گذرت که به خیابان‌های شهر شلوغی مثل اصفهان بیفتد حتما چند نفری از آنان را می‌بینی. دخترکان و پسرکانی که به اصرار قصد فروش آدامس، فال، جوراب  را دارند یا پشت چراغ قرمز با عجله دستمالی به شیشه خودرویت می‌کشند تا اسکناسی بگیرند.

گل هایشان را عرضه می‌کنند و از این‌ها تامل برانگیزتر وقتی لابلای زباله‌ها می‌گردند و کیسه هایشان را از اقلام بازیافتی پر می‌کنند و ساعت‌ها به دوش می‌کشند.

همه آن‌ها را به نام کودکان کار می‌شناسیم، شمار دقیقشان را شاید هیچ دستگاهی نداند، در مورد رسیدگی به وضعشان هم قانون هست و هم اختلاف نظر؛ هرچه هست آنان عضوی از جامعه هستند و هر قدمی برای بهبود وضعشان و کمک به داشتن زندگی همانند کودکان دیگر ستودنی.

در سال‌های گذشته طرح‌های متعددی برای ساماندهی کودکان کار مصوب شده که گاه نتیجه داده و گاه در سایه ناهماهنگی دستگاه‌های مسئول، به سرانجام نرسیده است. طرح جدید، برنامه اقدام و عمل با محوریت بهزیستی است.

پنج گام بهزیستی در طرح اقدام و عمل

عبدالرضا اسماعیلی معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی استان اصفهان به خبرنگار ما گفت: برنامه اقدام و عمل و حمایت‌های اجتماعی با رویکرد دوستدار کودک کار، پیشگیری، کاهش و از بین بردن آسیب‌پذیری اقتصادی و اجتماعی در برابر فقر محرومیت است.

او گفت: مرحله اول، آماده سازی، آموزش و آگاهی بخشی جامعه، مرحله دوم شناسایی، جذب و برقراری ارتباط حرفه‌ای و نیاز سنجی کودک کار، مرحله سوم پذیرش، غربالگری و نگهداری موقت کودکان، مرحله چهارم بازتوانی و مرحله پنجم پیگیری پس از ترخیص و نظارت بر خانواده‌های دارای کودک کار است.

اداره کل بهزیستی استان اصفهان دارای یک مرکز شبانه روزی دولتی و یک مرکز روزانه با عنوان مرکز حمایتی آموزشی کودک و خانواده است. این مراکز پارسال۲۶۰ کودک کار را پذیرش کردند.

معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی استان اصفهان می‌گوید: شمار کودکان کار در استان بیش از ۱۰۰۰ نفر تخمین زده می‌شود.

تحویل کودکان کار بی سرپرست به خانه‌های کودک و نوجوان

به گفته اسماعیلی، بعد از پذیرش کودک کار با خانواده او تماس گرفته می‌شود اگر کودک از اتباع باشد، در صورت داشتن مجوز اقامت، از آن‌ها تعهد می‌گیریم و در صورت تکرار، خانواده، مزایایش قطع و در نهایت رد مرز می‌شود.

او می‌گوید: ولی اگر کودک کار غیر ایرانی، مجوز اقامت نداشته باشد، در مرحله اول رد مرز می‌شود.

معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی استان اصفهان می‌گوید: اگر کودک سرپرست نداشته باشد با بررسی دقیق مددکاری و دستور مقام قضایی به خانه‌های کودک و نوجوان تحویل داده می‌شود.

به گفته اسماعیلی، انجمن‌های حمایت از کودکان کار مجوز فعالیت خود را از دستگاه‌های دیگر گرفته اند که با اجرای برنامه اقدام و عمل و برگزاری جلسات متعدد قرار شد از این به بعد تمام این انجمن‌ها مجوز خود را از بهزیستی بگیرند.

دادگستری، نیروی انتظامی، شهرداری، آموزش و پرورش، تعاون کار و رفاه اجتماعی، فنی و حرفه‌ای، دانشگاه علوم پزشکی، کمیته امداد امام خمینی (ره)، تامین اجتماعی، بیمه سلامت ایرانیان، جمعیت هلال احمر، پزشکی قانونی، صدا و سیما و اداره کل اتباع جزو دستگاه‌هایی هستند که در اجرای برنامه اقدام و عمل مشارکت دارند.

مهارت آموزی کودکان کار در مشاغل خانگی

آرش اخوان طبسی مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای استان اصفهان به خبرنگار ما گفت: در برنامه اقدام و عمل وظیفه ما این است که کودکان کار را روانه بازار کار کنیم.

او می‌گوید: متناسب با سن و جنسیت کودک کار همچنین نیاز جامعه آموزش‌های رایگان را برای آن‌ها در نظر گرفته‌ایم تا بتوانیم با آموزش‌های مناسب آن‌ها را از دستفروشی و تکدی گری بازداریم.

مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای استان اصفهان معتقد است: کودکان کار، ناخواسته دچار آسیب‌های اجتماعی می‌شوند و اگر برای آن‌ها برنامه‌ریزی درستی نشود، آسیب‌های فراوانی هم به جامعه و هم به آنان وارد می‌شود.

اخوان آموزش‌ها را بر مبنای نیازسنجی می‌داند و می‌گوید: به بیشتر آنان مشاغل خانگی آموزش داده می‌شود البته بعضی از این کودکان توان فراگیری آموزش‌های فنی را هم دارند و در سال‌های آینده می‌توانند در شاخه‌های فنی مشغول کار شوند.

او می‌گوید: متناسب با نیاز کارآفرینانی که تمایل به بکارگیری این افراد دارند، آنان را آموزش می‌دهیم.

مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای استان اصفهان می‌گوید: پیش از این افرادی به صورت مجزا به مراکز ما مراجعه می‌کردند و پس از طی دوره‌های آموزشی مشغول کار می‌شدند، اما اولین بار است که کودکان کار به صورت دسته جمعی آموزش داده و ساماندهی می‌شوند.

آموزش فرهنگی شهروندان در مواجهه با کودکان کار

سیدمحمد سجادی زاده رئیس اداره اجتماعی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان به خبرنگار ما گفت: شهرداری برای حمایت از کودکان کار اقدامات فرهنگی را در پیش گرفته که شامل فرهنگ سازی در اجتماع، فرهنگ سازی در محله‌های آسیب پذیر و خانواده‌های دارای کودک کار همچنین اقداماتی برای خود کودکان کار است.

او شمار کودکان کار را حدود ۸۰۰ نفر می‌داند و می‌گوید: ابتدا باید جامعه، طرز برخورد صحیح با کودکان کار را یاد بگیرد؛ به این منظور در ۱۱ ایستگاه مترو، فضای مجازی طراحی‌هایی کرده‌ایم که باید‌ها و نباید‌ها را در مواجهه با کودکان کار به شهروندان گوشزد می‌کند.

"کودکان کار را نادیده نگیریم"، "اگر تصمیم گرفتیم از کودکان خرید نکنیم مودبانه بگوییم نه ممنون"، "در مواجهه با کودکان کار از بیان این جمله که این کودکان باند هستند پرهیز کنیم، اغلب آن‌ها نان آوران کوچک خانواده‌شان هستند"، "در صورت مشاهده کودکانی که در معرض آسیب جدی جانی هستند به سرعت به اورژانس اجتماعی گزارش دهیم .  

در صورت تمایل به خرید با کودکان مانند یک فروشنده مواجه شویم و از رفتار‌های ترحم آمیز افراطی پرهیز کنیم"، "در مقابل خشونت و بی احترامی دیگران به کودکان کار سکوت نکنیم"، "به جای پول دادن به آن‌ها برای آن‌ها غذای گرم بگیریم"، "اگر توانستیم در زمینه‌های تحصیلی به آن‌ها کمک کنیم"، "در مسائل خصوصی آن‌ها دخالت نکنیم و فضای خصوصی با کودک کار ایجاد نکنیم"، این موارد جزو عباراتی هستند که شهرداری اصفهان برای فرهنگ سازی انتخاب و برای ارائه آن‌ها به شهروندان طراحی کرده است.

محرومیت زدایی از محله‌های دارای کودک کار

رئیس اداره اجتماعی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان می‌گوید: مرحله دوم اقدامات فرهنگی در محله‌های آسیب پذیر و خانواده‌های دارای کودک کار است، شاید امروز برخی محلات ۵۰ کودک کار داشته باشند که اگر برنامه‌ای برای آنان نداشته باشیم تعدادشان دو برابر می‌شود.

به گفته سجادی زاده، طرح‌های عمرانی، فرهنگی، اجتماعی و ورزشی با هدف محرومیت زدایی در دو محله حصه شمالی و جنوبی اجرا شده و امسال این طرح‌ها در ۳۰ محله محروم و آسیب پذیر دیگر هم اجرا می‌شود.

او می‌گوید: در مناطق محروم برای خانواده‌های دارای کودک کار و حتی خانواده‌هایی که ممکن است در آینده نه چندان دور کودکانشان به کودکان کار تبدیل شوند کسب و کار‌های خانگی در نظر گرفته شده است.

تحصیل و تفریح دو نیاز جدی کودکان کار

رئیس اداره اجتماعی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان معتقد است:از آنجا که کودکان کار در بیشتر ساعات شبانه روز در خیابان مشغول دستفروشی و از تحصیل، تفریح، بازی، نشاط، شادابی و سلامتی محروم هستند باید برنامه‌هایی برای تحصیل و تفریح آن‌ها تدارک دید که منحصر به ایامی مانند نوروز نباشد.

سجادی زاده می‌گوید: البته ۹ انجمن حمایت از کودکان کار در حوزه تحصیل و تفریح آن‌ها برنامه‌هایی را در نظر گرفته‌اند و شهرداری اصفهان هم امسال برنامه‌های تحصیلی فرهنگی متنوعی را برای آنان اجرا می‌کند.

به گفته او، پارسال یک کارگاه نقاشی گرافیک برگزار شد و ۳۰۰ اثر هنری تولید شده در آن به انجمن‌های حمایت از کودکان کار اختصاص یافت تا بخشی از هزینه‌های بهداشتی و درمانی این کودکان تامین شود.

طرح اقدام و عمل بر مبنای آموزش کودکان کار برای جهت دادن آن‌ها از مشاغل کاذب به سمت مشاغل تولیدی و حتی فنی است. البته این طرح مخالفانی هم دارد که معتقدند این کار فقط تغییر شغل است و کودکان را از کار در سنینی که باید تحصیل و تفریح کنند باز نمی‌دارد. به نظر می‌رسد مهارت آموزی کودکان کار برای سال‌های نه چندان دور زندگی شان مفید باشد، اما شاید بهتر باشد در طرح‌های حمایتی همه جوانب سنجیده شود تا هدف اصلی که همان حمایت از کودکان آسیب پذیر است به درستی محقق شود.

گزارش از الهه صالحی