حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین فلاح زاده رئیس هیئت امنای مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی در برنامه اینترنتی «پاسخ» وابسته به مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه‌های علمیه به بیان مسائل گوناگونی درباره اهمیت و چگونگی استهلال ماه پرداخت و گفت: موضوع وقت و زمان در بسیاری از آموزه‌های دینی و به ویژه مسائل عبادی نقش کلیدی دارد؛ انجام نماز، اعمال حج، روزه و بسیاری دیگر از اعمال عبادی در دین اسلام در زمان‌های مشخصی باید به جا آورده شود.

اهمیت هلال ماه در تعیین زمان‌های عبادی

فلاح زاده گفت: در مورد اهمیت هلال ماه در تعیین زمان‌های عبادی در سوره بقره نیز اشاره مستقیم شده است. آغاز ماه روزه داری با دیدن هلال ماه بوده و پایان آن نیز بر همین اساس است. البته این موضوع فقط در مورد ماه رمضان نبوده و آغاز و پایان سایر ماه‌ها نیز بر این پایه تعیین می‌شود.

او با اشاره به روش‌های رؤیت هلال ماه اظهار کرد: یکی از این روش‌ها رؤیت هلال توسط خود افراد در اندکی قبل از غروب آفتاب و یا بعد از غروب آفتاب است.

فلاح زاده  افزود: رؤیت هلال توسط افراد از نظر علمای شیعه زمانی ثابت‌کننده ابتدای ماه است که تولد هلال به صورت آشکار انجام گرفته باشد و به وضوح دیده شود. از نظر برخی از مراجع این کار نباید با ابزار خاصی انجام گرفته باشد و می‌بایست شخص با چشم غیرمسلح هلال را رؤیت کند. اگر فردی با نگاه کردن زیاد به آسمان دچار خیال‌پردازی شده و برخی اجسام دیگر را به جای هلال ماه به اشتباه تصور کند، این تصویر خیالی هرگز حجت نبوده و نمی‌تواند روز بعد را ابتدای ماه بداند. اما اگر فرد به یقین در رؤیت ماه برسد، ولو اینکه بقیه افراد شهرش هلال را ندیده باشند، اما او می‌بایست روز بعد را اول ماه بداند.

شهادت دو نفر عادل مبنی بر دیدن هلال ماه یکی از روش‌های استهلال است

استاد حوزه علمیه قم ضمن پرداختن به دیگر روش‌های رؤیت هلال ماه خاطرنشان کرد: یکی دیگر از روش‌های تشخیص هلال ماه، شهادت دو نفر عادل مبنی بر دیدن مستقیم هلال ماه توسط خود آن دو نفر عادل است.

او گفت: شهادت عده زیادی مبنی بر دیدن هلال ماه نیز یکی دیگر از راه‌های تشخیص اول ماه است. مثلاً مرجع تقلید با اطمینان به اعلام رؤیت هلال ماه توسط عده‌ای از کارکنان دفترش می‌تواند این امر را پذیرفته و به مقلدین خود اعلام نماید.

حکم حاکم شرع، فیصله دهنده تمام اختلاف‌ها

حجت‌الاسلام‌والمسلمین فلاح‌زاده یادآور شد: حکم حاکم شرع نیز یکی دیگر از راهکار‌ها برای تشخیص ابتدای ماه است و از آنجا که حکم حاکم شرع فیصله دهنده تمام اختلافات می‌باشد، پس حکم حاکم می‌تواند تعیین کننده نهایی در زمینه رؤیت هلال ماه نیز قرار گیرد.

او  تصریح کرد: رفتن مردم به دنبال استهلال و رؤیت شخصی هلال ماه یک امر مستحب بوده و مردم می‌توانند با این کار کمک کننده برای تشخیص هلال ماه و تعیین ابتدای ماه جدید باشند. البته همان‌طور که گفته شد، این امر مستحب بوده و نیاز نیست تک‌تک مردم به طور الزامی به دنبال استهلال بروند.

کارشناس مسائل دینی با تأکید بر پیشرفت‌های علمی عصر حاضر در تعیین مدت زمان ماه‌های مختلف بیان کرد: با توجه به پیشرفت‌های مختلفی که در علوم گوناگون به دست آمده است، قول و گفته منجمین و دانشمندان حوزه نجوم نیز می‌تواند ملاک این کار قرار گیرد، اما باید دانست که اطمینان و یقین خود افراد حجت شرعی است و اگر منجمین نتوانند افراد را به یقین برسانند، قول آن‌ها برای تعیین ابتدای ماه فاقد اعتبار خواهد بود. نکته دیگر این است که خود اخترشناسان می‌گویند که گاهی ممکن است تولد ماه صورت گیرد، اما رؤیت حاصل نشود؛ در این حالت ما تابع احکام شرعی هستیم که رؤیت را حجت قرار داده است.

دلایل اختلاف زمان رؤیت هلال ماه در بلاد مختلف

او در ادامه دلایل اختلاف زمان رؤیت هلال ماه در بلاد مختلف را برشمرد و گفت: این اختلاف یک امر طبیعی بوده و، چون شب که سایه‌ای است بر روی زمین، پس نمی‌توان انتظار داشت عید فطر آن طرف زمین با عید فطر طرف دیگر آن در یک روز واقع شود. مثال دیگر این است که هنگام اذان ظهر در کشور ما با هنگام اذان ظهر در برخی کشور‌های دیگر تا ۱۰ ساعت نیز اختلاف دارد. پس سایر مناسبت‌ها نیز می‌تواند در کشور‌های مختلف، زمان‌بندی متفاوتی داشته باشد. البته این اختلاف نباید از دو روز بیشتر باشد و اگر به سه روز برسد، قطعاً اشتباه است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین فلاح‌زاده افزود: در مورد کشور‌هایی که در وقوع روز و شبشان و یا ساعاتی از آن‌ها با هم اشتراک دارند، رؤیت یقینی هلال ماه در یکی از آن ها، برای سایر آن کشور‌ها نیز کفایت کرده و حجت شرعی است.

او ضمن بیان اهمیت حکم حاکم شرع ادامه داد: مرحوم آقا سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (ره) در کتاب شریف عروة‌الوثقی و در انتهای بحث اجتهاد و تقلید با صراحت اعلام کرده اند که اگر حاکم حکم کرد، تبعیت از حکم او بر مقلدین خود او، مقلدین سایر مراجع و بلکه بر مجتهدین دیگر نیز واجب است. اما سؤال کلیدی که در این زمینه مطرح می‌شود، این است که حکم چیست و حاکم کیست؟ در این زمینه مجتهدین به تعیین حاکم می‌پردازند که امروزه این امر توسط مجلس خبرگان رهبری و بر اساس قانون اساسی انجام می‌گیرد.

تفاوت «اعلام حاکم» با «حکم حاکم»

رئیس هیئت امنای مؤسسه موضوع‌شناسی احکام فقهی اظهار کرد: در شرایطی که حاکم شرع صرفاً اعلام کرده باشد که فلان روز عید فطر است و این در حالی باشد که مرجع ما کسی غیر از حاکم شرع بوده و نظر او متفاوت با نظر حاکم باشد، در این جا می‌توانیم بر اساس نظر مرجع خودمان عمل کنیم. اما اگر حاکم «حکم» کند، آنگاه بر مقلدین همه مراجع لازم است بر اساس این حکم عمل نمایند.

او با تأکید بر اهمیت تبعیت از حکم حاکم عنوان کرد: در صورتی که فردی به صورت مستقیم هلال ماه را ببیند و به یقین برسد، اما حاکم روز دیگری را ابتدای ماه اعلام نماید، آن فرد می‌تواند بر اساس یقین خود عمل کند، اما هرگز جایز نیست بر تبلیغ علیه حکم حاکم مبادرت ورزد.

آیا مراجع تقلید برای نظر کارشناسان و متخصصین جایگاهی قائل هستند؟

حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده افزود: در زمینه احکام موضوعی اگر افراد متخصص و مورد اطمینانی نظر دهند، مرجع تقلید می‌تواند به این نظر اتکا کرده و بر اساس آن فتوا دهد. مثلاً اگر فرد یا افرادی غیرشیعه و حتی غیرمسلمان، اما مورد اطمینان مثلاً در کشور‌های همسایه ما بگویند ماه را رؤیت کرده‌اند، این امر می‌تواند ملاک برای مراجع ما نیز قرار گیرد.

او گفت: در بحث طلوع و غروب خورشید، بلاد شرقی مقدم بر بلاد غربی بوده و زودتر شاهد طلوع و غروب آفتاب خواهند بود. اما در مورد رؤیت ماه بلاد غرب بر بلاد شرق تقدم دارند. مثلاً در سوریه، لبنان یا کشور‌های اروپایی ممکن است زودتر از ما، هلال ماه رؤیت شود.

کارشناس مسائل دینی اتحاد در افق و اتحاد در شب را دو ملاک مورد استفاده در اجتهاد برای تعیین زمان‌های عبادی مناطق نزدیک به هم برشمرد و تصریح کرد: مرز‌های سیاسی بین دو کشور هرگز نمی‌تواند ملاکی برای این امر قرار گیرد و در این زمینه نیاز است نسبت به آگاه سازی مردم تلاش شود.

او  سپس به تشریح احکام یوم الشک پرداخت و ادامه داد: در مورد یوم الشک نیز همانند سایر شک‌هایی که برای ما پیش می‌آید از قاعده استصحاب استفاده می‌شود. به این صورت که اگر ما در مورد عید فطر بودن یا نبودن امروز به یقین نرسیده باشیم، باید آن را ادامه ماه رمضان بدانیم.

یا خودمان استهلال کنیم یا به نظر گروه‌های رصدی احترام بگذاریم

حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده گفت: توصیه می‌شود در وهله اول مؤمنین خودشان به استهلال پرداخته و در این امر به مردم کمک کنند. در وهله دوم اگر خودشان نرفتند به نظر گروه‌های رصدی که آنان نیز افرادی مؤمن و متخصص هستند، احترام بگذارند.

او در پایان اظهار کرد: لازم است مؤمنین این را هم بدانند که نمایندگان مراجع عظام تقلید در دو سال اخیر و امسال برای سومین سال متوالی در ابتدا و انتهای ماه مبارک رمضان در مؤسسه موضوع‌شناسی احکام فقهی حوزه علمیه قم گرد هم آمده و به صورت برخط با گروه‌های رصدی و ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری در ارتباط هستند تا به تعیین تاریخ دقیق آغاز ماه مبارک رمضان و عید سعید فطر بپردازند.

منبع:خبر حوزه