باشگاه خبرنگاران جوان - بدون تردید نقش زنان در انقلاب اسلامی اگر بیشتر از مردان نباشد، مسلماً کمتر از مردان نیست. زنان در چند جایگاه مادر، همسر، فرزند و خواهر در صحنه‌های مختلف انقلاب حضور داشته‌اند و در جریان مبارزه دستگیر، زندانی و شکنجه شده‌اند.

«منظر خیر حبیب اللهی» یکی از این زنان پراستقامت و بانویی مبارز پیش و پس از انقلاب اسلامی ایران و از معلمان مدرسه رفاه بود که در سال ۱۳۵۲ دستگیر و به زندان افتاد، او در زندان‌های ساواک شکنجه شد و بعد‌ها با فرزندانش به راهپیمایی‌های انقلاب رفت و بعد هم همسرش را برای رفتن به جبهه بدرقه کرد. خاطرات دوران حبس او بسیار خواندنی است.

خلاصه‌ای از زندگینامه و بخشی از خاطرات دوران انقلاب او را مرور می‌کنیم:

ما چهار خواهر و برادر بودیم و من فرزند سوم و دختر اول بودم. مادر و پدر من با خیلی از مادر و پدر‌های آن زمان فرق داشتند و در واقع سبک زندگی‌شان متفاوت بود. ریشه خانوادگی مادرم به شیخ‌الاسلام اردبیلی می‌رسد. به همین خاطر مادرم مذهبی بودند و مثلاً در کلاس‌های قرآن شیخ‌الاسلام صدوق شرکت می‌کردند. درحالی‌که دوروبر ما افراد یا دین‌دار نبودند یا دین سطحی داشتند. پدر هم کتاب‌فروش، کتاب‌خوان و مترجم زبان فرانسه بود. ما بچه‌ها از طریق ایشان با داستان‌های زیادی از غرب که ریشه عدالت‌خواهانه داشتند آشنا شدیم.

پنج سال بعد از تولد من ماجرای ملی شدن صنعت نفت و بعدازآن کودتای ۲۸ مرداد اتفاق افتاد. برای همین وقتی کمی بزرگ شدم ابعاد و تحلیل‌های این ماجرا هنوز تازه بود. چون مادرم به قول خودشان «لطمه رضاخانی» خورده بودند و به خاطر کشف حجاب نتوانسته بودند ادامه تحصیل بدهند، دوست داشتند ما همگی درس بخوانیم. ما چهار نفر همگی درس خواندیم و در رشته‌های خوب و دانشگاه‌های خوب قبول شدیم. من هم در رشته اقتصاد دانشگاه تهران قبول شدم.

آن موقع درس خواندن خانم‌ها هم زیاد مرسوم نبود. اگر در یک کلاس سی‌نفره دانشگاهی، ده نفر خانم بودیم، هفت نفر آن‌ها بی‌حجاب و به‌اصطلاح مینی‌ژوپ پوش بودند. من همزمان در چهار مدرسه تدریس می‌کردم. در همه این مدارس هر درسی که برای تدریس داشتم سعی می‌کردم طوری آن را به مباحث دینی، خداشناسی یا انقلابی ربط بدهم. خیلی از بچه‌ها نه‌تن‌ها خودشان بلکه خانواده‌شان متحول شدند. مرداد سال ۱۳۵۳ توسط عناصر ساواک از مدرسه رفاه دستگیر و به کمیته مشترک ضد خرابکاری ساواک آورده شدم. یک ماه و اندی در زندان کمیته بودم. در آن زمان دانشجو بودم و همزمان به کار معلمی در مدرسه رفاه مشغول بودم.

این چنین شد که پای من به ساواک باز شد. در مدت یک ماه و اندی که در کمیته بودم، یا در سلول بودم و یا مرا برای بازجویی می‌بردند. یک سرویس بهداشتی در انتهای بند بود و از حمام هم خبری نبود. زندانیان را دور دایره آویزان می‌کردند و می‌زدند و بعد هم دور دایره می‌دواندند. دور دایره نرده کشیده بودند که کسی خودش را پایین نیندازد. صدایی که دور دایره ایجاد می‌شد به طرز هولناکی داخل بند‌ها و سلول‌ها می‌پیچید.

انعکاس صدا به گونه‌ای بود که وقتی کسی را شلاق می‌زدند، به نظر می‌رسید ده‌ها نفر در حال کتک خوردن فریاد می‌زنند. در زندان کمیته چشم را می‌بستند و اگر کسی موفق می‌شد به گونه‌ای قسمت‌های دیگر را ببیند توسط بازجو تنبیه میشد. هرچه آمار دستگیری‌ها بیشتر می‌شد مزایا و تشویقات بیشتری توسط حکومت شاه نصیب سیستم ساواک می‌شد و آنان هم ترجیح می‌دادند حتی بی دلیل مبارزین را به هم ربط بدهند و آن‌ها را متهم به همکاری تحت قالب گروه کنند.

بعضی مواقع بازجویی‌ها به طور تیمی برگزار می‌شد، مثلا چند نفر در یک اتاق جمع می‌شدند و یکی از آن‌ها می‌گفت: می‌زنم. آن یکی می‌گفت: نه حق نداری بزنی، این خواهر منه. آن دیگری هم گفت: آره بابا خودش حرفاشو می‌زنه. در حقیقت در یک اتاق نیمه تاریک، دور تا دور زندانی را می‌گرفتند تا در دل او ایجاد ترس کنند. بعد از این مرحله کاغذ و قلم را مقابل زندانی قرار میدادند و فریاد می‌زدند: هویت شما محرز است، تمام اقدامات و فعالیت‌های خود را بنویسید.

اگر زندانی در این مرحله زیرکی به خرج می‌داد و از خود خونسردی نشان می‌داد، اطلاعات زیادی را به ساواکی‌ها نمی‌داد و بازجو‌ها هم موفق نمی‌شدند از او اعتراف بگیرند، ولی بعضی‌ها را که به عنوان چریک دستگیر می‌کردند برای هر موضوع جداگانه‌ای کتک می‌زدند و شکنجه می‌کردند تا اعتراف بگیرند. در سلول کسی نمی‌توانست شب‌ها بیدار باشد و اگر خوابمان هم نمی‌آمد خودمان را به خواب می‌زدیم. در دل شب و در هر ساعتی از آن ناگهان در سلول را با شتاب زیادی باز می‌کردند و با قهقهه و خنده می‌پرسیدند: چطورید؟

بازجو منوچهری معمولاً همیشه یک شیشه لیکور داخل جیب پیراهنش بود و هر وقت که شکنجه می‌کرد مقداری از آن را سر می‌کشید و با دست دیگر هم ساندویچی را گاز میزد. بازجوی من فردی به نام سعیدی بود و او در بین بازجو‌ها می‌خواست نشان بدهد که نسبتاً ملایم‌تر رفتار می‌کند. یک بار از او شنیدم که می‌گفت: هر وقت به یکی شلاق می‌زنم، خودم چند برابر شکنجه می‌شوم. سعیدی به این وسیله میخواست نشان بدهد که هنوز ته وجدانی برایش باقی مانده است، اما اغلب مست بود و در حالت مستی شکنجه می‌کرد.

پاسبان‌های کمیته مشترک هم درجات مختلفی داشتند. پاسبانی بود که به او «مرحم» می‌گفتیم. انسان ساده‌ای بود. در سلول را ناگهان باز می‌کرد و وارد می‌شد و ما به او می‌گفتیم تو نباید در سلول را باز کنی، چون نامحرمی و او هم می‌گفت نه من مرحمم! به همین جهت ما اسم او را مرحم گذاشته بودیم. ساواک از ساده‌لوحی بسیاری از همین افراد استفاده می‌کرد و به همین مرحم گفته بودند که این زن‌ها را این طوری نبین، بیرون از کمیته هر کاری که می‌خواهند می‌کنند و چه کار‌ها که نمی‌کنند؛ لذا او هم بچه‌های زندانی را اذیت می‌کرد و از حجاب و نماز خواندن ما تعجب می‌کرد و میگفت: خیر سرتون، نماز هم می‌خونین. میگن بیرون، شما همه کار می‌کنین و همه‌کاره‌اید و اینجا برای ما فیلم میآیید. آره؟

بازجو‌های ساواک شلاق‌هایی را از کابل‌های برق در دست داشتند که انتهای آن باز بود و سیم‌های بیرون آمده آن افشان بود و هنگام شلاق زدن، نوک فلزی شلاق به رو و کنار پا اصابت می‌کرد و زخم‌های عمیقی بر جای می‌گذاشت و تقریباً همه آن‌ها که برای یک بار هم وارد کمیته می‌شدند از این کابل‌ها بی بهره نبودند. همه زندانیان توسط بازجو تهدید می‌شدند و این خود نوعی شکنجه روحی بود. بعضی وقت‌ها که بازجویان تلاش می‌کردند تا خودشان را آدم‌های ظاهر‌الصلاحی نشان بدهند، از جیب شان قرآن بیرون می‌آوردند و یا این که مهر نماز را از داخل کشو میز در میآوردند و می‌گفتند: به خدا ما هم مسلمانیم. مثل شما نماز و قرآن میخوانیم. فرح هم مسلمان است. خواهر شاه هم مسلمان است. شما با این مسخره‌بازی‌ها و مبارزه کردن‌ها میخواهید بگویید ما مسلمانیم.

در بازجویی در خصوص من سعی داشتند اطلاعاتی را درباره خانم دباغ بگیرند، اما ایشان فوق‌العاده باهوش و زرنگ بودند و ما اطلاعات بسیار اندکی در باره دباغ داشتیم. افراد زیادی را در کمیته با حالات مختلف، شکنجه شده دیدم. خانم دانشوری را همه‌جور شکنجه کرده بودند و ناخن‌هایش را هم کشیده بودند و نصف انگشتش را با فندک سوزانده بودند به گونه‌ای که در داخل زندان فقط استخوان انگشتش مانده بود و هیچ گوشتی روی آن نبود. ساواکی‌ها از طرق مختلف سعی می‌کردند روحیه همه ما را بشکنند، اما خداوند واقعاً کمک می‌کرد تا در همان حالات نقطه ضعفی نداشته باشیم. زندانیانی که کمونیست بودند و حجابی هم نداشتند همواره در معرض نظر‌های بد مأمورین و بازجو‌ها بودند، اما بچه‌های مذهبی که حتی از یونیفورم زندان برای خود حجاب می‌ساختند، گویی که خداوند ستر خاصی را بر آنان کشیده بود.

یک روز که مرا به اتاق بازجویی بردند آیت‌الله ربانی شیرازی را زیارت کردم، در حالی که فقط لباس زیری روحانیت تنش بود و روی زمین افتاده بود. بازجو به من گفت: «برگرد و این را نگاه کن، این‌ها رهبران شما هستند.» من برگشتم و نگاه کردم و آقای ربانی شیرازی که حجاب مرا دید نگاهی تحسین‌آمیز به من انداخت و همان نگاه ایشان برای من قوت قلب و دریچه‌ای به سوی نور بود. در آن حالت، دستور مقاومت را از نگاه ربانی شیرازی خواندم. سر این بزرگوار را داخل تیزی دیوار گذاشته بودند و به او می‌گفتند باید به آیت‌الله خمینی توهین کنی و او هم میگفت چرا باید توهین کنم و به خواسته آن‌ها عمل نکرد.

در مقابل چشمان من پنجاه ضربه شلاق به ساق پای او زدند در حالی که ایشان پیرمردی لاغراندام بود و ساق پاهایشان استخوانی بود و پس از آن دیگر ایشان را ندیدم. خانمی به نام امینی را آنقدر شکنجه داده بودند و بدنش را با اطوی داغ سوزانده بودند که به صورت چهار دست و پا روی زمین راه میرفت. در سلول کناری ما یک نفر چریک بود که به شدت شکنجه شده بود و زمانی که برای تعویض پانسمان او می‌آمدند، باند‌ها و پارچه‌های خونین را داخل سطلی قرار می‌دادند و آن را داخل راهرو می‌گذاشتند تا همه ما به هنگام تردد ببینیم و عذاب بکشیم.

حقیقتاً بازجویان ساواک، بویی از انسانیت نبرده بودند و چیزی به نام وجدان در آن‌ها باقی نمانده بود. بازجویی مثل منوچهری وقتی که میخواست بخوابد داخل راهرو فریاد می‌کشید دکتر بیا آمپول منو بزن. بدون آمپول نمیتوانست بخوابد و به کمک آن یکی دو ساعتی میخوابید و زمانی هم که شکنجه می‌کرد می‌گفت: شما‌ها نمیذارید من راحت باشم. هیچ کجا نمیشه خوابید.

بسیاری از عزیزان از اتاق شکنجه، زنده بیرون نیامدند و ساواک درمانده‌تر از همیشه هیچ حرفی از آنان به دست نمیآورد. گاهی اوقات زندانی را داخل حوض میانداختند و با بدن خیس شلاق میزدند و از آنجا که همواره بازجویان مست بودند با مشاهده حالت زندانی، قهقهه‌های مستانه‌ای سر می‌دادند.

با همه این اوضاع و احوالی که در زندان حاکم بود، با خمیر نان‌هایی که داشتیم شیئی درست می‌کردیم. گل‌های خیلی قشنگی می‌ساختیم و برای رنگش هم از مرکورکُرُم استفاده می‌کردیم. سبد گل‌های قشنگی درست میشد و همه را به دستشویی منتقل می‌کردیم. در واقع دستشویی نمایشگاهی از دست‌ساخته‌های ما بود. بازجو‌ها شب‌های عید و جمعه‌ها دیوانه می‌شدند و به داخل سلول هجوم میآوردند و هر چه که در داخل سلول بود به هم می‌ریختند و هر چه که ساخته بودیم با خود می‌بردند. حتی این کار‌ها هم برایشان قابل تحمل نبود و انگار آن‌ها زندانی ما بودند و فریاد می‌زدند هنوز زنده‌اید و هنوز هم می‌خندید و هنوز نفس می‌کشید.

در بین ما مهندسینی زندانی بودند که بعضی مواقع ماکت یک ساختمان را بسیار دقیق و تمیز با خمیر نان می‌ساختند و به دستشویی منتقل می‌کردند. این امر بازجو‌ها را کلافه می‌کرد، چرا که می‌دیدند ما آنجا را به صنعتگاه تبدیل کرده‌ایم.

حقیقتاً لطف خدا همواره شامل حال ما بود و بعضی وقت‌ها رؤیا‌های قشنگی را در خواب می‌دیدیم که به هزار شادی بیرون از زندان میارزید و عنایات خدا را به انواع و انحاء شیوه‌های مختلف درخواب و بیداری می‌دیدیم. اما ساواکی‌ها لحظات بسیار بدی را سپری می‌کردند. از یکی از دوستان شنیدم که منوچهری فردی به نام «حنیف‌نژاد» را آن قدر شکنجه کرد که به ناگاه شلاق را به کناری انداخته و می‌گوید: لعنت به این زندگی سگی که ما داریم.

به این شکل، دورانی در کمیته بر من گذشت و اکنون همواره خدا را شاکرم که دوران سبز شکوفایی ایران عزیز را شاهدم و از خداوند بزرگ می‌خواهم که همه ما قدر این لحظات نورانی را بدانیم.

منبع: فارس

انتهای پیام/