فرهیخته زبان و ادب فارسی خراسان جنوبی محمد مهدی ناصح آذر ماه ۱۳۱۸ هجری شمسی در زهان شهرستان قائنات دیده به جهان گشود.

او دارای مدرک دکترای رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه فردوسی مشهد بود که پس از طی مدارج علمی استاد یاری، دانشیاری از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۲ به درجه استادی دانشگاه فردوسی مشهد نائل آمد.

دکتر ناصح پس از ۴۴ سال خدمت آموزشی به افتخار بازنشستگی نائل شد.

محمد مهدی ناصح فرزند شیخ محمد حسین چهکندوکی است که پدرش به شغل معلمی اشتغال داشت. همه نسل‌های گذشته دکتر ناصح (۱۰ الی ۱۲ نسل) همگی اهل علم بودند. اجداد قدیمی او از کرمانشاه بودند که در عهد صفوی به خراسان آمدند. خاندان ناصح در منطقه بیرجند، خاندان بزرگی بود که به تحصیل و علم آموزی معروف بودند.

 ناصح این دوران را به بازی کودکانه و بازی گوشی گذراند و همین امر سبب می‌شد که از طرف پدر به سفارش بیشتر به تحصیل شود.

تحصیلات ابتدایی را در روستا‌های مختلف بیرجند انجام داد و با گویش‌های محلی مناطق مختلف آشنا شد و از اول دبیرستان یاد داشت‌هایی در این زمینه داشت که بعد آن‌ها را به صورت آثاری تنظیم و به چاپ رسانید.

در این آثار دوبیتی‌های عامیانه مردم خراسان جنوبی و شعر غم شامل رباعی‌های بیرجندی و مقداری از امثال و حکم بود.

محمد مهدی ناصح از مدت‌ها پیش برای نوشتن شرح حال خود به نظم و نثر اقدام کرده بود که بخشی از آن با عنوان “فرشتة یاد” در کتاب پاژ ۱۵ به چاپ رسانیده است.

 ناصح در خانواده‌ای فرهنگی و مذهبی روزگار گذراند که از لحاظ اقتصادی در شرایط متوسطی بودند. در سال ۱۳۲۴ که سال قحطی بود، مادر دکتر ناصح مجبور بود که غذای خانواده را جیره بندی کند.

محمد مهدی از آن دوران چنین نقل کرده است. در عین کودکی به این امر واقف بودیم که راه زندگی قناعت است و به ما گفته بودند که هر کس بخواهد عقل و هوش باشد باید به اندازه گوشش نان بخورد و من سعی می‌کردم در همین حد به نان ساده قناعت کنم.

تحصیلات رسمی و حرفه‌ای

محمد مهدی ناصح دو سال بعد از پذیرفته شدن در آزمون دانشسرای مقدماتی بیرجند در مهرماه ۱۳۳۷ به خدمت فرهنگ (آموزش و پرورش) بیرجند درآمد و دوران معلمی را آغاز کرد.

او در سال ۱۳۴۴ در دوره کارشناسی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مشهد پذیرفته شد و آن را در سال ۱۳۴۹ به پایان برد و همان سال بلافاصله در دوره کارشناسی ارشد همان دانشگاه به تحصیل پرداخت؛ و دو سال بعد به عنوان اولین فارغ‌التحصیل دوره کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد با رتبه ممتاز به پایان رسانید.

سال ۱۳۵۳ به پیشنهاد زنده یاد دکتر یوسفی به دانشگاه فردوسی مشهد منتقل و به عنوان مربی، کار آموزشی خود را در دانشگاه آغاز کرد. در سال ۱۳۵۵ در دوره دکتری به عنوان نخستین داوطلب برای تحصیل در آن پذیرفته شد.

۶ سال بعد در سال ۱۳۶۱ از پایان نامه دکتری خود با رتبه ممتاز در این دانشگاه دفاع کرد. او نخستین فارغ‌التحصیل این دوره از دانشگاه فردوسی مشهد بود.

محمد مهدی ناصح گفته بود: قلم و کاغذ در زمان ما کم بود و بیشتر نوشته‌هایم را بر روی لوح چوبی می‌نوشتیم و بعد آن را می‌شستیم و خشک می‌کردیم تا بار دیگر از آن استفاده کنیم.

در حین تحصیل به جز مطالعه کتاب و تهیه یادداشت و تهیه مقالات و رساله به کار دیگری اشتغال نداشتیم.

آثار:

محمد مهدی ناصح بیشتر از ۷۰ مقاله در نشریات علمی کشور چاپ کرد. او در ۳۳ کنگره، کنفرانس و نشست علمی در داخل و خارج از کشور با ارائه مقاله شرکت کرده.

او  بیش از ۱۰۰ رساله در دوره‌های کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری را راهنمای کرده است.

کتاب‌های راهنمای نگارش و ویرایش ۸۸۸ روض‌الجنان و روض الجناح شعر دلبر، دوبیتی‌های عامیانه بیرجندی، شعر غم، شعر دلدار، شعر نگار، و گزیده مرصادالعباد از آثار منتشر شده از اوست.

محمد مهدی ناصح که به زیور ویژگی‌های اخلاقی آراسته بود بعد از عمری تلاش در زمینه تحقیق و پژوهش در فرهنگ عامه و زبان و ادبیات فارسی ندای حق را اجابت کرد و به سویش رهسپار شد.