سید مهدی قریشی دراین یادداشت آورده‌است: اول خرداد ماه در تقویم کشور با عنوان "روز بهره وری و بهینه سازی مصرف" نامگذاری شده است، موضوعی که در تمامی کشور‌های توسعه یافته از اولویت‌های اصلی و به عنوان یکی از عوامل اصلی توسعه، پیشرفت و رشد اقتصادی آنان شناخته شده و در سایر کشور‌ها نیز مورد توجه ویژه قرار گرفته است، تا جایی‌که می‌توان سطح پیشرفت جوامع را تا حد زیادی به تغییرات سطح بهره‌وری آن‌ها نسبت داد و بر اساس همین منطق تحلیلی، تفاوت در سطح پیشرفت بین مناطق مختلف در هر کشور نیز وابسته به درجه استفاده موثر از ظرفیت‌ها و سرمایه‌های منطقه‌ای می‌باشد.

در کشور ما نیز این موضوع از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و برنامه‌های متعددی برای افزایش بهره‌وری ارائه شده‌است که یکی از مصادیق بارز آن قرار دادن حدود نیمی از بار ۸ درصدی نرخ رشد اقتصادی سال ۱۴۰۱ از طریق بهره‌وری بوده‌است.

در تعریفی ساده، بهره‌وری عبارت است از میزان آنچه به دست می‌آوریم در قبال میزان منابعی که مصرف کرده‌ایم و این بدین معناست که لزوما کم مصرف کردن منابع به معنی بهره وری نیست؛ بلکه رسیدن به هدف در قبال مصرف بهینه و درست منابع است که بهره وری ایجاد می‌کند.

در این مجال قصد ارائه تعریف و توضیح علمی بهره‌وری را نداشته و به مناسبت روز بهره‌وری و صرفا تاکید بر اهمیت و ضرورت این مهم مد نظر می‌باشد. کاملاً روشن است که علیرغم برنامه‌ها و هدف‌گذاری‌های انجام شده توسط دولت‌ها کماکان رتبه ما در بهره‌وری نه تنها در اقتصاد بلکه در بسیاری دیگر از موضوعات همچون فرهنگ، سیاست و... با اهداف عالیه فاصله محسوسی دارد که البته علیرغم نقش و وظیفه موثر دولت، لیکن بخش عمده‌ای از تحقق آن نیز برعهده عموم مردم قرار دارد.

به عنوان نمونه ایران همزمان چهارمین تولید کننده بزرگ گاز جهان و چهارمین مصرف کننده بزرگ گاز دنیا نیز می‌باشد و در حقیقت سرانه مصرف آن بیش از ۶ برابر سرانه مصرف جهانی گاز می‌باشد که به هیچ وجه با مفهوم و اهداف غایی بهره وری سازگاری و همخوانی ندارد و این در حالی است که همین میزان گاز می‌تواند نقش موثری در تولید و درآمد ملی داشته باشد.

با کنکاشی کوچک در همین موضوع اخیر، به وضوح نقش دولت و مردم در بهینه‌سازی مصرف نمایان است؛ یعنی دولت علاوه بر ترویج درست مصرف بهینه گاز با اصلاح بسیاری از روند‌های توزیع یارانه و اجرای برنامه‌هایی مثل کمک به مردم برای اصلاح ساختمان‌های مسکونی، تعویض وسایل گازسوز با تکنولوژی قدیمی، کمک به تولید کنندگان وسایل گازسوز برای استفاده از فناوری‌های جدید و ... می‌تواند تخصیص منابع را با بهره‌وری مضاعف انجام دهد و مردم نیز با تغییر سبک زندگی و مدیریت بهینه مصرف انرژی، از طریق عدم استفاده از چندین وسیله گاز سوز در منازل، نوع پوشاک و ... به این مهم کمک نمایند.

رهبر معظم انقلاب در نامگذاری سال گذشته به نوعی بر ضرورت بهره‌وری درتولید تاکید نمودند و در تبیین شعار سال با عنوان «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» فرمودند: "دانش‌بنیان کردن تولید، بهره‌وری فعّالیت‌های اقتصادی را ارتقاء می‌دهد؛ این امر مهمّی است، یک نقطه حسّاس و اساسی است. همان طور که قبلاً اشاره شد، یکی از مشکلات کشور کاهش بهره‌وری است؛ یعنی به تناسب آن مقداری که هزینه مصرف می‌کنیم، از این هزینه‌مان بهره‌برداری نمی‌کنیم؛ در بخش‌های مختلف همین طور است؛ بهره‌وری در کشور کم است ... اگر چنانچه ما به سمت دانش‌بنیان حرکت کردیم، این معضل مهمّ اقتصادی حل خواهد شد".

در این سال طی بخشنامه‌ای از سازمان‌ها خواسته شد تا برنامه و بودجه پیشنهادی خود را با رعایت انضباط و حذف فرآیند‌ها و هزینه‌های غیرضروری، ارتقای بهره‌وری، رفع عوامل مخل رشد اقتصادی، بهبود فضای کسب و کار، شناسایی و عملیاتی کردن راهکار‌های افزایش منابع عمومی، به سازمان برنامه و بودجه کشور ارائه نمایند. اگرچه در تبصره‌ها و بند‌های مختلف قانون بودجه سال گذشته توجه ویژه‌ای به موضوع بهره وری گردید؛ لیکن در سال جاری با حذف بند «و» تبصره ۱۸ با موضوع تولید و بهره‌وری که در قانون بودجه سال ۱۴۰۱ آمده بود، عملاً یکی از عوامل موثر در پیگیری اجرای چرخه بهره‌وری در کشور حذف گردید و این موضوع مورد انتقاد فعالان عرصه بهره وری از جمله سازمان ملی بهره وری قرار گرفت و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز با انتشار گزارشی با عنوان «حذف تبصره بهره‌وری از بودجه؛ ضربه کلیدی به رشد اقتصادی کشور» به بررسی اهمیت و جایگاه بهره‌وری در اسناد بالادستی، میزان اثربخشی و تأثیرگذاری این احکام پرداخته و به نوعی مخالفت خود را با حذف آن اعلام نمود؛ هر چند نهایتاً پیگیری‌ها محقق نشد و فقط در برخی از تبصره‌های قانون بودجه سال ۱۴۰۲ به صورت گسسته به برخی از مقوله‌های نزدیک و مرتبط با بهره‌وری اشاره گردیده‌است.

با عنایت به نام گذاری سال ۱۴۰۲ با عنوان "مهار تورم و رشد تولید" قطع به یقین یکی از اصلی‌ترین راهکار‌های تحقق این شعار ارتقاء بهره‌وری خواهد بود؛ چراکه برای افزایش تولید یا نیازمند بهره‌گیری از منابع بیشتر هستیم که قطعاً با محدودیت‌هایی روبرو خواهیم بود و یا اینکه باید از منابع موجود استفاده بهتری ببریم و این یعنی بهره‌وری، که با مدیریت بهینه و همچنین استفاده از شرکت‌های دانش بنیان و تغییر فناوری‌های تولید قابل دسترس خواهد بود.

بدین ترتیب علاوه بر افزایش تولید به‌دلیل استفاده بهینه از منابع، قیمت تمام شده محصولات نیز منطقی‌تر شده و قابلیت رقابت با مشابه خارجی نیز پیدا خواهد نمود که ضمن تاثیر مثبت بر بازار، بر مهار تورم نیز موثر واقع خواهد شد.

جدای از نقش قابل توجه مصرف بهینه و بهره‌وری در استفاده درست از منابع مادی، یکی از پرچالش‌ترین موضوعات در بهره وری مربوط به نیروی انسانی است. در آمار‌های منتشر شده میزان کار مفید در ایران را حداکثر ۱۱ ساعت در هفته و در بخش‌های دولتی حدود ۲۲ دقیقه در روز برآورد می‌کنند که البته نباید نافی زحمات و تلاش‌های افراد بود لیکن حتی اگر چند برابر این آمار را هم بپذیریم هنوز در مقایسه با بسیاری از کشور‌های پیشرفته فاصله قابل ملاحظه‌ای را شاهد هستیم.

در ایجاد فرهنگ بهره‌وری در منابع انسانی نقش مدیران می‌تواند تاثیرگذار باشد، هنگامی که سمت و سوی حرکت و عملکرد بهره‌وری می‌باشد، این فرهنگ با شتاب بیشتری توسعه می‌یابد، برای مثال مدیران مولد بودن را به جای برخی تشریفات اداری در نظر و عمل ترویج نمایند؛ بنابراین پرسش اینکه واقعاً "چقدر بهره ور هستیم؟! " سئوالی است که هر فرد در زندگی شخصی و کاری باید از خود داشته باشد. در طول روز چقدر به عنوان یک فرد موثر در خانواده، جامعه و یا محیط کار حضور داریم و انتفاع می‌رسانیم؟ یک کارگر، کارمند یا مدیر وقتی در پایان روز کاری مروری بر فعالیت‌های انجام شده خود دارد چقدر از کاری که کرده رضایت داشته و تصور می‌کند خروجی دقیق و موثری از تلاش‌هایش ارائه نموده‌است؟ همه این موارد را می‌توان مرتبط با فرهنگ کار دانست.

به تعبیر دیگر یکی از دلایل اصلی کاهش بهره‌وری در حوزه نیروی انسانی را باید در فرهنگ کار جامعه جستجو نمود. در خاتمه، ذکر این نکته حائز اهمیت است که موضوع بهره وری بیش از آنکه به عنوان یک شاخص اقتصادی و عاملی برای توسعه در نظر گرفته شود، یک مقوله فرهنگی است که باید بدان توجه ویژه‌ای نمود، فرهنگی که درون مایه آن در فرهنگ اصیل اسلامی – ایرانی ما وجود دارد و می‌بایست در جامعه ما نهادینه گردد که پرداختن به این مهم فرصتی دیگر را می‌طلبد.