کارگاهی کوچک در گوشه‌ای از شهر که صدای سُمبه و مُشته و قیچی و چکش در آن به گوش می‌رسد، شنیدن چنین آوایی می‌تواند دلنشین باشد و هر شنونده‌ای را به سوی خود بکشاند؛ البته به شرط آنکه مفهوم آن را درک کرده و بدانیم که به چه معنا است.

وارد کارگاه که شدم در سویی پوستین‌های مختلف گوسفند و گاو را دیدم و در گوشه‌ای دیگر بانویی با روسری سفید و پیرهن گل گلی که در حال کشیدن الگو‌هایی بر روی آن‌ها است و پس از اجرای کار خود، آن‌ها را به دست دختری جوان می‌سپارد، که با یک قیچی تیز و برنده شروع به برش زدن چرم‌ها بر اساس طرح‌های کشیده شده می‌کند.

در بخشی دیگر از کارگاه، شخصی با مانتو آبی رنگ فیروزه‌ای که به دکمه‌هایی طلایی مزین شده با یک عینک ته استکانی بر صورت خود با ظرافت خاصی مشغول دوزندگی و فرو کردن «نخ موم زده» به وسیله یک سوزن در چرم‌ها است تا به آن‌ها شکل و جانی دوباره دهد؛ این چرم‌ها نیز زمانی زنده بودند و هزاران سلول در آنان تکثیر می‌شد، اما حالا مرده‌اند که با چرم دوزی مجددا احیا می‌شوند.

چهارمحال و بختیاری در برنامه‌ها و اسناد توسعه‌ای بالادستی کشور به عنوان قطب دامداری و دامپروری ایران معرفی شده و یکی از اصلی‌ترین مناطق تولید مواد اولیه در رشته چرم‌سازی است.

 چهار میلیون واحد دامی در چهارمحال و بختیاری ظرفیت مطلوبی برای تولید چرم

یک کارشناس تولیدات دامی چهارمحال و بختیاری می‌گوید: این استان به لحاظ برخورداری از چهار میلیون رأس دام ظرفیت مناسبی برای تولید پوست و چرم دارد.

بُرزو هیبتیان می‌افزاید: از مجموع این تعداد دام، سه میلیون و ۵۰۰ هزار رأس گوسفند و بز و بقیه گاو و گوساله است و به همین لحاظ می‌توان چهارمحال و بختیاری را جزو استان‌های تولید کننده اصلی پوست و چرم در کشور معرفی کرد.

وی می‌گوید: تغذیه مناسب و شرایط بسیار مطلوب آب و هوایی چهارمحال و بختیاری باعث شده تا کیفیت پوست و چرم تولیدی در این استان بالا باشد.

به همین علت تولید پوست ناشی از فعالیت‌های دامداری و دامپروری در چهارمحال و بختیاری به عنوان یکی از مواد اصلی زنجیره چرم‌سازی می‌تواند توجیه اقتصادی مناسبی در ایجاد کارخانه‌های فرآوری پوست و مواد اولیه مورد نیاز چرم‌سازی باشد.

احیای سلول‌های مرده با چرم دوزی

زهرا شریفی اصل، چرم دوز صاحب یک کارگاه تولیدی می‌گوید: در این راه ممکن است بار‌ها نا امید شوید یا با سخنان دیگران تصمیم بگیرید که دست از کار بکشید، در حالی که بهتر است بدون توجه به سوی اهداف خود به پیش بروید.

وی افزود: بسیاری گمان می‌کنند نمی‌شود یک کارگاه چرم دوزی را در خانه راه اندازی کرد، در حالی که من نه تنها چنین کردم، بلکه حالا کالا‌های خود را به خارج از کشور نیز صادر می‌کنم؛ انسان باید با شناختن توانایی‌های خود، آن‌ها را به کار هم بگیرد تا رزق و روزی را به دست آورد.

بیشتر بخوانید

• برپایی نمایشگاه محصولات چرم در بام ایران

شریفی اصل، بانوی کار آفرین و متولد سال ۱۳۷۰ است که چرم دوزی را از اوایل دهه ۹۰ و برای سرگرمی شروع کرد، سپس کم کم علاقه‌مند شد و تشویق‌های دیگران نیز باعث گشت تا پس از مدتی این هنر را به چشم صنعت و یک شغل هم ببیند.

چرم سازی حرفه‌ای رشته‌ای نوپا در چهارمحال و بختیاری

چرم‌سازی حرفه‌ای، در چهارمحال و بختیاری کمتر از دو دهه قدمت دارد؛ فعالان هنر صنعت چرم دست‌دوز در این استان کمتر از انگشتان دست و تولیدکنندگان غیرحرفه‌ای و خانگی این رشته در بام ایران بیش از ۱۵۰ نفر هستند؛ اما گرانی مواد اولیه برای هنرمندان و فعالان صنایع‌دستی رشته چرم‌سازی چهارمحال و بختیاری مشکلاتی از جمله کاهش تولید را ایجاد کرده است.

یکی از هنرمندان صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی چهارمحال و بختیاری با هفت سال فعالیت در رشته چرم‌دوزی گفت: گرانی مواد اولیه، تولید محصولات صنایع‌دستی را با کاهش تقاضای علاقه‌مندان مواجه کرده است.

پریسا میرزایی اَرجَنَکی تاکید کرد: پرداخت تسهیلات سرمایه در گردش و کمک به بازاریابی و تبلیغات با هدف افزایش فروش تولیدات می‌تواند علاوه بر حمایت از هنرمندان در بهبود بازار تولیدات صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی مانند محصولات چروم‌دوزی نقش‌آفرینی کند.

وی افزود: فعالیت در رشته چرم‌دوزی و کار چرم دست‌دوز را شامل دوخت انواع کیف‌های دستی و شانه‌ای است که برای تولید آن از تخته کار، سنبه و مُشته قیچی مخصوص چرم‌دوزی استفاده می‌شود.

میرزایی مواد اولیه رشته چرم‌دوزی را شامل چرم‌های طبیعی و صنعتی، آستر و لوازم زیرسازی مانند دکمه و انواع یراق‌آلات اعلام کرد.

وی یادآور شد: میزان سرمایه در گردش مورد نیاز برای فعالیت در رشته چرم‌دوزی به توان افراد در تولید و انواع محصولات مرتبط با این رشته بستگی دارد.

این هنرمند فعال صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی چهارمحال و بختیاری گرانی مواد اولیه را از مهم‌ترین مشکلات هنرمندان این حوزه به‌ویژه در رشته چرم‌دوزی دانست و اظهار داشت: مشکل اصلی این بخش وجود واسطه‌ها، دلال‌ها و همچنین خرید مواد اولیه با تغییرات روزانه قیمت‌ها است که مشکلاتی را برای کسب و کار‌های کوچک ایجاد می‌کند.

وی با اشاره به شیوع ویروس کرونا در سال‌های اخیر گفت: تا پیش از شیوع کرونا، بازار چرم‌دوزی و صنایع چرم رونق بالایی از لحاظ کمی و کیفی داشت، اما با شیوع ویروس کرونا و افزایش قیمت‌ها بسیاری رشته‌های صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی بخصوص چرم‌دوزی با مشکلات و خسارت‌های جدی مواجه شد.

برند سازی راز موفقیت خانم میرزایی در بازار اینترنتی چرمینه

میرزایی به تاثیر مستقیم برندسازی در افزایش فروش محصولات صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی اشاره و تاکید کرد: در سه سال گذشته با ثبت برند چرم‌دوزک توانسته‌ام به بازار‌های بهتری دست یابم، در حالی که اگر برندسازی نبود در زمان شیوع ویروس کرونا با تعطیلی واحد تولیدی خود مواجه می‌شدم.

وی افزود: هم‌اکنون علاوه بر فروش حضوری، تولیدات چرم‌دوزی پس از دریافت سفارش، به‌صورت اینترنتی فروخته و به سراسر کشور ارسال می‌شود.

میرزایی تصریح کرد: امید است بتوان در دوران پساکرونا برای رونق بازار، افزایش تولید محصولات صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی، افزایش فروش و تقویت چرخه اقتصادی برنامه‌ریزی و تلاش کرد تا بخشی از خسارت‌های وارد شده به هنرمندان این حوزه جبران شود.

پیشکسوت رشته چرم‌سازی چهارمحال و بختیاری هم می‌گوید: مواد اولیه تولید چرم چندین برابر نسبت به گذشته گران‌تر شده و به علت کاهش تقاضای مردم برای مصرف چرم، سود تولیدات چرم‌سازی نسبت به سال گذشته کمتر هم شده است.

درخواست چرم سازان چهارمحال و بختیاری برای زنده نگه داشتن هنر صنعت چرمینه

سیاووش فروزنده هفشجانی با بیان اینکه کارگاه چرم‌سازی هفشجان هم اینک با هفت کارگر در حال فعالیت و تولید است؛ می‌افزاید: اختصاص تسهیلات بانکی ارزان قیمت مورد نیاز در رشته چرم‌سازی می‌تواند در زنده نگه داشتن این هنر صنعت چهارمحال و بختیاری نقش آفرینی کند.

وی می‌گوید: خلاقیت، نوآوری و کاربردی کردن تولیدات چرم چهارمحال و بختیاری باعث شده تا تولیدات هنرمندان این استان در سطح کشور و حتی دنیا عرضه شود.

این مبتکر چرم دست‌دوز و نقش‌اندازی بر روی پوست می‌گوید: حمایت‌های مسئولان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌تواند رونق تولید، افزایش فروش و ادامه کار کارگران و هنرمندان این رشته را تضمین کند.

فروزنده که به گفته خودش در دهه ۷۰ نزد یک استادکار ایتالیایی به صورت حرفه‌ای آموزش چرم‌سازی دیده است و پس از آن به صورت حرفه‌ای کار خود را در این رشته هنری ادامه داده است؛ می‌افزاید: پس از آغاز فعالیت حرفه‌ای در رشته چرم‌سازی، اقدام به نقش‌اندازی بر روی پوست و خلاقیت در تولید چرم‌های دست‌دوز کردم.

وی می‌گوید: تمامی مراحل تولید محصولات چرمی در این کارگاه به صورت کامل با دست انجام می‌شود و به همین علت انتظار می‌رود تا مسئولان از تولیدات طبیعی و دست‌دوز حمایت و از ورود محصولات مصنوعی، چرخ‌دوز و چینی به بازار جلوگیری کنند.

یکی دیگر از فعالان رشته چرم‌سازی چهارمحال و بختیاری نیز می‌گوید: برای هنرمندان چرم‌سازی هم اینک درآمدی کمتر از دستمزد کارگری تعریف شده و از مزایای کمتری در قانون کار کشور برخوردارند.

مریم محسنی که از ۱۲سال قبل کار چرم را شروع کرده و با سختی‌ها و زیبایی‌های آن کنار آمده است با اشاره به اینکه بسیاری از مردم در جریان سختی‌های روند تولید محصولات صنایع دستی نیستند؛ می‌افزاید: تولیدات چرمینه از لحاظ زمانی، کاربر هستند و در رشته‌های مختلف صنایع دستی به ویژه چرم‌سازی خواب سرمایه وجود دارد.

این فعال صنایع دستی استان می‌گوید: برخی از تولیدات چرخ‌دوز چینی با عنوان دست‌دوز وارد بازار شده اند و با قیمت پایین، کار دست‌دوز را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

وی که پیشکسوت صنایع دستی چرم‌سازی چهارمحال و بختیاری است با بیان اینکه تهیه مواد اولیه چرم‌سازی به صورت جزیی از اصفهان و نیاز‌های عمده از تهران خریداری می‌شود؛ می‌گوید: متأسفانه برخی هنرمندان علاقه‌مند به رشته چرم‌سازی با فعالیت غیرحرفه‌ای و خانگی کیفیت محصولات موجود در بازار چرم را بی‌کیفیت کرده‌اند.

دباغی چرم و تهیه آن به روش سنتی و دستی حدود ۴۰ روز زمان می‌برد و به علت سختی و بوی نامطبوع این امکان را از فعالان این بخش سلب می‌کند و اگر کسی بتواند به این روش مواد اولیه را تهیه کند؛ چرم تولیدی از کیفیت بسیار بالایی برخوردار می‌شود.

در دباغی سنتی نمی‌توان چرم رنگی تولید کرد و در نهایت، محصول به رنگ طبیعی و سفید خواهد بود؛ اما با دباغی صنعتی می‌توان تمامی رنگ‌های مورد نیاز در چرم را تهیه کرد.

وی از مسئولان می‌خواهد زمینه بیمه هنرمندان جدید فعال در رشته‌های صنایع دستی را تسهیل و از قطع بیمه فعالان و پیشکسوتان این حوزه جلوگیری و در زمینه انجام تبلیغات محیطی و شهری برای تولیدات هنرصنعت‌های دستی مساعدت کنند.

چهارمحال و بختیاری ۱۵۰ هنرمند در رشته چرم‌دوزی دارد

معاون صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری گفت: هنرمندان فعال رشته چرم‌دوزی در استان هم‌اکنون ۱۵۰ نفر است که از این تعداد حدود ۱۰ نفر به‌صورت حرفه‌ای و کارگاهی و بقیه به‌طور خانگی مشغول به کار هستند.

اسماعیل رمضانی تاکید کرد: گرانی مواد اولیه از مهم‌ترین مشکلات هنرمندان صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی از جمله فعالان رشته چرم‌دوزی است.

وی افزود: تشکیل یک تعاونی و یا جذب سرمایه‌گذار به‌منظور تامین مواد اولیه مورد نیاز رشته‌های صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی به‌صورت عمده از مراکز تولیدی اصلی و فروش آن به هنرمندان با قیمت پایین‌تر از بازار می‌تواند بخشی از این مشکلات را رفع کند.

رمضانی معرفی هنرمندان صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی برای بهره‌مندی از بیمه تامین اجتماعی را با محدودیت‌هایی در سطح ملی اعلام و تصریح کرد: هنرمندان فعال استان هم‌اکنون می‌توانند از مزیت‌های صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان، عشایر بهره‌مند شوند.

تهیه تولیدات چرمی نیازمند دباغی پوست است که دباغی در استان ما انجام نمی‌شود

فروغ صالح ریاحی کارشناس معاونت صنایع دستی و هنر‌های سنتی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری می‌گوید: با وجود اینکه استان به لحاظ موقعیت دامپروری و دامداری و برخورداری از گوسفندان با پوست مرغوب، جزو استان‌های تولید کننده پوست و چرم است؛ اما پوست گوسفندان پس از کشتار جمع آوری و به تهران و استان‌های دارای کارخانه‌های فرآوری پوست و چرم سازی منتقل می‌شود.

اسماعیل رمضانی، معاون صنایع دستی میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری هم به جایگاه استان‌های همدان و تهران در تولیدات چرمی اشاره می‌کند و می‌گوید: تهیه تولیدات چرمی نیازمند دباغی پوست است که دباغی در استان ما انجام نمی‌شود؛ اما از هنرمندان مجاز چرم ساز استان در صورت درخواست دریافت تسهیلات و وجود منابع بانکی حمایت می‌شود.

نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی در چهارمحال و بختیاری با وجود استعداد فراوان این استان در این زمینه علاوه بر افزایش ضایعات، کاهش ارزش افزوده برای بهره‌برداران را به دنبال دارد.

مدیر صنایع تبدیلی و تکمیلی جهاد کشاورزی چهارمحال وبختیاری می‌گوید: در حال حاضر پنج کارگاه مجاز و سه کارگاه غیرمجاز در تولید چرم استان فعالیت می‌کند.

محمد صادق نوروزی می‌افزاید: پوست دام‌های استان را واسطه‌ها خریداری و یا به کارخانه‌های زیر زمینی در شهرکرد می‌فروشند یا به استان‌های اصفهان و تبریز منتقل می‌کنند.

آن گونه که «رسول شجری» رئیس اتحادیه تولید‌کنندگان کفش چرم دست‌دوز گفته است: چرم سازی به دلیل وابسته نبودن به واردات مواد اولیه اصلی پوست خام و با توجه به اشتغال زایی که در فرایند تولید چرم و محصولات چرمی داشته و توانمندی بالایی که دارد، می‌تواند کمک شایانی در بخشی از اقتصاد ملی ایفا کند.

کارشناسان معتقدند صنعت چرم کشور از ظرفیت بالایی برای ارزآوری، کارآفرینی و اشتغال‌افزایی برخوردار است و از آنجایی که رونق صنعت چرم نقش کلیدی در ساختار اقتصادی کشور دارد، ضروری است دولت هم حمایت‌های لازم را از فعالان این حوزه به عمل آورد.