طی دوره همه‌گیری ویروس  کووید-۱۹، "آن موسکونا" (Anne Moscona)، ویروس‌شناس"دانشگاه کلمبیا" (Columbia University)، برای رفتن به رستوران یا پرواز کردن با هواپیما احساس امنیت نمی‌کرد و آرزو داشت که می‌توانست اقوام مبتلا به نقص ایمنی خود را با اطمینان از عدم سرایت ناخواسته کروناویروس به آن‌ها ببیند. موسکونا در دهه گذشته به دنبال ترکیباتی بود که بتوانند پیش از این که عوامل بیماری‌زا حتی یک سلول را در بدن آلوده کنند، جلوی ویروس‌ها را بگیرند، اما این دغدغه‌ها، پژوهش او را شخصی کردند.

اکنون موسکونا به همراه همکارانش، از ترکیبی استفاده کرده‌اند که ممکن است کروناویروس را خنثی کند و حتی شاید عملکردی بهتر از آن داشته باشد. شاید بتوان این ترکیب را به سادگی و بدون نیاز به سوزن، در بینی اسپری کرد.

اسپری ابداع‌شده توسط گروه موسکونا، یکی از مجموعه اسپری‌های بینی پیشنهادی برای جلوگیری از ابتلا به کروناویروس است. این اسپری‌ها سریع اثر می‌کنند و به طور مکرر، شاید یک یا دو بار در روز، در محلی که ویروس برای نخستین بار در آن ظاهر می‌شوند یعنی در پوشش بینی و گلو استفاده می‌شود. برخلاف واکسن‌ها که سیستم ایمنی گیرنده را برای ایجاد محافظت بلندمدت آموزش می‌دهند، این اسپری‌ها ترکیبات کوتاه‌مدتی هستند که توانایی ویروس برای ورود به سلول‌ها را مستقیما مسدود می‌کنند. چندین گروه پژوهشی نشان داده‌اند که چنین اسپری‌هایی برای دفع عفونت کروناویروس در حیوانات مؤثر هستند.

"دونا فاربر" (Donna Farber)، ایمنی‌شناس دانشگاه کلمبیا گفت: اگر این ترکیبات در انسان مؤثر باشند، می‌توانند به درمان‌های محدودی که پژوهشگران در برابر کروناویروس ایجاد کرده‌اند، افزوده شوند. واکسن‌ها از انسان در برابر کووید-۱۹ شدید محافظت می‌کنند، اما مهارت کمتری در پیشگیری از عفونت دارند. ضد ویروس‌های کنونی نیز به جای پیشگیری، فقط عفونت را درمان می‌کنند. این اسپری‌ها می‌توانند راه دیگری را برای جلوگیری از عفونت در کنار استفاده از ماسک، به‌ویژه در محیط‌های پرخطر مانند بیمارستان‌ها و رستوران‌ها به مردم ارائه دهند. آن‌ها قطعا ارزش پیگیری گسترده را دارند.

موسکونا گفت: این اسپری‌ها به رغم امیدوارکننده بودن، راهی طولانی را در پیش دارند. بودجه و علاقه شرکت‌های داروسازی برای آزمایش‌های انسانی محدود شده است. این امر تا حدی به این دلیل است که آزمایش‌ها برای تعیین اثربخشی پیشگیری‌کننده‌ها، گسترده و گران هستند. اسپری‌ها باید به وظیفه دشوار پوشش دادن هر سطحی که ممکن است ویروس به آن بچسبد، دست یابند، زیرا هنگامی که ذرات یک ویروس به چند سلول وارد می‌شوند، عفونت به سرعت می‌تواند در مقیاس کامل پیشروی کند.

محاصره ویروسی

"وندی بارکلی" (Wendy Barclay)، ویروس‌شناس "امپریال کالج لندن" (Imperial College London) گفت: تلاش برای توسعه درمان‌های پیشگیرانه علیه ویروس‌ها از مدت‌ها قبل از کووید-۱۹ آغاز شده است. چنین تحقیقاتی با طیف وسیعی از دارو‌های خوراکی، از جمله "اسلتامیویر" (Oseltamivir) یا "تامیفلو" (Tamiflu) که از ابتلا به آنفلوانزا محافظت می‌کند و "تنوفوویر" (Tenofovir) که از ابتلا به HIV جلوگیری می‌کند، نتیجه داده است، اما هیچ اسپری بینی پیشگیرانه‌ای به جز اسپری "فرست دیفنس" (First Defence) که به عنوان یک مانع فیزیکی در برابر ذرات ویروس سرماخوردگی معمولی طراحی شده است، وجود ندارد.

اسپری‌های پیشگیرانه، کار ساده‌تری نسبت به ضدویروس‌های معمولی مانند "Paxlovid" دارند که در روز‌های اول ابتلا مورد استفاده قرار می‌گیرند. کار اسپری‌های پیشگیرانه، جلوگیری از یک ذره ویروسی در آلوده کردن سلول است که کار بسیار ساده‌تری نسبت به مقابله با اثرات میلیون‌ها ذره ویروسی در چند روز پس از عفونت به شمار می‌رود.

پژوهشگران، انواع گوناگونی از ترکیبات را در اسپری‌های بینی برای خنثی کردن عفونت کروناویروس آزمایش کرده‌اند. در میان آنها، مولکول‌های کوچک پادتن‌مانندی به نام "نانوبادی" (Nanobody) وجود دارند که با قرار گرفتن در گوشه‌ها و شکاف‌های پروتئین‌های ویروسی، زنجیره کوتاه آمینواسید‌های موسوم به پپتید و مولکول‌های کوچکی که به تقلید از پروتئین‌ها می‌پردازند، ویروس را خلع سلاح می‌کنند. برای مثال، پروفیلاکتیک توسعه‌یافته توسط موسکونا و همکارانش، پپتیدی است که دستگاه ویروس را برای ترکیب شدن با سلول میزبان فریب می‌دهد. این کار از انتقال بار ژنتیکی ویروس به سلول جلوگیری می‌کند و در نتیجه، جلوی عفونت را می‌گیرد.

موسکونا و همکارانش برای آزمایش پپتید خود، آن را یک بار در روز و به مدت دو روز به بینی راسو‌های اهلی تزریق کردند و گروه تحت درمان را با راسو‌های دیگری که به کروناویروس آلوده بودند، در یک جا قرار دادند. هیچ یک از شش راسویی که پپتید را دریافت کردند، به ویروس آلوده نشدند، اما هر شش راسو که دوز دارونما دریافت کردند، آلوده شدند. موسکونا می‌خواهد پیش از آزمایش این پپتید در انسان، این نتایج را در مدل حیوانی دیگری مانند موش تکرار کند.

یکی دیگر از ترکیبات اسپری بینی که توسط "ریچارد لدوک" (Richard Leduc)، داروشناس مولکولی "دانشگاه شربروک" (University of Sherbrooke) کانادا و همکارانش ساخته شده، مولکول کوچکی است که آنزیم میزبان مورد نیاز ذرات ویروسی را برای ترکیب شدن با سلول مورد نظر مهار می‌کند. لدوک و همکارانش دریافتند موش‌هایی که دوز‌هایی از این ترکیب را دریافت کردند، به کروناویروس آلوده شدند، اما نسبت به موش‌هایی که فقط "سالین۲" (saline۲) دریافت کردند، ویروس بسیار کمتری در ریه‌هایشان وجود داشت. لدوک و همکارانش در تلاش هستند تا پیش از آغاز آزمایش روی انسان، اثربخشی پپتید را با پایدارتر کردن و انتخابی‌تر کردن آن افزایش دهند. هم لدوک و هم موسکونا با شرکت‌ها همکاری می‌کنند تا محصولات خود را به بازار عرضه کنند.

چالش آبریزش بینی

حتی اگر پژوهشگران یک ترکیب ضد ویروسی را پیدا کنند که بتوان از آن به عنوان اسپری بینی استفاده کرد و از عفونت‌های کروناویروس در انسان جلوگیری کند، آن‌ها همچنان با چالش اطمینان یافتن از ماندن کافی این ترکیب در پوشش بینی برای اثربخشی مداوم روبه‌رو هستند. بارکلی گفت: بینی و گلو ذاتا برای خلاص شدن از عوامل خارجی طراحی شده‌اند. اگر سعی کنید چیزی را در بینی قرار دهید، بینی آن را بیرون می‌ریزد.

پژوهشگران می‌توانند با طراحی اسپری‌ها به‌گونه‌ای که دوباره استفاده شوند، با این مشکل مقابله کنند، اما بارکلی هشدار داد که هر چه افراد بیشتر مجبور به مصرف دارو باشند، احتمال پیروی از برنامه کاهش می‌یابد. حتی اگر بیشتر عفونت‌های کروناویروس از بینی آغاز شوند، ممکن است پوشش دادن دهان، گلو و حتی ریه‌ها لازم باشد.

بارکلی گفت: در هر حال، وجود این اسپری پیشرفت مهمی خواهد بود؛ به خصوص در مکان‌هایی که افراد کمی از ماسک استفاده می‌کنند.