طرح سد و نیروگاه ۱۷۶ مگاواتی چم شیر در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان گچساران استان کهگیلویه و بویراحمد قبل از پیوستن رودخانه خیرآباد به رودخانه زهره در مجاورت محلی به نام تنگه چم شیر احداث شده است.در روز‌های اخیر  وزارت نیرو قصد داشت این سد را آبگیری را کند، اما این مسئله باعث مخالفت سازمان محیط زیست و بسیاری از فعالان محیط زیست شد.

فعالان محیط زیستی معتقدند در پشت دریاچه این سد سازند نمکی وجود دارد و در صورت آبگیری  پایین دست این سد مورد خطر قرار خواهد گرفت، اما در سوی مقابل وزارت نیرو و شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به عنوان متولی ساخت این سد معتقد هستند که آبگیری این سد هیچگونه خطر زیست محیطی را برای پایین دست ایجاد نخواهد کرد.

چندی پیش نیز علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست نیز در نامه ای به رئیس جمهور نوشته بود که آبگیری سد چم‌شیر در جغرافیای کهگیلویه و بویراحمد، به دلیل مطرح شدن تردیدهایی درخصوص وجود منابع شوری در مخزن دریاچه سد و احتمال شوری آب، به دغدغه نهادهای علمی و تخصصی و سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان محیط زیست کشور تبدیل شده است.

در ادامه این نامه آمده است: بررسی‌های این سازمان که حاصل مطالعات کارشناسی درون‌سازمانی و تعامل با دانشگاه‌ها و نهادهای علمی تخصصی این حوزه بوده، نیز مؤید نگرانی‌ها و ابهام‌های جدی در این خصوص است.

محمد درویش، فعال محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان در خصوص آبگیری سد چم شیر گفت: در گزارش سازمان زمین شناسی کشورمان ذکر شده است که ۷۰ درصد مخزن سد چم شیر متاثر از سازند گچساران است و آن هم بخشی که آسیب پذیرترین و شکننده‌ترین قسمت سازند نسبت به جریان‌های انحلالی و آب است؛ بنابراین نگرانی زمین شناسان درباره تکرار فاجعه سد گتوند طبیعی است.

او ادامه داد: باید گمانه‌های بیشتری ایجاد شود تا بررسی شود که آیا آبگیری این سد ممکن است باعث شوری بیشتر آب شود. من پیشنهاد می‌کنم که آبگیری این سد تا بررسی مطالعات بیشتر متوقف شود.

با آبگیری سد چم شیر ده ها سایت تاریخی به زیر آب خواهد رفت 

درویش بیان کرد: در گزارش ارزیابی این سد در سال ۱۳۸۸ آورده شده است که این سد ۹۰ میلیون متر مکعب آب شرب باید برای مردم استان‌های خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد تامین کند. در صورتی که مجریان این سد اعلام کرده اند به دلیل اینکه آب شور است و حداقل میزان EC شوری آن بالای ۲۰۰۰ است و عملا این آب نمی‌تواند برای آب شرب مردم مناسب باشد، همچنین در این گزارش آورده شده است که هیچگونه مکان تاریخی در محل احداث این سد وجود ندارد، در حالی که گزارش شده است در صورت آبگیری این سد ده‌ها سایت تاریخی به زیر آب خواهد رفت و یا اینکه چندین گونه جانوری مهم در مخزن سد وجود دارد.

گزارش سازمان محیط زیست در سال ۱۳۸۸ مخدوش است

او افزود: گزارش سازمان محیط زیست که در سال ۱۳۸۸ ساخت این سد را از لحاظ زیست محیطی تایید کرده مخدوش است و باید در خصوص این گزارش تجدید نظر شود و سازمان محیط زیست باید مدیران و کارشناسانی که این گزارش را تایید کرده اند را مورد بازخواست قرار دهد و در خصوص آن تجدید نظر کند.

درویش عنوان کرد: اگر به این تردید‌ها و پرسش‌ها پاسخ داده نشود و اراضی پایین دست زهره شورتر شود این مسئله باعث افزایش مهاجرت و حاشیه نشینی در شهر‌های بزرگی مثل اهواز خواهد شد. هزاران میلیارد تومان برای ساخت این سد هزینه شده است و هدف ما از ساخت آن مسائل اقتصادی بوده است، اما با آبگیری این سد نه تنها به اقتصاد کشور کمکی نمی‌شود بلکه خود این سد باعث چالشی جدید برای کشور خواهد شد. این سد پنجمین سد بزرگ کشور است و حجم مخزن آن ۲/۳ میلیارد متر مکعب است و پیش بینی می‌شود لایه‌های نمکی متاثر از فشار این حجم از آب باعث شوری آب شود.

مدیر کل اسبق دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص اینکه آیا در مطالعات اولیه سد به لایه‌های نمکی در مخزن سد توجهی شده است یا خیر، گفت: در آن زمان حساسیت‌های زیادی نسبت به سرزمین وجود نداشته است و سد‌های مشکل سازی مثل گتوند، استقلال و سیوند احداث نشده بودند و در آن زمان خشکسالی وجود نداشت و آورد رودخانه‌ها بالا بوده است، همچنین مطالعات هیدرولوژی این سد انجام نشده است و مگر می‌شود که مطالعات هیدرولوژی در ساخت یک سد انجام نشود.

میثم فاضلی، مدیر مطالعات شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در گفت و گو با خبرنگار ما درباره نامه رئیس سازمان محیط زیست به رئیس جمهور در خصوص توقف روند آبگیری سد چم شیر گفت: سازمان محیط زیست پس از صحبت‌های در خصوص آبگیری سد چم شیر که توسط برخی از کارشناسان مطرح شد نسبت به این موضوع حساس شد و طبق قوانین سازمان محیط زیست می‌تواند در این موارد این چنینی ورود کند.

او ادامه داد:سازمان محیط زیست سازمان بالادستی وزارت نیرو نیست و رئیس این سازمان در خصوص آبگیری سد چم شیر نامه‌ای را به رئیس جمهور نوشته است و مطمئنا رئیس جمهور با مشاوران و وزیر نیرو در این خصوص مشورت خواهد کرد، اما این کار رئیس سازمان محیط زیست درست نبود که یک هفته تا آبگیری سد چم شیر نامه‌ای را به رئیس جمهور ارسال کند و در این نامه قید شود که آبگیری این سد باید به تعویق بیفتد.

دانشگاه تهران سد گتوند را از لحاظ زیست محیطی تایید کرده است

او افزود: در نامه‌ای که سازمان محیط زیست به معاونت آب وزارت نیرو نوشته است، مشخص است که این دوستان اساسا بررسی جامعی بر روی گزارشات ما نداشته اند و سازمان محیط زیست در جریان نیست که بیش از یک سال است که عده‌ای خاص ابهاماتی در خصوص آبگیری سد چم شیر در فضای مجازی مطرح می‌کنند. کارفرمای سد گتوند شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران است و کارفرمای سد چم شیر نیز همین شرکت است و این موضوع ذهنیتی را برای مردم ایجاد کرده است، اما سد گتوند مشکل زیست محیطی را برای جلگه خوزستان ایجاد نکرده است و گزارشات دانشگاه تهران نیز این مسئله را تایید می‌کند.

صحبت های رئیس سازمان محیط زیست در مورد سد چم شیر بار حقوقی دارد

فاضلی بیان کرد: ملاک ما برای خوبی یا بدی سد گتوند آبی است که از این سد خارج می‌شود و در سد تنظیمی گتوند هر روز سازمان آب و برق خوزستان، سازمان محیط زیست و خود کارشناسان شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران از این آب نمونه برداری می‌کنند و اگر این آب کیفیت لازم را نداشت آیا شرکت آب و برق خوزستان اطلاعیه‌ای صادر نمی‌کرد. صحبت‌های آقای سلاجقه در مورد اینکه سد چم شیر سد گتوند ۲ خواهدبود، بار حقوقی دارد.

در سد چم شیر گنبد نمکی، برون زد نمکی و ضخیم لایه نمکی نداریم

مدیر مطالعات شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در خصوص وجود گنبد‌های نمکی در مخزن سد چم شیر گفت: به واسطه تجربه تلخ ما در خصوص سازند‌های نمکی در مخزن سد گتوند اگر چه به اعتقاد من در خصوص مسئله کیفی آب مشکلی ایجاد نشده است و فعالان محیط زیست می‌توانند این مورد را بررسی کنند. من مسئول سد گتوند هم نیستم، اما به خاطر اینکه در خصوص مسائل کیفی آن کار کرده ام این صحبت را مطرح می‌کنم. ما در سد چم شیر به دلایل متعدد گنبد نمکی، برون زد نمکی، ضخیم لایه نمکی نداریم.

او در خصوص اینکه آیا در ۳۰۰ متری عمق مخزن سد چم شیر گنبد‌های نمکی وجود دارد، عنوان کرد: در محدوده سد چم شیر میدان‌های نفتی زیادی وجود دارد و در این محدوده چاه‌های زیادی حفر شده است و اکثر این چاه‌ها عمقی تا ۱۸۰۰ متر دارند و ما این چاه‌ها را بررسی کردیم و متوجه شدیم در اعماق بالای ۳۰۰ متر لایه‌های نمکی وجود دارد. در این منطقه سازند گچساران قرار دارد و این سازند تناوبی از لایه‌های گچ و آهک است و بسیار، بسیار نفوذ ناپذیر است حتی در سازند گچساران آبخوان نیز تشکیل نمی‌شود.

او ادامه داد: دوستانی که این مسائل را مطرح می‌کنند حتما با مسائل زمین شناسی آشنایی ندارند. ما در این منطقه گمانه‌های را زده ایم و در عمق ۱۲۰ متری آب نیز وجود دارد در واقع در این منطقه دریای قدیمی به نام تیس وجود داشته است که این دریا به مرور زمان رسوبات خود را برجای گذاشته و تخت به سمت عقب کشیده شده است و طبیعتا در لایه‌های زیرین زمین آب وجود دارد، اما این رسوبات تبدیل به سنگ شده است.

مدیر مطالعات شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در خصوص فشار آب مخزن دریاچه به لایه های زیرین گفت: مخزن سد چم شیر نهایت فشاری که می‌تواند به کف بیاورد ۱۰ بار است یعنی (۱۰۰) متر آب و طبیعتا محیطی که ۱۰ بار دارد نمی‌تواند به محیطی که دارای ۱۳۰ بار (۱۳۰۰) متر فشاری وارد کند و چنین چیزی که آب به عمق زمین نفوذ کند و باعث شوری آب می‌شود، واقعیت ندارد.

۲۰ سال در خصوص وضعیت سد چم شیر مطالعات انجام گرفته است

او بیان کرد: حدود ۲۰ سال است که شرکت‌های مختلفی مطالعاتی در خصوص سد چم شیر را انجام داده اند و ما ۵ سال روزانه EC آب را اندازه گیری کرده ایم و طبیعتا ما یک مسائل فیزیکی مثل سازند گچساران را در مخزن سد چم شیر داریم و با توجه به این موارد ما یک مدل سازی انجام داده ایم و بر مبنای فرضیات بدبینانه، سد در شرایط بارندگی‌های نرمال به صورت ۱۰۰ درصد وضعیت رودخانه پایین دست را از لحاظ کمی و کیفی بهبود خواهد بخشید و در فصول خشکسالی این عدد حدود ۹۰ درصد است.

فاضلی تصریح کرد: هرچه قدر که دبی آب رودخانه بیشتر باشد شوری آب کمتر می‌شود و این مورد نشان می‌دهد که ما در سد چم شیر سازند‌های نمکی نداریم و ما مطمئنیم این سد شرایط پایین دست را بهبود خواهد بخشید.مردم شهر‌های هندیجان، بندر دیلم، بندر گناوه آب شربی که مصرف می‌کنند دارای ۲۲۰۰ تا EC ۲۰۰۰ است و خیلی از مردم فکر می‌کنند EC ۲۰۰۰ خیلی بد است، اما این آب کاملا قابل شرب است.

او در خصوص سد زیر کشت پایین دست سد چم شیر عنوان کرد: مشکل خیلی بزرگ رود خانه چم شیر این است که ۸ ماه در سال دبی کم و شوری زیادی دارد و حتی آنقدر شوری آن زیاد است که در منطقه پایین دست مردم محلی به آن آب تلخه می‌گویند و قسمت زیادی از شوری آب این رودخانه به خاطر یون‌های زیاد گچ است و ۸ ماه در سال در این منطقه کشاورزان نمی‌توانند کشتی را انجام ندهند، اما در آن ۴ ماهی که رودخانه سیلابی است ما آب با کیفیت خوب را در داخل مخزن جمع آوری می‌کنیم و در مجموع آبی با کیفیت مناسب به کشاورزان پایین دست داده خواهد شد.

او خاطرنشان کرد: ما موافق توسعه کشاورزی در این منطقه نیستیم، چرا که ۵۶ هزار هکتار اراضی کشاورزی در پایین دست وجود دارد و کشاورزان فقط در یک دوره فروردین و اردیبهشت می‌توانند کشتی داشته باشند و در خرداد و تیر که دیگر دبی رودخانه کم است و عملا نمی‌شود کشتی انجام شود، اما با وجود آبگیری سد چم شیر کشاورزان می‌توانند ۲ کشت در سال داشته باشند و این سد آبی با EC ۲۰۰۰ به آن‌ها خواهد داد و لذا خاک این منطقه دیگر شور نخواهد نشد.

گزارشی از سجاد هدایت پور