«سنبل آبی» یکی از ۱۰ گونه گیاهان مهاجم دنیا است که نخستین بار در ایران در سال ۱۳۹۰ در تالاب عینک رشت مشاهده شد و با توجه به سرعت بالای رشد و تکثیر، توانست در مدت زمان کوتاهی، کل سطح این تالاب را بپوشاند و بخش وسیعی از عرصه‌های طبیعی استان گیلان به تدریج میزبان این مهمان ناخوانده شد.

این گونه بومی کشور‌های آمریکای جنوبی به ویژه برزیل، از طریق گردشگران به اغلب کشور‌های دنیا از جمله ایران وارد شده است.

اطلاعات دقیقی از چگونگی ورود این گیاه غیربومی به گیلان وجود ندارد، اما گفته شده برخی افراد که از «سنبل آبی» به عنوان گیاه زینتی استفاده کرده بودند، به علت رشد سریع، از نگهداری آن عاجز شده و آن را در آبگیر‌ها یا مجاری آبی رها کردند.

کارشناسان محیط زیست می‌گویند: «سنبل آبی»؛ مهمترین و پرهزینه‌ترین علف هرز آبزی دنیا است که به دلیل زیبایی و معرفی به عنوان گل زینتی، به سرعت در حال تکثیر است.

این گیاه روی آب‌های راکد به شدت رشد می‌کند و در برخی مناطق به دلیل پوشاندن سطح وسیعی از رودخانه‌ها و باتلاق‌ها ایجاد مشکلات زیست محیطی از جمله در زندگی ماهیان و گیاهان آبزی کرده است.

اوج رشد و شکوفایی گیاه «سنبل آبی» در اواخر بهار و اوایل تابستان و در فصل گلدهی آن است، اما در فصول سرد سال رشد آن متوقف می‌شود.

هدررفت آب، کاهش تنوع زیستی، انقراض و حذف گیاهان بومی، کاهش سطح پهنه‌های آبی تالاب‌ها، اختلال در تردد قایق‌های موتوری و پارویی و تسریع در روند خشک شدن تالاب‌ها از خطرات گیاه مهاجم «سنبل آبی» اعلام شده است.

«سنبل آبی»، بلای جان تالاب‌های گیلان

تالاب‌ها به سبب آبخیزی یکی از مهمترین و بهترین رویشگاه‌های «سنبل آبی» هستند، گیاهی که با گسترش سریع و پوشش کامل سطح آب و مشکلات عدیده زیست‌محیطی، زمینه را برای مرگ تدریجی تالاب‌ها فراهم می‌کند.

«سنبل آبی» نخستین بار در تالاب عینک رشت دیده شد و به مرور زمان در پس زیبایی فریبنده اش همگان و همه جا را درگیر خود کرد تا جایی که هم اکنون در بخش بزرگی از اراضی تالابی و منابع آبی گیلان از رودسر تا آستارا جولان می‌دهد.

گیلان دارای ۳۱ هزار هکتار پهنه تالابی است که افزون بر ۲۴ هزار هکتار آن معادل ۸۰ درصد در قالب ۳ تالاب انزلی، امیرکلایه و بوجاق تحت عنوان کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است.

عرصه‌های آبی گیلان از مناطق حساس و مهم کشور از نظر وجود اکوسیستم‌های آبی است، در چند سال اخیر با رشد بی سابقه گیاه مهاجم «سنبل آبی»، حیات تالاب‌های استان با خطر جدی روبرو شده است.

بنا بر اعلام اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان، حدود ۶ هزار و ۵۸۵ هکتار از وسعت پهنه‌های آبی استان حداقل در ۱۸ منطقه در سطح ۱۱ شهرستان به گیاه مهاجم «سنبل آبی» آلوده شده است.

تأثیر سوء «سنبل آبی» بر جانوران و گیاهان تالاب انزلی

تالاب بین المللی انزلی یکی از طعمه‌های این گیاه مهاجم است که حیات رودخانه‌ها و تالاب‌های استان را نشانه گرفته و نفس آن را به ویژه طی چند سال گذشته به شماره انداخته است.

بر اساس اخبار و گزارش‌های منتشر شده در رسانه ها؛ «سنبل آبی» نخستین بار در سال ۱۳۹۴ در تالاب بین المللی انزلی مشاهده شد.

بررسی‌های میدانی و اظهارنظر‌های آب بندان داران در تالاب انزلی نشان می‌دهد: در مناطق آلوده به گیاه مهاجم «سنبل آبی» میزان صید ماهیان کاهش پیدا کرده است. همچنین میزان حضور پرندگان آبزی در این مناطق به کمترین مقدار نسبت به سال‌های گذشته رسیده است.

مشاهدات پس از پاکسازی چند منطقه از گیاه مهاجم «سنبل آبی» از جمله محدوده سنگاچین نیز حاکی از آن بود که گونه‌های مختلف پرندگان آبزی از جمله باکلان کوچک، حواصیل خاکستری، اگرت بزرگ و اگرت کوچک دوباره در این مناطق مشاهده شده است.

همچنین مشاهداتی از مصرف این گیاه در برخی مناطق به خصوص در بخش‌هایی که توده‌های کوچک و پراکنده از این گیاه وجود داشت.

از آن جایی که این گونه‌ها شاخص‌هایی برای سلامت اکوسیستم هستند؛ «سنبل آبی» علاوه بر حیات تالاب، تهدید جدی برای مهره داران و بی مهرگان تالاب‌ها نیز محسوب می‌شود.

آیا سنبل آبی سرطان زا است؟

به گفته محققان سنبل آبی می تواند سرطان زا‌ باشد. به همین جهت توصیه می‌شود که به هیچ عنوان از این گیاه در مناطق و مکان‌های سربسته نگهداری نشود.

امروزه بسیاری از افراد بدون توجه به این امر، اقدام به نگهداری از سنبل آبی در آپارتمان‌های خود می کنند و این امر سبب شده است که اهالی منزل با مشکلات بسیار زیاد و در کوتاه‌ترین زمان ممکن با بیماری‌های خطرناکی مواجه شوند. به همین جهت توصیه می‌شود که خطر سرطان زا‌یی سنبل‌های آبی را جدی گرفته و از نگهداری این گونه گیاهی در منزل خود به شدت خودداری کنید.

امروزه بسیاری از افراد علاقه مندی بسیار زیادی برای نگهداری و پرورش انواع بسیار مختلفی از گیاهان و گل‌ها از خود نشان می‌دهند که همین امر نیز سبب شده است به تعداد گل فروشی‌های موجود در سطح کشور افزوده شده و افراد بسیار زیادی را به سمت خود جذب کند.

یکی از بی نظیرترین و پرطرفدارترین این گیاهان، سنبل‌های آبی هستند که با داشتن زیبایی و جذابیت بی نظیر خود امروزه به یکی از پرفروش‌ترین گل‌های خانگی تبدیل شده اند بدون آن که از تاثیرات منفی آن باخبر باشند.

سنبل آبی یک گیاه آبزی بوده و زیستگاه اصلی آن نیز در مناطق گرمسیری است که شما می‌توانید انبوه بسیار فراوان این گیاه بی نظیر را در جنگل آمازون و آمریکای جنوبی مشاهده کنید.

از ویژگی‌های سنبل آبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

برگ‌های بسیار گسترده و ضخیم دارد.
شکل برگ‌ها مانند تخم مرغ است.
۱ متر بالاتر از سطح آب می‌تواند رشد کند.
یکی از گونه‌های مهاجم است.
در سطح آب شناور است.

در ادامه مطلب سعی بر آن داریم تا در مورد روش نگهداری و سرطانی بودن این گیاه توضیحات بیشتری را ارائه دهیم.

روش نگهداری سنبل آبی

بسیاری از افراد از گل سنبل به عنوان گل تزیینی یاد می‌کنند و علاقه مندی شدیدی را برای نگهداری از این گل از خود نشان می‌دهند. اگر شما نیز به گیاه سنبل علاقه‌مند هستید، می‌توانید این گل را تحت شرایط بسیار خاصی پرورش دهید که از مهم‌ترین این شرایط می‌توان به هوای آزاد و نور متوسط اشاره کرد.

همچنین دمای محیط اطراف این گل نباید بیش از حد سرد باشد تا این که بتواند گل داده و زندگی خود را ادامه دهد. امروزه بسیاری از کشور‌ها استفاده از گل سنبل را در مخازن تولید انرژی به کار می‌گیرند که نتیجه فوق العاده‌ای را دارد. شما می‌توانید از این گل بی نظیر در حوض حیاط خود نیز استفاده کنید که البته نگهداری آن فقط محدود به چند ماه از سال خواهد شد و با تغییرات شرایط آب و هوایی باید مکان گل را تغییر داد.

گل سنبل را نباید در محیط‌های بسته و در داخل منزل یا محل کار مورد استفاده قرار دهید؛ چرا که تحقیقات بسیاری در مورد سرطان زا‌یی سنبل آبی انجام شده و همه این تحقیقات نیز با نتیجه مشابه به اتمام رسیده اند و اثبات شده است که این گل بسیار سرطان زا بوده و نگهداری آن در گلخانه‌های منزل و آپارتمان می‌تواند سلامتی افراد به خصوص کودکان را مورد تهدید قرار دهد.

سنبل آبی سرطان زا‌ است

گل سنبل قدرت بسیار بالایی را در پالایش هوای اطراف خود داشته و انواع عناصر سرطان زا از جمله جیوه و سرب را تولید و در هوا پخش می‌کند که استشمام این عناصر می‌تواند تحریک کننده سلول‌های سرطانی بوده و مشکلات و آسیب‌های جدی را بر بدن وارد کند.

رشد این گل بر روی آب‌های سطح آزاد می‌تواند مشکلات بسیار فراوانی را برای آبزیان به وجود بیاورد و مانع از رسیدن اکسیژن و نور خورشید به آبزیان خواهد شد.

وزارت بهداشت نیز هشدار‌های بسیار جدی را در مورد سنبل‌های آبی در سال‌های اخیر از طریق رسانه‌های مختلف صادر کرده است که شما هم باید به این موضوع اهمیت بسیار ویژه‌ای را داده و هشدار‌های موجود در این زمینه را جدی بگیرید.

اگر در منزل یا در محل کار خود این گل زیبا، ولی فریب دهنده را دارید؛ می‌توانید آن را هم اکنون از فضای بسته‌ خارج کرده و آن را در یک محیط آزاد و مناسب دیگر پرورش دهید؛ چرا که سلامت جسمی شما بسیار مهمتر از علاقه و زیباتر به نظر رسیدن فضا و دکوراسیون منزل و محل کار شما است.

خرید سنبل آبی

در سال‌های اخیر متاسفانه شاهد افزایش فروش گل سنبل هستیم که این امر بی شک عوارض و مشکلات بسیار زیادی را به دنبال داشته است. بسیاری از مردم بدون آگاهی داشتن اقدام به خرید این گیاه زیبا می کنند که به همین جهت توصیه می‌شود قبل از خرید و استفاده از هر گونه گیاهی اطلاعات لازم را در این مورد به دست بیاورید تا از این طریق بتوانید گیاهان مفید را پرورش داده و از زیبایی و فواید آن‌ها بهره‌مند شوید.

بی شک شما با کسب اطلاعات در حوزه‌ سنبل‌های آبی از خرید و استفاده از این محصول خودداری کرده و از سلامت خود و خانواده‌ خود را حفاظت کنید.

شما می‌توانید به افرادی که بدون آگاهی از این موضوع هنوز هم اقدام به نگهداری از گل سنبل می کنند، اخطار لازم را داده و آن‌ها را در این زمینه راهنمایی کنید.

پرهیز از خرید سنبل آبی

بسیاری از گل فروشی‌ها و افراد متخصص در حوزه محیط زیست روزانه ده‌ها هشدار و اخطار را در مورد پرهیز از خرید سنبل آبی را ارائه می‌دهند که این امر سبب شده است تا بسیاری از افراد گل‌های سنبل آبی خود را به محیط خارج از فضای منزل هدایت کرده و سلامتی خود را حفظ کنند.

سنبل آبی سرطان زا‌ است؛ این اخطار را لطفا جدی بگیرید و به نزدیکان و دوستان خود نیز اعلام کنید تا از خطرات ناشی از نگهداری گل سنبل در امان باشید.

پاکسازی تالاب بین المللی انزلی از گیاه مهاجم «سنبل آبی»

پروسه جمع آوری و امحاء «سنبل آبی» یکی از راهکار‌های مقابله با این گیاهان مهاجم است. برای مهار و جلوگیری از گسترش این گیاه غیربومی در طبیعت گیلان درنگ جایز نیست و نباید زمان را از دست داد.

«سنبل آبی» وقتی وارد اکوسیستم آبی می‌شود ظرف مدت ۲ هفته می‌تواند جمعیت خود را به میزان ۲ برابر افزایش دهد.

به پیش بینی کارشناسان؛ برای ریشه کنی کامل گیاه «سنبل آبی»، تالاب‌های گیلان باید به مدت ۲۰ سال به طور مداوم پایش شوند.

طی سال‌های گذشته در فواصل مختلف حجم قابل توجهی از «سنبل آبی» جمع آوری و معدوم سازی شد.

در عملیات پاکسازی تالاب بین المللی انزلی از گیاه مهاجم «سنبل آبی» در این مدت؛ فرمانداری، سپاه پاسداران، نیرو‌های بسیج، ذینفعان تالاب، یگان حفاظت محیط زیست استان گیلان و ... مشارکت داشته اند.

حمزه عشوری، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان با اشاره به اجرای مرحله سوم طرح مقابله و جمع آوری گیاه مهاجم «سنبل آبی» در تالاب انزلی گفت: جمع آوری توده‌های پرحجم این گیاه مهاجم در مناطق غربی تالاب آغاز شده است و به مدت ۲۰ روز ادامه دارد.

او از اجرای این طرح با مشارکت اداره کل حفاظت محیط زیست استان، سازمان بسیج سازندگی سپاه قدس گیلان و افراد محلی به ویژه آب سواران خبر داد افزود: پیش بینی می‌شود در این مرحله حدود ۷۰ هکتار از بخش غربی تالاب از این گیاه مهاجم پاکسازی شود.

در مرحله دوم جمع آوری سنبل آبی در تالاب انزلی حدود ۲ کیلومتر از پهنه آبی تالاب با حضور ۱۰۰ نفر و ۲۵ فروند قایق در ۳۰ روز کاری انجام شده بود.

از نظر کارشناسان علوم زیستی؛ بهترین زمان برای مبارزه علیه این گیاه مهاجم و آفت، در فصل پاییز و زمستان است و برای ریشه کنی هیولای تالابی، تالاب‌ها و منابع آبی باید به صورت مستمر پایش شوند.

راهکار مقابله با گیاه مهاجم «سنبل آبی» چیست؟

عباس عاشوری، رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب‌های حفاظت محیط زیست گیلان هم درباره راه‌های مقابله با گیاه مهاجم «سنبل آبی» گفت: تجربیات و فعالیت‌های انجام گرفته در بسیاری از کشور‌های دنیا نشان می‌دهد ۳ روش مکانیکی، شیمیایی و بیولوژیکی برای کنترل این گیاه مهاجم آبزی استفاده شده است.

به گفته او، روش مکانیکی (جمع آوری دستی) بهترین، اما گرانترین روش مقابله با «سنبل آبی» است. در این روش میتوان به کمک قایق موتوری مناسب و استفاده از نیروی کارگری به همراه یک نفر راننده قایق، اقدام به جمع آوری و معدوم سازی این گیاه کرد.

رئیس اداره حفاظت تالاب‌های گیلان افزود: در بخش‌های کم عمق تالاب و در کانال ها، قایق چوبی مناسب به همراه نیروی کارگری می‌تواند مناسب باشد، اما جمع آوری تمام نمونه‌ها در یک مرحله امکان پذیر نخواهد بود بلکه باید برنامه‌های جمع آوری به طور مکرر و هفتگی انجام شود و ادامه یابد.

عاشوری با بیان اینکه بذر‌های «سنبل آبی» قادرند ۲۱ تا ۴۱ سال در خاک و رسوبات زنده بمانند و در زمان مناسب شکوفا شوند، تصریح کرد: بنابراین باید برنامه‌های جمع آوری برای سال‌های متمادی ادامه یابد و در ماه‌های آذر تا اسفند بر شدت جمع آوری و پایش افزود.

او همچنین به روش شیمیایی مقابله با گیاه مهاجم «سنبل آبی» اشاره کرد و گفت: با توجه به تأثیرات منفی استفاده از سموم بر بوم سازگان، گیاهان و جانوران آبزی و نبود وجود علف کش‌های اختصاصی، استفاده از علف کش‌های شیمیایی جهت مقابله با این گیاه در تالاب انزلی توصیه نمی‌شود.

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه از سموم شیمیایی برای مقابله با این گیاه در برخی از مناطق دنیا استفاده شده است، افزود: شاید در برخی موارد محدود و در برخی مناطق خاص بتوان از برخی سموم خاص استفاده کرد که در این راستا نیاز است با کارشناسان و متخصصان مشورت و کار‌های مطالعات در مقیاس کوچک نیز انجام پذیرد.

عاشوری روش بیولوژیکی را یکی دیگر از راهکار‌های محیط زیستی گونه‌های مهاجم و بیگانه برشمرد و تصریح کرد: در خصوص استفاده از این گونه‌ها باید مطالعات زیادی انجام شود، زیرا ممکن است این گونه‌ها خود در آینده به آفتی غیرقابل کنترل برای تالاب تبدیل شوند.

به گفته او، در صورت استفاده از برخی گونه‌های وارداتی جهت مقابله بیولوژیکی، مطالعه ارزیابی اثرات زیست محیطی بهترین راهکار برای بررسی اثرات سوء زیست محیطی این قبیل گونه‌ها است، هر چند روند انجام آن ممکن است طولانی شود.

ممنوعیت خرید و فروش «سنبل آبی»

«سنبل آبی» با نام «شیطان نیلگون»، گاهی از سوی برخی افراد ناآگاه یا سودجو در سطح معابر خرید و فروش می‌شود.

خرید و فروش و تکثیر این گیاه مهاجم در پهنه‌های آبی گیلان ممنوع، خطرناک و تهدیدی جدی برای تالاب‌های استان به شمار می‌رود.

مردم با خرید و فروش «سنبل آبی» و نگهداری آن در خانه به عنوان یک گیاه زینتی پس از مدتی آن‌ها را در پهنه‌های آبی استان رها می‌کنند، این در حالی است که دوستداران محیط زیست برای ریشه کنی این گیاه مخرب هزینه‌های زیادی متحمل شده اند.

«سنبل آبی» را نباید تنها تهدیدی برای استان‌هایی چون گیلان دانست، چراکه منابع آب شیرین در سراسر کشور می‌تواند با سهل انگاری در معرض هجوم این گونه قرار گیرد.

نبود اطلاعات کافی و آگاهی نسبت به مهاجم بودن این گونه گیاهی در بین مردم و مسئولان سبب شد تا خرید و فروش آن به عنوان گلی زینتی، سرعت گسترش آن را افزایش دهد.

خرید و فروش «سنبل آبی» نه فقط در دستفروشی و گلفروشی‌ها که از طریق برخی وبسایت‌ها و فضای مجازی نیز مشاهده شده است.

سازمان حفاظت محیط زیست به دلیل تأثیرات بسیار منفی محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی این گونه ها، ممنوعیت خرید و فروش آن‌ها را از طریق بخشنامه‌ای به تمامی ادارات کل محیط زیست استان‌ها ابلاغ کرده است.

این سازمان همچنین از مردم خواسته است در صورت مشاهده «سنبل آبی» با شماره تلفن ۱۵۴۰ یگان حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست تماس گیرند.

توجه به کاربرد اقتصادی گونه مهاجم «سنبل آبی»

احمد دنیامالی، نماینده مردم بندر انزلی در مجلس شورای اسلامی گفت: خوشبختانه کارکرد کود این گونه مهاجم اثبات شده و الان در حال استفاده آن هستند.

به گفته او، در حوزه گیاه مهاجم «آزولا» نیز همین موضوع اتفاق افتاد و وقتی کاربرد اقتصادی آن مشخص شد طی ۲ الی ۳ سال نسل آن از تالاب بین المللی انزلی برچیده شد و الان هم در بحث «سنبل آبی» همین اتفاق در حال رخ دادن است.

این عضو مجمع نمایندگان گیلان «سنبل آبی» را همچنان تهدید جدی برای تالاب انزلی دانست و افزود: مبارزه مکانیکی با این آفت باید در دستور کار قرار بگیرد و تنها در این صورت می‌توان این مسئله را به طور کامل حل کرد.

اهمیت مشارکت همگانی در مقابله با گیاه مهاجم «سنبل آبی»

بی تردید حذف گونه مهاجم و آسیب رسان «سنبل آبی» تنها با عزم، مشارکت همگانی مردم و تشریک مساعی همه مسئولان و دستگاه‌های ذیربط میسر می‌شود.

آگاهی بخشی به مردم درباره این گل و خطراتی که به دنبال دارد و همچنین پایش مستمر و منظم پهنه‌های آبی از سوی متولیان امر و همکاری مردم در اطلاع رسانی موارد مشاهده شده به مراجع ذیربط، گامی مؤثر در مقابله با گسترش آن است.