از گذشته های دور تاکنون استفاده از گونه های گیاهی که خاصیت دارویی داشته باشند همواره مورد توجه مردم جهان بوده است و ایرانی ها از جایگاه ویژه‌ای در این زمینه برخوردار بوده و به شهرت جهانی نیز دست یافته اند.

استفاده از گیاهان دارویی در بین خانواده های ایرانی طرفداران زیادی دارد و کمتر کسی را می توان پیدا کرد که از خواص برخی از آنها اطلاعی نداشته باشد.

استان زنجان به لحاظ برخورداری از آب و هوای سرد و کوهستانی، زمستان‌های سرد، تابستان معتدل و خشک و آب و هوای معتدل، گنجینه‌ای بکر برای کشت داروهای گیاهی است که برنامه ریزی و سرمایه گذاری های لازم می تواند به رونق این حوزه و اشتغالزایی در آن منجر شود.

بیشتر شهروندان در فصل بهار با حضور در بیشه زارهای زیبا و دامنه های سرسبز استان برای چیدن گونه های خوراکی و گیاهان دارویی اقدام می کنند که از جمله آنها می توان به آویشن، آذربه، غازیاغی، کنگر، موسیر و ریواس اشاره کرد.

به گفته کارشناسان، رونق حوزه گیاهان دارویی نیازمند سرمایه گذاری به ویژه بازاریابی است که در این صورت علاوه بر تامین نیازهای داخلی می تواند جنبه صادراتی نیز داشته باشد.

زنجان اقلیمی متفاوت در زمینه گیاهان دارویی

دانشیار دانشکده داروسازی استان زنجان با بیان اینکه استان زنجان به لحاظ آب و هوایی، پنج اقلیم از ۱۱ اقلیم شناسایی شده کشور را دارد، گفت: نیمی از اقلیم های آب و هوایی مرتبط با رطوبت، سردی و گرمی هوا را می توان در این استان پیدا کرد.

علیرضا یزدی نژاد افزود: در قسمت غرب استان زنجان ادامه رشته کوه زاگرس و در قسمت شمالی هم رشته کوه البرز را می توان مشاهده کرد و در واقع زنجان در محل تقاطع ۲ رشته کوه اصلی کشور واقع شده است.

وی با بیان اینکه به همین دلیل می توان در غرب زنجان جاده تهم، نوع گیاهان دارویی زاگرسی از قبیل بلوط را مشاهده کرد، اظهار داشت: در قسمت شمال و شرق زنجان نیز می توان انواع گیاهان دارویی خاص کوه های البرز همانند شقایق های دارویی و انواع آویشن ها را جمع آوری کرد.

عضو گروه گیاهان دارویی دانشکده داروسازی زنجان با تاکید بر اینکه وجود این امتیازات زنجان را به موقعیت خاص جغرافیایی در کشور تبدیل کرده است، گفت: وجود آب و هوای خاص در استان به تنوع گیاهان دارویی منتهی شده به طوری که از حدود ۲ هزار و ۵۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده در کشور یک هزار و ۱۰۰ گونه در مراکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان شناسایی و بررسی شده است.

از حدود ۲ هزار و ۵۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده در کشور یک هزار و ۱۰۰ گونه در مراکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان شناسایی و بررسی شده است.

وی افزود: ۵۰ درصد گیاهان دارویی شناسایی شده در کشور به این استان اختصاص دارد و می توان با سهولت به آنها دسترسی داشت.

عضو گروه گیاهان دارویی دانشکده داروسازی زنجان اظهار داشت:در زمینه گیاهان دارویی، یک کار علمی در استان در سال ۷۹ انجام شد و ۲۱۲ گونه مختلف دارویی مورد شناسایی قرار گرفت البته کار محدودی بود همچنین در سال ۸۸ در موسسه تحقیقاتی، جنگل ها و مراتع کشور مطالعه ای دیگر انجام شد و انواع مختلف گیاهان مورد بررسی قرار گرفت.

دانشیار دانشکده داروسازی استان زنجان ادامه داد: با توجه به اقلیم خاص این استان تنوع گیاهان دارویی بسیار بالایی دارد که استفاده از این ظرفیت باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

رونق گیاهان دارویی استان در گرو همکاری های بین بخشی

وی توسعه و رونق گیاهان دارویی استان را در گرو همکاری های بین بخشی عنوان کرد و گفت: تعداد زیادی از گیاهان دارویی با توجه به آب و هوای مناسب و بارندگی ها به صورت خودرو در مناطق مختلف استان رشد می کنند که نظارت، نگهداری، حفاظت و کنترل آنها برعهده منابع طبیعی است.

این محقق ادامه داد: از طرفی دیگر اداره کل جهاد کشاورزی نیز نقش مهمی در این بخش دارد به طوری که همواره علاقه‌مند به ترویج گیاهان دارویی سازگار با شرایط آب و هوایی استان است که این مهم با توجه به توسعه بازار این بخش می تواند برای کشاورزان رونق اقتصادی را به دنبال داشته باشد.

یزدی نژاد افزود: همچنین جهاد کشاورزی با بهره گیری از ظرفیت های مراکز تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی نقش بسزایی در گسترش و آموزش کشت گیاهان دارویی دارد و از طرفی دانشکده داروسازی استان هم می تواند با بررسی گیاهان تولید شده، ماده موثره را مورد بررسی قرار دهد و به نوعی در استانداردسازی، جدا سازی، خالص سازی و فرآوری و در صورت مهیا شدن شرایط در مرحله تولید گیاهانی نظیر گل شربت همکاری لازم را داشته باشد.

این مسوول با بیان اینکه اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان نیز باید در این زمینه پای کار باشد، ادامه داد: افزایش تولیدات گیاهان دارویی، استانداردسازی و فرآوری آنها به تنهایی کافی نیست چرا که نبود فروش محصولات، این اقدامات را بی ثمر می کند.

اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان نیز باید در این زمینه پای کار باشد، دامه داد: افزایش تولیدات گیاهان دارویی، استاندارد وساز ی و فرآوری آن و دیگر اقدامات، به تنهایی کافی نیست چرا که نبود فروش محصولات این اقدامات را بی ثمر خواهد کرد.

وی با بیان اینکه این اداره کل باید بازاریابی و ارتباط با سایر استان ها و مراکز خرید گیاهان دارویی را در اولویت کاری خود قرار دهد، اضافه کرد: زنجان محل تقاطع رشته های کوه های البرز و زاگرس محسوب می شود و از طرفی تنوع کشت انواع آویشن به ویژه در مرکز تحقیقاتی جهاد کشاورزی و به طور اخص در خیرآباد زنجان مورد توجه قرار گرفته است که در این ارتباط باید فروش آن در سایر استان ها و مراکز خرید بازاریابی شود.

یزدی نژاد با بیان اینکه ظرفیت های بالای گیاهان دارویی در استان زمینه صادراتی به کشورهای همچون عراق و ترکیه را دارد، افزود: تحقق این مهم با همکاری های بین بخشی با سازمان صمت امکانپذیر است که زمینه تعاملات تجار زنجانی را برای صادرات بیش از گذشته فراهم می کند.

وی گفت: تمامی گیاهانی که پیرامون ما رشد می کنند، دارای ماده موثره‌ای هستند که می تواند خاصیت دارویی داشته باشد، البته در برخی گیاهان دارویی این امکان وجود دارد که موادی با اثرات جانبی همراه باشد که استحصال آن هزینه بر بوده و صرفه اقتصادی نداشته باشد.

دانشیار دانشکده داروسازی استان زنجان با اینکه "بوقناق" از جمله گونه گیاهان دارویی است که در عطاری ها به فروش می رسد و به عنوان گزینه اول مقابله با دیابت کاربرد دارد، اظهار داشت: طی مطالعات انجام گرفته به این نتیجه رسیده ایم که این ماده بر کبد، کلیه و مغز عارضه جانبی ندارد و در کاهش قند خون موثر است.

یزدی نژاد با بیان اینکه در زمان حاضر مطالعات سم شناسی آن نیز در حال انجام است که بفهیم عوارض جانبی دارد یا نه و مراحل کار بالینی آن در حال پیگیری است، افزود: فرمولاسیون این گیاه به صورت کپسول تهیه و استاندارد سازی شد اما هنوز به مرحله تولید نرسیده ایم.

وی اضافه کرد: از موارد دیگر می توان به آویشن اشاره کرد که گونه های مختلف آن مورد بررسی قرار گرفت و اسانس آن در مقایسه با آنتی بیوتیک های مشابه مثل جنتامایسین و موارد مشابه نشان داد که ترکیب اسانس این گیاه می تواند اثر بسیار خوبی بر روی باکتری های موثر در برخی بیماری ها داشته باشد.

این متخصص با بیان اینکه در زمان حاضر ۲۱۲ گونه گیاهان دارویی رسمی در استان شناسایی شده است، گفت: قسمت کمی از گیاهان دارویی زنجان در سال ۷۹ به اسم علمی شناسایی شده اند.

وی خاطرنشان کرد: مطالعات جدیدتری توسط مرکز تحقیقات کشاورزی استان زنجان در خیرآباد انجام شده که ۱۰۰ اکوتیپ و ژنوتیپ آویشن در حال انجام و بررسی است.

یزدی نژاد افزود: همچنین مطالعات مشترک با دانشکده داروسازی نیز انجام گرفت و نشان داد برخی گونه های این مرکز تحقیقاتی اثرات ضد میکروبی خیلی خوبی در مقایسه با آنتی بیوتیک ها دارد و می توان آن را به انواع دیگر گونه ها تعمیم داد.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان نیز در این خصوص، گفت: در زمان حاضر بیش از ۱۰ گونه گیاه دارویی در استان زنجان کشت می شود و بیشترین سطح متعلق به گل محمدی است و بعد از آن به زعفران، زیره سبز، رازیانه، موسیر، گل گاو زبان، نعناع فلفلی، نعناع، عناب، ختمی، رزماری و کتان اختصاص دارد.

عاطفه انجم شعاع افزود: برنامه اصلاح الگوی کشت، شامل جایگزینی گیاهان دارویی کم آب‌بر به جای گیاهان با مصرف آب بالا به دلیل ارزش افزوده بیشتر و نیز مقاومت آنها در برابر کم آبی و خشکسالی های موجود در اولویت استدر زمان حاضر بیش از ۱۰ گونه گیاهان دارویی در استان زنجان کشت می شود و بیشترین سطح متعلق به گل محمدی است و بعد از آن به زعفران، زیره سبز، رازیانه، موسیر، گل گاو زبان، نعناع فلفلی، نعناع، عناب، ختمی، رزماری و کتان اختصاص دارد..

این مسوول ادامه داد: با توجه به برنامه ریزی به عمل آمده جهت توسعه کشت گیاهان دارویی در دیمزارها سطح قابل قبولی از گیاهان دارویی به صورت دیم کشت شده است.

وی اضافه کرد: به دلیل فقدان اطمینان از تضمین خرید، مشکلات فروش محصول و امکان نداشتن برداشت مکانیزه بعضی از محصولات، کشاورزان برای ورود گسترده در این حوزه دچار تردید هستند.

انجم شعاع گفت: در حالیکه با برنامه ریزی به عمل آمده توسط دفتر توسعه گیاهان دارویی وزارت متبوع و ایجاد زنجیره های تولید گیاهان دارویی و رایزنی های انجام شده با شرکت های پشتیبان استانی و عقد قرارداد خرید در مورد محصول زیره سبز، امید آن می رود که کشاورزان بیشتری به کشت گیاهان دارویی علاقه‌مند شوند.

این مسوول ادامه داد: برای ترغیب کشاورزان برگزاری برنامه های آموزشی از قبیل کلاس و کارگاه و برنامه های رادیویی و تلویزیونی توسط کارشناسان جهاد کشاورزی انجام می گیرد.

به گفته وی کمک های حمایتی به صورت خرید نهاده از قبیل بذر، نشا، نهال و پیاز و تحویل آنها به کشاورزان پیشرو و علاقه‌مند در حال اجراست که در صورت تامین اعتبار توسط بانک های عامل نیز تسهیلات پرداخت خواهد شد.

سرمایه گذاری در صنعت گیاهان دارویی زمینه اشتغال بالایی دارد

کارشناس گیاهان دارویی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان نیز گفت: گیاهان دارویی صنعت بسیار بزرگ و ارزشمندی است که کوچکترین توجه نسبت به آن می‌تواند اشتغالزایی و رونق اقتصادی قابل توجهی برای مردم داشته باشد.

حسین حسینی منفرد افزود: صنعت گیاهان دارویی در جهان بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار گردش مالی دارد در صورتی که در ایران به این صنعت کمتر توجه شده است اما تلاش می‌شود این مهم بیش از گذشته رونق پیدا کند.

این مسوول ادامه داد:طی برنامه ریزی‌های انجام گرفته در این زمینه پیش بینی می‌شود در سال ۲۰۳۰ درآمد این حوزه به ۱۵ میلیون دلار برسد و گیاهان دارویی به ویژه گل محمدی می تواند در بحث اشتغالزایی تاثیر کلیدی داشته باشد.

وی با بیان اینکه تنوع زیستی گیاهان دارویی بسیار تاثیر گذار است و خوشبختانه ایران از تنوع گیاهی خوبی برخوردار است، ادامه داد: بیش از هشت هزار گونه گیاهی در کشور داریم که از این تعداد حدود ۲ هزار و ۳۰۰ گونه را متخصصان شناسایی کردند.

حسینی منفرد بیان کرد: در ۱۰ سال اخیر گام‌های خوبی در حوزه گیاهان دارویی برداشته شده است و استان زنجان سطح قابل توجهی در گیاهان دارویی دارد.

وی گفت: بیش از هزار و ۴۰۰ هکتار گیاه دارویی را در استان زنجان داریم که بخش قابل توجهی از آن مربوط به گل محمدی با ۴۰۰ هکتار است.

برآیند:

استان زنجان با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی و وجود گونه های گیاهان دارویی می تواند در کشور حرفی برای گفتن در این حوزه داشته باشد که تحقق این مهم در گرو برنامه ریزی، سرمایه گذاری و حمایت های مستمر از این بخش است.

توجه به این حوزه می تواند با توسعه صادرات آن به کشورهای مختلف، ارزآوری بیشتری را برای کشورمان به ارمغان آورد.