آیا همه‌پرسی یا همان «رفراندوم»، یک راه‌حل عمومی بین کشور‌های جهان برای گذر از برخی مشکلات و مسائل داخلی است؟ پاسخ به این سؤال، یک «نه» بزرگ است.

البته این نه به‌معنای عدم برگزاری همه‌پرسی در کشور‌های جهان نیست؛ بلکه به‌معنای این است که هیچ کشوری در جهان، مسائل عمومی خود و همچنین موضوعات گوناگون کشوری را از این طریق تعیین تکلیف نمی‌کند.

این مسئله تا اندازه‌ای میان اندیشمندان علوم سیاسی و سیاستمداران بین‌المللی پذیرفته شده است که هیچ نظامی بعد از انقلاب و تغییر در ساختار حکومتی هم حاضر به برگزاری همه‌پرسی برای تعیین نوع حکومت جدید نبوده است.

البته این قاعده، یک استثنا دارد: جمهوری اسلامی ایران با برگزاری یک همه‌پرسی برای تعیین نوع حکومت؛ آن هم در کمتر از دو ماه بعد از پیروزی، یعنی هیچ کشوری در هیچ دورۀ تاریخی، حتی قانون اساسی خود را هم به همه‌پرسی نگذاشته است؛ موضوعات و مسائل دیگر که جای خود دارد.

پس اساساً علت وجود مفهوم همه‌پرسی و اجرای آن در برخی کشور‌ها و همین‌طور وجود این مسئله در قانون اساسی ایران چیست؟

نمونه‌های متأخری که در انجام همه‌پرسی در برخی کشور‌های جهان وجود دارد، مرتبط با مسائل تأثیرگذار در زندگی عمومی است که از طریق انتخابات قابل تحقق نباشد، در این زمینه می‌توان به همه‌پرسی جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپا یا همان برگزیت اشاره کرد. نامزد نخست‌وزیری در یک انتخابات، وعده داد که در صورت پیروزی اقدام به برگزاری همه‌پرسی بر سر این موضوع ـ که خارج از اختیارات نخست وزیر است ـ بکند.

جالب اینجاست که بسیاری از کسانی که در این همه‌پرسی رأی مثبت دادند، حالا از اقدام خود پشیمانند و این مسئله را تحت تأثیر جو عمومی در آن زمان ارزیابی می‌کنند؛ یعنی دقیقاً همان نقطۀ منفی همه‌پرسی که امکان مشارکت تمام افراد با قدرت تحلیل بالا را فراهم نمی‌کند.

در واقع، راهکار انتخابات به‌عنوان یک راه‌حل معقول و منطقی در قوانین کشور‌های مختلف قرار داده شده است تا اتفاقاً جلوی نیاز به برگزاری همه‌پرسی ـ که فضای داخلی کشور را درگیر التهابات افکار عمومی با سطوح تحلیل مختلف می‌کند ـ گرفته شود؛ یعنی کسی برای ارائه راه‌حل مشکلات اقتصادی در یک کشور، اقدام برگزاری همه‌پرسی نمی‌کند، بلکه به برنامه‌های یک نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری رأی می‌دهد.

این مسئله تا جایی مورد تأیید همۀ اندیشمندان و سیاستمداران جهانی قرار دارد که کشور انگلستان با وجود متن صریح قانون اساسی، بیشتر از یک بار اجازۀ برگزاری همه‌پرسی برای خروج اسکاتلند از اتحادیه بریتانیا را نداد و همین مسئله باعث کناره‌گیری نیکولا استورجن، وزیر اول محبوب اسکاتلند از جایگاه خود شد.

به‌عنوان مثال، انتخابات ریاست‌جمهوری با رأی مستقیم مردم برگزار می‌شود تا مشکلات عمومی و مسائل کلان کشور توسط منتخب مردم پیگیری شود. اگر قرار بود که برای هر موضوعی، اقدام به همه‌پرسی صورت بگیرد، اساساً منطق و فلسفه وجود جایگاهی مانند ریاست‌جمهوری و برگزاری انتخابات برای تعیین رئیس‌جمهور زیر سؤال می‌رود.

همه‌پرسی در کشور‌های مختلف فقط برای مسائل بنیادین و مرتبط با منافع ملی برگزار می‌شود

منطق اصلی سیاستمداران بین‌المللی در عدم‌اتکا به مفهومی مانند همه‌پرسی برای مسائل مختلف کشور، بر مبنای همین واقعیت است که افکار عمومی امکان هدایت و انحراف توسط جریان‌های رسانه‌ای را دارند و به‌دلیل عدم امکان راستی‌آزمایی قدرت تحلیل تک تک شرکت‌کنندگان در همه‌پرسی، ممکن است دست زدن به چنین اقدامی منجر به یک فاجعه برای منافع ملی یک کشور شود؛ دقیقاً مانند برگزیت.

همچنین نگاهی به وضعیت برخی کشور‌ها ـ مانند شیلی، اکوادور، اروگوئه و ونزوئلا ـ که به‌صورت مکرر دست به برگزاری همه‌پرسی زده‌اند، مشخص می‌کند که این مسئله تا چه‌اندازه زمینه را برای ایجاد تنش‌های سیاسی در کشور فراهم می‌کند و ارمغانی به‌جز بی‌ثباتی و برهم خوردن روند طبیعی زندگی عموم مردم ندارد. اساساً برگزاری مداوم رفراندوم در مورد موضوعات گوناگون عمومی، یکی از راهبرد‌های کشور‌های غربی برای ایجاد بی‌ثباتی و عدم تأمین منافع ملی در کشور‌های مخالف است.

برای جمع‌بندی باید این موضوع را مورد تأکید قرار داد که اولاً جمهوری اسلامی ایران، پیشروترین نظام در استفاده از مفاهیم مردم‌بنیان ـ مانند انتخابات و همه‌پرسی ـ است و ثانیاً این یک باور عمومی در تمامی کشور‌های جهان است که ابزاری به‌نام همه‌پرسی اگر در جای مناسب خود مورد استفاده قرار نگیرد، نه‌تن‌ها منجر به جلب رضایت و تأمین نظر مردم نمی‌شود، بلکه به‌صورت جدی به آن آسیب هم می‌زند.

در پایان باید تأکید کرد که اگر بنا بر برگزاری همه‌پرسی برای حل مسائل و مشکلات بین‌المللی است، مسئله سرزمین‌های اشغالی و جنایاتی که اسرائیل علیه مردم فلسطین انجام داده‌اند، مهمترین و اصلی‌ترین مورد برای برگزاری همه‌پرسی به‌منظور تعیین حاکمیت در این منطقه است که بار‌ها از سوی ایران نیز مورد تأیید قرار گرفته است.

منبع: تسنیم