حکایت خشکسالی در خراسان جنوبی تنها به خشک شدن قنوات، کاهش ذخیره سد‌ها و آبرسانی سیار به بیش از ۴۰۰ روستا خلاصه نمی‌شود، بلکه زخم‌های عمیق خشکسالی حالا خود را به دشت‌های خراسان جنوبی رسانده و حال این دشت‌ها را روز به روز وخیم‌تر کرده است.

وقتی زمین تاب ایستادن ندارد

از ۴۴ دشت خراسان جنوبی، ۸ دشت سرایان، سده، طبس، دستگردان، فردوس، بشرویه، درمیان و قاین در وضعیت ممنوعه بحرانی قرار دارند و نشست کرده اند.

سروری مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی به خبرنگار ما می گوید: مهمترین موضوعی که خراسان جنوبی را با بحران مواجه کرده، برداشت مازاد از سفره‌های آب زیرزمینی و در پی آن کسری مخازن آب زیرزمینی است.

به گفته او سالانه ۹۰۵ میلیون مترمکعب آب از سفره‌های زیرزمینی استان برداشت می‌شود که ۱۲۵ میلیون مترمکعب اضافه برداشت است.

سروری می گوید: به دلیل بهره برداری بیش از حد از منابع زیرزمینی ۴۴ دشت خراسان جنوبی با افت سطح منابع آب زیرزمینی و کسری مخزن مواجه شده اند که ۸ دشت ممنوعه بحرانی و ۲۳ دشت ممنوعه هستند یعنی برداشت آب از ۳۱ دشت ممنوع و فقط برداشت آب از ۱۳ دشت آزاد است.

پارسال به دلیل خشکسالی شدید و اضافه برداشت از منابع آبی استان، متوسط افت سطح آب‌های زیرزمینی از ۲۱ به ۲۵ سانتیمتر رسیده است.

اضافه برداشتی که به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان، فرونشست را در دشت‌های بحرانی استان به دنبال داشته و این پدیده برای همیشه آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی را به نابودی می‌کشاند.

هدررفت بیش از ۳۷ درصد آب در مناطق روستایی خراسان جنوبی

در کنار استفاده بیش از حد از آب‌های زیرزمینی، بر روی زمین نیز آب به هدر می‌رود به گونه‌ای که با فرسودگی شبکه‌های آب در روستاها، هر ساله حجم زیادی از آب از دست می‌رود.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی می‌گوید: خراسان جنوبی سومین استان پهناور کشور است که به ازای هر دو روستا یک ایستگاه پمپاژ داریم و تأسیسات ما گسترده است، اما به همان نسبت، پراکندگی جمعیت را هم داریم.

به گفته امامی پارسال در مناطق روستایی بالای ۴۰ درصد هدررفت آب داشته ایم که با اقدامات انجام شده اکنون به ۳۷.۶ درصد رسیده است؛ در این بین شهرستان سربیشه یکی از پر هدررفت‌ترین شهرستان‌ها است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان در خصوص اقدامات این شرکت برای جلوگیری از هدر رفت آب نیز می‌گوید: هم اکنون برای طرح روستای چنشت پیمانکار گرفته ایم و اصلاح شبکه در روستا‌ی لانو و شهر درح شهرستان مرزی سربیشه با همکاری کمیته امداد امام خمینی استان انجام شده است؛ در دیهوک شهرستان طبس نیز به دلیل انسداد لوله‌ها، ۲۵ درصد شبکه تعویض شده است.

بیشتر بخوانید

• برداشت مازاد از سفره‌های آب زیرزمینی در خراسان جنوبی
• هدررفت بیش از ۳۷ درصد آب در مناطق روستایی خراسان جنوبی
• آغاز عملیات مراقبت و آبیاری سنواتی در کانون‌های بحرانی

هر چند هر ساله برنامه و اعتباراتی برای جلوگیری از این هدر رفت آب‌ها در استان صورت می‌گیرد، اما باز هم هر ساله بخش عمده‌ای از آب به دلیل فرسودگی شبکه‌ها به هدر می‌رود که نیازمند چاره اندیشی بهتری است، زیرا در شرایطی که دشت‌های این کویر تشنه اند و قنات‌ها یکی پس از دیگری جان می‌دهند، شایسته نیست که در گوشه‌ای دیگر از استان هدر رفت آب را داشته باشیم.

تابستان امسال هم خبری از باران نیست

با توجه به کاهش ۳۱ درصدی باران نسبت به دوره طولانی مدت پارسال، پیش بینی‌های هواشناسی در تابستان هم تنها از بارش ۱ تا ۲ میلی متر باران در خراسان جنوبی خبر می‌دهد.

نخعی رئیس اداره پیش بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا هواشناسی خراسان جنوبی می‌گوید: تاکنون ۸۱ میلی متر بارندگی در استان ثبت شده که نسبت به مدت مشابه نیز ۳۴ درصد افزایش بارندگی داشتیم.

به گفته او با این وضعیت هم نمی‌توانیم بگوییم سال زراعی پر باری خواهیم داشت و با توجه به آنکه ۵۷ درصد بارندگی در استان مربوط به فصل زمستان است و در تابستان مقدار بسیار ناچیزی بارندگی رخ می‌دهد مردم خراسان جنوبی باید در این ایام تابستان توجه بیشتری به مصرف آب داشته باشند تا در ایام پیش رو و روز‌های گرم تابستان با مشکلاتی از جمله قطعی آب رو به رو نشوند.

آبرسانی با تانکر به ۴۳۸روستای استان

با رسیدن فصل گرما روستاییان زیادی چشم به راه آمدن تانکر‌های آب هستند و با دبه‌های کوچک و بزرگ خود در صف‌های طولانی برای دریافت جرعه‌ای آب می‌ایستند.

خراسان جنوبی از معدود استان‌هایی است که ۴۳۸ روستای آن با تانکر آبرسانی می‌شوند و گاهی در تابستان این تعداد روستا بیشتر هم می‌شود.

شورای حفاظت از منابع آب استان، برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و نبود مدیریت مصرف آب در حوزه‌های کشاورزی، صنعت و شرب نگران کننده اعلام کرده و در یک برنامه ۵ ساله از دستگاه‌های متولی خواسته است مصرف آب را تا سال ۱۴۰۵ به میزان ۱۷۵ میلیون مترمکعب کاهش دهند.

جلوی ضرر را از هرکجا که بگیریم منفعت است

هر چند خشکسالی‌های اخیر و تقاضای بالای مردم برای برداشت آب در تابستان و همچنین مصرف زیاد آب در بخش کشاورزی را می‌توان از دلایل کمبود آب عنوان کرد، اما از سوی دیگر فرسودگی شبکه‌های آبرسانی استان نیز بخش عمده‌ هدر رفت آب را به خود اختصاص داده به گونه‌ای که حدود یک سوم آب بهداشتی تولیدی از این طریق از دست می‌رود.

موضوعی حیاتی که می‌طلبد برنامه ریزی درستی برای مدیریت مصرف صورت گیرد، زیرا جلوی ضرر را از هرجا که گرفت منفعت است و چه ضرری بیشتر از آنکه آب سرمایه‌ای به این با ارزشی در حال از دست رفتن است.

از سوی دیگر نیز با توجه به آنکه بیشترین مصرفی آب در استان یعنی حدود ۹۰ درصد در بخش کشاورزی است نیاز است تا کشاورزان بیشتر به سمت و سوی آبیاری نوین بروند و شیوه‌های سنتی را حذف کنند تا آب کمتری در این سال‌های خشکسالی مصرف شود.

گزارش از زهرا رضوانیان