دوران کودکی طلایی‌ترین دوران زندگی انسان‌ها محسوب می‌شود، بازی و شیطنت در این دوران، برای کودک یعنی همه زندگی و در این بازی‌ها و خنده‌های کودکانه، تجربه‌هایی را به دست می‌آورند، کودکانی که حرف زدن و رفتار آن‌ها آنقدر شیرین است که دل هر کسی با دیدن این حرف‌های شیرین، ضعف می‌رود.

با گسترده شدن شبکه‌های اجتماعی و اینستاگرام، برخی در این شبکه یک آلبوم درست کرده اند که یک به یک تصاویر کودک خود را در هر شرایطی به اشتراک بگذارند، گذاشتن این تصاویر به دلیل شیرین بودن کودکان سبب می‌شود تا هر پستی از کودک با صد‌ها لایک و کامنت همراه باشد و این آغازی برای قصه کودکان کار در فضای مجازی می‌شود.

کم کم پیشنهاد‌هایی داده می‌شود که این کودکان برای تبلیغ در فضای مجازی مهیا شوند، کودکانی شیک پوش و مرتب مثلا برای تبلیغ لباس بچه گانه، لباس‌هایی لاکچری بر تن می‌کنند و با ژست‌هایی که گفته می‌شوند تبلیغ را انجام می‌دهند.

رواج پدیده نوظهور کودکان کار مجازی

این در حالیست که کودکان در سنین کودکی باید همه فکر و ذهنشان به سمت بازی و کودکی باشد، اما ناخواسته مدلینگ می‌شوند و به سمتی می‌روند که خودشان در این تصمیم گیری دخیل نیستند، اما والدین آن‌ها را تشویق می‌کنند که چقدر در اینستاگرام طرفدار داری و چقدر شما را دوست دارند.

همین امر زنگ خطری است که آسیب‌های اجتماعی را به دنبال دارد، اما با شیوع کرونا طی دو سال گذشته این امر رواج بیشتر یافته و در صفحه اینستاگرام شاهد رواج این پدیده نوظهور هستیم، اقدامی که قطعا اثرات مخربی را بر شخصیت کودکان می‌گذارد.

اگر چه تاکنون کودکان کار را با لباس‌هایی مندرس و در پشت چراغ قرمز با در دست داشتن شاخه‌های گل، فال و یا دستمال کاغذی می‌دیدیم که از روی فقر و مشکلات در خیابان‌ها مشغول به کار بودند، اما حلقه گمشده سواد رسانه‌ای در استفاده درست از فضای مجازی سبب شده تا این بار کودکان شیک پوش در فضای مجازی، به عنوان کودکان کار مجازی شناخته شوند.

در واقع هر دو یک عنوان را دارند، آسیب‌های اجتماعی در کمین هر دو قرار دارند، اما نوع آسیبی که به این کودکان وارد می‌شود متفاوت است به طوری که در کودکان کار فضای مجازی، غرور کاذب در سن بالاتر مهمترین آسیب محسوب می‌شود و در کودکان کار خیابانی این آسیب به صورت اعتیاد و مواد مخدر است.

آسیب به روان کودکان

علیرضا رخشان، روانشناس اظهار داشت: سواستفاده از کودکان چه در فضای حقیقی و چه در فضای مجازی آسیب‌هایی را به شخصیت و روان کودکان وارد می‌کند و در واقع کودکانی که در فضای مجازی و یا خیابان‌ها به عنوان ابزار کار هستند، حریم خصوصی آن‌ها نقض شده چرا که این کودکان در سنینی هستند که قدرت تصمیم گیری ندارند.

وی افزود: این کودکان خیلی زود فریب می‌خورند و ناخواسته مجبور به انجام کاری می‌شوند و بیشترین اثرات منفی کودکان کار فضای مجازی را در سنین بالاتر می‌توان دید که در برخی از موارد وقتی جوانی برای روان درمانی مراجعه می‌کند می‌گوید که جایگاهی را در بزرگسالی دنبال کرده را ندارد.

این روانشناس تصریح کرد: چون این کودکان در سنین کودکی مورد توجه قرار می‌گیرند و همه افراد، طرز صحبت و یا ژست‌های آن‌ها را تحسین می‌کنند، انتظار دارند که در بزرگسالی هم اینگونه مورد توجه قرار بگیرند و زمانی که در بزرگسالی طرفداری در فضای مجازی نداشته باشند کم کم نتیجه منفی این برنامه نمایان می‌شود.

رخشان با بیان اینکه انجام برخی تبلیغات توسط کودکان در فضای مجازی، انتظار کاذب برای کودک ایجاد می‌کند، عنوان کرد: در ابتدا ظاهر سازی در فضای مجازی برای کودک و والدین جذاب بوده، ولی ممکن است به دلیل آسیب‌هایی که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، این کودک هم به سمت و سوی آسیب‌های اجتماعی سوق داده شود.

وی بیان کرد: در واقع آغاز همه این مشکلات ممکن است از یک عکس باشد که تصویری زیبا از یک کودک در یک پیج گذاشته می‌شود، ولی معمولا، چون آگاهی‌های لازم نسبت به آسیب‌ها وجود ندارد اگر چه خطراتی ممکن است در آینده روان این کودک را تحت تاثیر قرار دهد، اثرات منفی زیادی را به دنبال خواهد داشت.

روانشناس خاطرنشان کرد: والدین بهتر است مراقب باشند که روح و روان کودکان با چنین برنامه‌هایی خدشه دار نشود، کودکانی که اقدام به تبلیغ در فضای مجازی می‌کنند، توسط والدین به این سمت کشیده شده اند و این پدیده نوظهور ممکن است در آینده ضربه‌ای جدی به روان کودکان وارد نماید.

استفاده ابزاری از کودکان

حامد پرچی، جامعه شناس اظهار داشت: صرف نظر از اینکه کودک کار یک پدیده مضموم است و در هر دوره‌ای این کودکان را در سنینی که باید کودکی کنند از آن جدا و به کار گرفته می‌شوند و نمی‌توانند وجه شخصیتی خود را تکامل دهند و یاد بگیرند چطور در جامعه ظرفیت‌های خود را نشان دهد پدیده خاصی است و کودک باید از کودکی آموزش داده شود تا جنبه‌های شخصیتی خود را رشد دهد و وقتی این زمان و فضا از او گرفته شود آسیب‌هایی را به دنبال دارد.

وی افزود: استفاده ابزاری از این کودکان در فضای مجازی و تبلیغات اینستاگرامی و مدلینگ، جوانب مختلفی دارد و مهمترین جنبه این است که ابتدا تبلیغ وحشتناک مصرف گرایی و ایجاد انگیزه کاذب برای خرید است و در این میان از کودکان برای تبلیغ استفاده می‌کند و از شخصیت کودکان استفاده می‌شود تا از این طریق بتوانند برای فروش کالا‌ها از این راه تبلیغ، از عواطف انسان‌ها استفاده کنند.

جامعه شناس تصریح کرد: وقتی از احساسات مردم برای تبلیغ و فروش کالا‌ها استفاده می‌شود در واقع هدفشان از تبلیغ این است که حس نیاز کاذب برای خرید ایجاد کنند و این پدیده بدی است و مصرف گرایی را به نوعی ترویج می‌دهد که در این راستا برای به فروش رساندن کالا با تبلیغات و به هر قیمتی از کودکان کار مجازی استفاده می‌شود.

پرچی عنوان کرد: وقتی ما کودک کار را در خیابان می‌بینیم، این صحنه را ناپسند و نامناسب می‌دانیم و نفرت برانگیزتر این است که این کودک را در فضای مجازی، ابزاری برای فروش کالا‌ها قرار دهند و با نمک بودن بچه‌ها را وسیله‌ای برای ثکسب و کار می‌دانند.

لزوم ترویج سبک زندگی اسلامی

وی با اشاره به لزوم ترویج سبک زندگی اسلامی گفت: این ماجرا تمام نمی‌شود مگر اینکه سبک زندگی تغییر یابد و باید به گونه‌ای باشد که نشان داده شود با این اقدام کالا‌های آن‌ها به فروش نمی‌رسد و نباید کودکان درگیرشبکه‌های اجتماعی و کسب و کار شوند.

جامعه شناس خاطرنشان کرد: استفاده ابزاری از کودک در فضای مجازی زمانی تمام می‌شود که اثر گذار نباشد و این زمانی است که در همه جا روشنگری شود که این جنبه پسندیده نیست که باید جامعه، رسانه و فضای مجازی به جایی برسد که هر کسی که از کودک کار برای تبلیغ در فضای مجازی استفاده می‌کند منفور است و زمانی که اینگونه شد، این پدیده نوظهور خاتمه می‌یابد.

پرچی اظهار داشت: ممکن است ساماندهی کودکان کار خیابانی انجام شود، ولی اگر این قضیه تمام نشود، کودک کار خود را به گونه‌ای دیگر نشان می‌دهد، کودک کار به صورت سنتی و قدیمی پدیده‌ای ناپسند است و با دیدن کودکان کار خیابانی مطالبه می‌شود که جمع آوری و ساماندهی شوند، اما وقتی چهره این کودک کار به سمت مدلینگ برود و قبح خود را از دست می‌دهد در جهت تامین منافع سرمایه داران، شرایط سخت‌تر می‌شود و لازم است که برای این پدیده، با روشنگری کار شود تا همه گیرتر نشود.

سواد رسانه ای، حلقه گمشده فضای مجازی

الهام امینی کارشناس ارتباطات نیز در این راستا گفت: طی دو سال شیوع کرونا، کاربران زیادی در سنین مختلف وارد شبکه‌های اجتماعی شده اند و در این میان ضرورت سواد رسانه‌ای دو چندان شده به طوری که اگر همه کاربران از سواد رسانه‌ای بهره‌مند باشند می‌توانند به صورت مدیریت شده از این فضا به خوبی بهره ببرند و در غیر این صورت آسیب‌هایی در انتظار آن‌ها خواهد بود.

وی با اشاره به کودکان کار فضای مجازی، افزود: ورود کودکان برای تبلیغ کالا‌ها در فضای مجازی سبب آسیب به روح و روان کودک می‌شود، اما متاسفانه برخی با استفاده از صحبت کردن شیرین کودک، برای تبلیغ اجناس و کالا‌هایی استفاده می‌کنند و این کودکان بدون اطلاع از عواقب کار، با تشویق والدین در واقع وارد تجارت مجازی شده اند.

کارشناس ارتباطات تصریح کرد: در حالی که بار‌ها گفته می‌شود مدیریت درست فضای مجازی می‌تواند سبب شود تا از این فضا در جهت مناسب استفاده کرد، ولی آرایش و پیرایش کودک برای تبلیغ و برای اینکه بیشتر مورد تشویق قرار بگیرد ناخوداگاه فکر کودک را به سمت و سوی دیگری می‌برد.

امینی عنوان کرد: وقتی کودک برای یک تبلیغ در فضای مجازی فعالیت می‌کند دچار هیجانات زیادی می‌شود که قطعا آسیب‌های جبران ناپذیری را به همراه دارد و در واقع این کار سبب می‌شود تا والدین، کودک را تشویق کنند به اینکه حضور بیشتری در شبکه‌های اجتماعی داشته باشد و می‌تواند کسب درآمد نماید.

وی بیان کرد: لزوم آگاهی خانواده‌ها در استفاده از فضای مجازی بسیار ضروری است چرا که هر چه اطلاعات خانواده‌ها در این زمینه بیشتر باشد، کودکانی که در این خانواده پرورش می‌یابند با روح و روانی سالم و با روحیه‌ای شاداب مراحل زندگی را می‌گذرانند، اما نبود سواد رسانه‌ای در استفاده از این فضا، کودک را به پرتگاه آسیب‌های اجتماعی نزدیک می‌کند.

کارشناس ارتباطات گفت: ممکن است در ابتدا والدینی که از کودکان خود در فضای مجازی برای تبلیغ استفاده می‌کنند، بگویند چه اشکالی دارد که این کودک ژستی بگیرد و جمله‌ای بگوید و درآمدی هم ایجاد شود، اما عواقب کار اینگونه نیست و این کار رفته رفته بر روان کودک اثر می‌گذارد.

مدیریت فضای مجازی و سواد رسانه‌ای دو مولفه مهم در استفاده از این ابزار پرکاربرد است که می‌طلبد توجه ویژه‌ای به آن‌ها شود، پدیده‌های نوظهوری که از دل فضای مجازی به عنوان آسیب‌ها نمایان می‌شود، زنگ خطری است که باید جدی گرفته شود.

منبع: دانا