گاهی با شکار غیرمجاز برای سرگرمی و گاهی به بهانه آسیب زدن به مزارع به جان حیوانات بی‌زبانی می‌افتند که پناهی جز طبیعت ندارند و همین طبیعت را نیز با دست‌انداز‌های بی مورد همچون چرای غیر مجاز به خشکسالی کشانده‌اند.

وحوش چاره‌ای جز تن دادن به خواسته‌های جاه‌طلبانه آدم‌ها ندارند و در نهایت میدان را مظلومانه به برخی از انسان‌های ناآگاه می‌دهند و صحنه را با مرگ ترک می‌کنند.

این تراژدی غمگین این‌بار با خشکسالی و دستبرد انسان‌ها به زیستگاه بسیاری از وحوش تکرار می‌شود و طبیعت نیز دست نامردی خود را رو می‌کند و خانه به دوشی را به گونه‌های مختلفی از این جانوران تحمیل می‌کند.

این انسان‌ها هستند که زیستگاه وحوش را نابود می‌کنند و وحوش برای یافتن غذا به روستاییانی نزدیک می‌شوند که تله‌ای بیش نیست و باز هم گرفتار شکار می‌شوند.

دستبرد انسان به محیط زیست در این خطه از شمالشرق کشور که زیستگاه پلنگ ایرانی است بیش از هر جایی نمایان می‌شود و تغییر در زیستگاه گراز، زنجیره غذایی پلنگ‌ها را پاره کرده است.

گراز‌ها بدلیل دست‌اندازی انسان به زیستگاهشان به ناچار برای یافتن غذا در حاشیه روستا‌ها سیر می‌کنند و این حیوان که طعمه اصلی گوشتخوارنی از جمله پلنگ را تشکیل می‌دهد به ناچار پلنگ‌ها را نیز به حوالی روستا‌ها می‌کشاند و این حیوانات از زیستگاه اصلی خود دور و طعمه شکارچیان غیرمجاز و یا در مواردی تصادف می‌شوند.

این صحنه‌های دردناک ماحصل، دست بشری است که زنجیره غذایی طبیعت را دگرگون کرده و این بی زبان ها، سرگردان در حاشیه روستا‌ها و شهر‌ها برای یافتن غذا به دست انسان‌ها می‌افتند.

 اگر خشکسالی را نیز به این اتفاق دردناک اضافه کنیم تصور اینکه پلنگ و سایر وحوش با ارزش در آینده این سرزمین زیست کنند، بسیار دور است.

خوشبختانه خراسان شمالی یکی از معدود استان‌هایی است که دارای جمعیت خوبی از پلنگ ایرانی است و این گونه نادر و زیبا در مناطق حفاظت شده پارک ملی "ساریگل" و "سالوک" زیست می‌کند، اما چند سالی است که همین زیستگاه امن برای این گونه با ارزش هم دچار تغییر شده است و دست‌اندازی بشر به زیستگاه گونه‌های جانوری، کاهش نزولات جوی و خشکسالی در کنار افزایش حضور دام عشایر در مراتع رفته رفته زوال گونه‌های جانوری را رقم زده و اینک خطر انقراض در کمین ۱۸ گونه جانوری استان است که پلنگ ایرانی مهمترین آن است.

"ساریگل" مامن پلنگ ایرانی

پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل با وسعتی معادل ۲۸ هزار هکتار در هشت کیلومتری شرق اسفراین قرار دارد که با توجه به ناهمواری و منابع آب نسبتا فراوان، از نظر زیست پرندگان و تنوع جانوری شرایط مطلوبی دارد.

این پارک ملی، زیستگاه گونه‌های شاخصی، چون قوچ و میش اوریال، کل و بز، پلنگ ایرانی، کفتار، گربه پالاس، گرگ، رودک و سمور سنگی است.

تمام مناطق حفاظت شده در این استان محل زیست پلنگ است، اما پارک ملی ساریگل در اسفراین، از پرتراکم‌ترین زیستگاه‌های این گونه ارزشمند در جهان است و بر اساس نتایج به دست آمده از تصایویر دوربین‌های تله‌ای کار گذاشته شده محیط زیست، تراکم جمعیت پلنگ در پارک ملی ساریگل بالا است.

معاون طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی در این باره می‌گوید: تمام مناطق حفاظت شده استان محل زیست پلنگ است، اما پارک ملی ساریگل در اسفراین از پرتراکم‌ترین زیستگاه‌های این گونه ارزشمند در جهان است و بر اساس نتایج به دست آمده از تصایویر دوربین‌های تله‌ای کار گذاشته شده محیط زیست، تراکم جمعیت پلنگ در پارک ملی ساریگل بالا است.

علیرضا باغچقی می‌افزاید: بیشتر کوهستان‌های این استان زیستگاه پلنگ است و این استان به لحاظ جمعیت این گربه‌سان زیبا وضعیت مطلوبی دارد، البته نمی‌توان آمار دقیقی از جمعیت پلنگ در استان ارائه داد چرا که پلنگ حیوانی شبگرد و منزوی است و عمدتا خود را مخفی می‌کند از این رو، کمتر مشاهده می‌شود، اما در چند سال گذشته دوربین‌های تله‌ای کار گذاشته شده در پارک ملی ساریگل شهرستان اسفراین، تصاویر متعددی از پلنگ ثبت کرده است.

وی می‌افزاید: باتوجه به اینکه عمده جمعیت این گونه در ایران باقی مانده است و خوشبحتانه شرایط آن در استان خراسان شمالی مناسب بوده، ایران می‌تواند اهمیت تعیین کننده‌ای در بقای این زیرگونه از پلنگ‌های آسیایی در خاورمیانه، جنوب و غرب آسیا داشته باشد.

معاون طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی می‌گوید: این گونه بدلیل قابلیت سازگاری بالا در اکثر زیستگاه‌های کوهستانی، استپی، جنگلی و کوه‌های خشک مناطق بیابانی استان زندگی می‌کند و متاسفانه پلنگ ایرانی در سال‌های اخیر با چالش‌های زیادی برای بقا مواجه شده است، تخریب زیستگاه، کاهش جمعیت گونه‌های طعمه، شکار و معدوم سازی از جمله مهمترین عوامل تهدید بقای این گونه در ایران است.

سایه سیاه خشکسالی بر سر پلنگ

بر اساس گزارش رسمی اداره کل هواشناسی خراسان شمالی حدود ۵۹ درصد از پهنه این استان ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتاری واقع در شمال شرق کشور درگیر خشکسالی و تحت تاثیر این پدیده است به طوری که بر اساس شاخص اس. پی. آی (ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎرش اﺳﺘﺎﻧﺪارد شده) در بازه ۱۰ ساله تا پایان آبان ماه امسال، بیش از نیمی از مساحت استان تحت تاثیر خشکسالی قرار دارد.

اکنون ۱۳.۱ درصد از گستره استان درگیر خشکسالی بسیار شدید، ۱۳.۹ درصد تحت تاثیر خشکسالی شدید، ۱۶.۱ درصد خشکسالی متوسط و ۱۵.۶ درصد خشکسالی خفیف دارد و در بین هشت شهرستان این خطه شمالشرق کشور شهرستان‌های مانه وسملقان به عنوان قطب کشاورزی بیشترین پهنه تحت تاثیر از خشکسالی را دارد و پس از آن شهرستان اسفراین و راز و جرگلان درگیر با این پدیده شدند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که خشکسالی استان خراسان شمالی نه تنها باعث ایجاد تنش آبی در حدود ۳۰۰ روستا و چند شهر ایجاد کرد که حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از حجم آبدهی قنات‌ها را نیز کاهش داد به طوری که نیمی از مزارع کشاورزی این خطه شمال کشور را نیز خشکاند و هشت دشت از ۱۱ دشت این استان نیز در زمره دشت‌های بحرانی قرار گرفتند و با تداوم این روند احتمال قطعی آب نیز در کنار خاموشی برق در استان به عنوان راهکار دم دستی تکرار خواهد شد.

معاون طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی در این باره می‌گوید: خشکسالی به خصوص در منطقه حفاظت شده ساریگل اسفراین تهدیدی برای پلنگ‌ها محسوب می‌شود و کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی‌ها سبب تهدید گونه‌های علف خوار به عنوان طعمه این گربه سان شده است.

علیرضا باغچقی می‌افزاید: اداره کل حفاظت محیط زیست برای صیانت از پلنگ، شمار نیرو‌های یگان حفاظت را افزایش داده است و البته توزیع و پراکنش این نیرو‌ها هم با رویکرد صیانت از این گونه وحشی انجام می‌شود، ولی باید در مورد خشکسالی منطقه تدابیر بهتری اندیشیده شود.

وی می‌افزاید: خشکسالی و کمبود منابع غذایی باعث شده این زیستمندان محل زندگی خود را برای یافتن غذا و آب ترک کنند و این امر باعث به وجود مشکلاتی برای این حیوانات شود.

پاره شدن زنجیره غدایی پلنگ

کارشناسان محیط زیست بر این باورند که کاهش طعمه وحوش در طبیعت از علت‌های نزدیک شدن پلنگ به زیستگاه انسان و حمله به افراد و دام‌های روستاییان است و در سال‌های اخیر شکار بی ضابطه سبب شده تا جمعیت گونه‌های مختلف که طعمه پلنگ را در زنجیره غدایی تشکیل می‌هند به شدت کاهش یابد.

مدیر حفاظت محیط زیست شهرستان بجنورد در این باره می‌گوید: نبود و یا کاهش طعمه در طبیعت موجب شده تا پلنگ‌ها برای یافتن غذا به نزدیکی روستا‌ها و مناطق مسکونی کشیده شوند و مشاهده پلنگ در اطراف روستا‌های بجنورد در سال‌های اخیر افزایش یافته و امسال هم این مشاهده‌ها به صورت متعدد گزارش می‌شود.

محمد خالقی می‌افزاید: بجنورد فاقد منطقه حفاظت شده و رسیدگی به حیوان نیز کمتر است بنابراین وحوش با مشکل طعمه مواجه می‌شوند و این امر موجب شده است تا میزان مشاهده پلنگ در اطراف روستا‌های بجنورد در مقایسه با سایر شهرستان‌های استان بیشتر باشد.

وی می‌گوید: "گراز" از طعمه‌های پلنگ در طبیعت محسوب می‌شود و جمعیت این گونه هم به دلیل شکار‌های بی رویه و غیرمجاز رو به کاهش است که این چرخه غذایی زیستگاه پلنگ‌ها را نیز تحت تاثیر قرار داده است و در فصل سرد سال گراز‌ها برای یافتن غذا به مزارع و باغ‌های اطراف روستا‌ها کشانده و به دنبال آن پلنگ‌ها هم برای شکار گراز در حاشیه مناطق روستایی مشاهده می‌شوند.

مدیر حفاظت محیط زیست شهرستان بجنورد می‌افزاید: مردم ما به ویژه در روستا‌ها با اهمیت صیانت و حفاظت از گونه با ارزش پلنگ آشنا هستند و تلاش دارند تا با وجود خسارت‌های تحمیلی از ناحیه این حیوان به آن آسیب وارد نشود و اینجاست که با اعتبارات بیشتر نقش مسوولان در حفاظت از محیط زیست پررنگ می‌شود.

تعارض دامدار و پلنگ بر سر قلمرو

خشکسالی و کاهش بارندگی سبب کاهش میزان تولید علوفه در مراتع شده است این امر سبب شده تا دامداران هم در تامین علوفه مورد نیاز دام با مشکل روبه رو شوند، گرانی نهاده‌های دامی هم در این میان مزید بر علت وابستگی دامداران به علوفه مراتع شده است، زیرا توان مالی دامداران در تامین علوفه و تغذیه داستی به شدت کاهش یافته است.

در میان این هیاهوی خشکسالی، دامدار به فکر تامین علوفه و تغذیه دام‌ها است که بعضا منجر به تعلیف غیر مجاز می‌شود به طوری که این تخلف در میاندشت جاجرم بعنوان یکی از زیستگاه‌های اصلی پلنگ افزایش یافته است.

پناهگاه حیات وحش میاندشت در شهرستان جاجرم یکی از قدیمی‌ترین مناطق چهارگانه کشور به شمار می‌رود که دارای یکی از غنی‌ترین و متراکم‌ترین گونه‌های جانوری در بین زیستگاه‌های استپی کشور است.

پناهگاه میاندشت با پارک ملی گلستان ۱۰۰ کیلومتر با منطقه حفاظت شده قرخود در شهرستان مانه و سملقان ۸۰ کیلومتر و با منطقه حفاظت شده توران شاهرود ۷۵ کیلومتر و با منطقه حفاظت شده سالوک اسفراین ۳۰ کیلومتر فاصله دارد.

مدیر حفاظت محیط زیست جاجرم در این باره می‌گوید: کاهش بارندگی و خشکسالی سبب کاهش میزان تولید علوفه در مراتع شد از این رو حضور غیرمجاز دامداران در عرصه‌های تحت مدیریت حفاظت محیط زیست شهرستان بیشتر شده است و این امر سبب ایجاد چالش میان محیط بانان با دامداران شده است.

احمد صفرزاده می‌افزاید: ضعف پوشش گیاهی و کم بودن میزان تولید علوفه در منطقه میاندشت سبب شده تا وحوش برای تامین خوارک با مشکل روبه رو شوند ضمن اینکه در تامین آب وحوش هم دچار مشکل هستیم و بر این اساس آبرسانی سیار و پر کردن آبشخور‌ها به طور مستمر در حال انجام است.

وی می‌گوید: خشکسالی و کاهش تولید علوفه در مراتع شهرستان و منطقه میاندشت سبب شده تا حضور و پرسه وحوش در مجاورت زمین‌های کشاورزی روستا‌ها بیشتر شود و در این زمینه کشاورزان نگران خسارت‌های وارد شده به محصولات خود هستند.

مدیر حفاظت محیط زیست شهرستان جاجرم می‌افزاید: بر اساس این گزارش، وجه تمایز و برجسته منطقه میاندشت نسبت به سایر مناطق یوزخیز کشور، بالا بودن جمعیت آهوان به عنوان طعمه یوزپلنگ است، مسوولان اعلام کرده اند که جمعیت آهوان در این منطقه مناسب است.

پلنگ ایرانی یکی از بزرگترین زیرگونه‌های پلنگ و بومی غرب آسیا است و در فهرست جانوران در معرض خطر انقراض قرار دارد.

خراسان شمالی زیستگاه ۶۵ گونه پستاندار از ۱۹۷ گونه موجود در کشور است و ۱۴۱ گونه پرنده از ۵۳۲ گونه موجود در کشور، ۶۸ خزنده از ۲۲۸ گونه موجود کشور، چهار گونه خزنده دوزیست از ۲۰ گونه موجود و هشت گونه ماهی و آبزی از مجموع ۱۶۰ گونه آبزی موجود در کشور زیست می‌کنند.

برخی از این گونه‌ها نظیر یوزپلنگ، بالابان، هوبره، کبک دری و کرکس مصری در طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده‌های بحرانی و در حال انقراض قرار دارند.

اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی مناطق حفاظت شده و پارک‌های ملی سالوک، ساریگل و ضامن آهو، مناطق حفاظت شده قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم را که محل زیست پلنگ‌ها می‌باشد، با گستره ۱۹۴ هزار و ۱۴۱ هکتار مدیریت می‌کند.

منبع: ایرنا