوکنده و «وطنا» و «سفید چاه» در بندرگز، اردوگاه کردکوی، یگان حفاظت و نهالستان «قرق» در گرگان، ایستاگاه تولید نهال در «تاویر» و «سرخداری» در علی آبادکتول، «شش آب»، «اُلنگ» و اداره منابع طبیعی و آبخیزداری رامیان، البرز شرقی در آزادشهر، «چهل چای» مینودشت و اداره منابع طبیعی و آبخیزداری مراوه‌تپه است.

جنگل‌های استان گلستان دارای ۲۶۰ کلیومتر طول و از گلوگاه در شرق مازندران آغاز و تا روستای گلیداغ شهرستان مراوه‌تپه در منتهی الیه شرق استان بوده و از ۴۵۲ هزار هکتار وسعت برخوردار است.

علاوه بر این، پارک ملی گلستان به عنوان قدیمی‌ترین پارک ملی ثبت شده در ایران و پناهگاهی کم نظیر برای حیات وحش در این استان قرار دارد که هزار و ۳۵۰ گونه گیاهی و ۳۰۲ گونه جانوری از جمله نیمی از گونه‌های پستانداران ایران را در حدود ۹۰۰ کیلومتر مربع گستره خود جای داده است.

استفاده از ظرفیت دیده‌بان

فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم گفت: مطابق روال هر ساله و برای کنترل و مهار آتش‌سوزی احتمالی در عرصه‌های مرتعی و جنگلی، در روز‌های گرم امسال از ظرفیت ۵۰ نیروی آموزش‌دیده به عنوان دیده‌بان حریق در استان استفاده می‌شود.

سرهنگ عیسی گلبینی افزود: علاوه بر حضور مستمر نیرو‌های یگان حفاظت در عرصه‌ها و جنگل‌های منابع طبیعی استان، دیده‌بانان حریق سرکشی مداوم از مناطق تعیین شده دارند و به محض مشاهده کوچکترین آتش سوزی قبل از گسترش آن اقدامات لازم را برای اطفا انجام می‌دهند.

وی گفت: درختان عرصه‌های منابع طبیعی استان گلستان به طور عمده در مناطق شرقی از جمله کلاله، مراوه‌تپه، گالیکش و مینودشت، از نوع سوزنی برگ با سایه کم است لذا خاک نمی‌تواند رطوبت را به میزان کافی جذب کند و به محض افزایش گرمای هوا هر ساله هشدار‌های آمادگی برای آتش سوزی در این مناطق داده می‌شود.

فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان با اشاره به اینکه بیشترین دیده‌بانان حریق در مراتع و جنگل‌های شرق استان مستقر می‌شوند، بیان کرد: برای منطقه درازنوی کردکوی در غرب استان هم به دلیل وجود سطح وسیعی از جنگل‌ها، فضایی به عنوان پایگاه اطفای حریق در نظر گرفته شده و بخشی از تجهیزات اصلی مورد نیاز به این پایگاه انتقال یافت.

سرهنگ گلبینی گفت: تجهیزات انفرای اطفای حریق مانند بیل، ظرف آب، عینک، آتش‌کوب و لباس مناسب در حال توزیع میان نیرو‌های یگان حفاظت است، اما ۲۴ دستگاه حامل منابع آب کوچک برای اطفای حریق داریم که همگی آن‌ها به دلیل داشتن عمر بالای هفت سال برای خدمات‌رسانی در سطح مطلوب‌تر باید تعویض شود.

کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان برای پایش حریق در جنگل‌های با ارزش این استان به تهیه و نصب ۱۴ دستگاه دوربین پایش، مرمت و بازسازی محل‌های نشست و برخاست بالگرد در ۱۷ نقطه جانمایی شده، تامین اعتبار برای به کارگیری دیده بان‌های موردنیاز برای پایش منطقه در فصل‌های تابستان و پاییز، تامین تلفن همراه ماهواره‌ای و موتور سیکلت و خودرو‌های کمک‌دار برای نیرو‌های یگان حفاظت، تکمیل پایگاه اطفای حریق در مناطق موردنیاز و ایجاد ۲۰ چاله آبگیر با تامین اعتبار طی دوره سه سال و اختصاص فرکانس شبکه رادیویی تاکید دارند.

با این وجود، آتش سوزی جنگل‌های گلستان طی سال‌های اخیر به ویژه در یک دهه اخیر از لحاظ تعداد و مساحت نسبت به گذشته بیشتر شده است و موضوعی که باید چاره‌ای برای آن اندیشیده شود.

ثبت بخش‌های از جنگل‌های گلستان در زمره جنگل‌های هیرکانی ضرورت پاسداری از این میراث طبیعی جهانی را دوچندان کرده است و باید با تزریق اعتبارات و نیروی کافی برای مدیریت بهینه این جنگل‌ها و کاهش حریق تلاش شود که توجه به رفع کمبود‌های اعتباری در سفر دوم دولت سیزدهم به این خطه بهترین فرصت می‌تواند باشد.

گلستان دارای تنوع اقلیمی از نیمه مرطوب معتدل تا نیمه خشک و گرم است و منابع طبیعی متنوعی شامل کوهستان‌های مرتفع، دشت هموار، مناطق پست، شوره زار و دریا دارد.

استان گلستان با مساحتی در حدود ۲ میلیون و ۱۹۲ هزار و ۱۳۰ هکتار از شمال با ترکمنستان، از شرق با خراسان شمالی، از غرب با مازندران و جنوب با سمنان همسایه است.

این استان مرزی دارای تنوع اقلیمی از نیمه مرطوب معتدل تا نیمه خشک و گرم است و منابع طبیعی متنوعی شامل کوهستان‌های مرتفع، دشت هموار، مناطق پست، شوره زار و دریا دارد.

اراضی زیر پوشش اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان افزون بر یک میلیون و ۳۹۷ هزار و ۲۴۴ هکتار بوده که شامل ۴۵۲ هزار هکتار جنگل، ۸۶۲ هزار هکتار مرتع (شمال استان)، ۲۰ هزار هکتار اراضی ساحلی و اراضی مستثنیات و ۶۲ هزار و ۴۲۰ هکتار اراضی موات است.

منبع: ایرنا