به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان از بوشهر، نان، قوت غالب مردم در سراسر جهان است. این غذای جهانی نسبت به مکان و زمان خود، انواع مختلفی یافته و به نسبت تجربه و ذائقه مردم، ترکیبات آن نیز تغییر کرده است. در سرزمین چهار فصل ایران نیز انواع مختلفی از نان وجود دارد که روش فرآوری و پخت آن در اکثر مناطق به صورت سینه به سینه حفظ شده است.

به بهانه‌ ۲۶ آبان که به نام روز «نان خانگی» ثبت شده است به سراغ یک کارشناس آشپزی رفته‌ایم تا از تاریخچه‌ نان‌های محلی بوشهر و روش پخت برخی از آن‌ها، اطلاعاتی کسب کنیم. به دلیل گستردگی اقلیم استان بوشهر که به سه حوزه ساحل، دشت و کوهستانی تقسیم می‌شود، ممکن است نام و مواد تشکیل دهنده برخی از نان‌های عنوان شده در این گزارش اندکی متفاوت باشد، اما اصل حفظ روش پخت سنتی آن در سراسر نواحی استان بوشهر یکسان است.

زهرا ذوالفقاری اظهار کرد: ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی استان بوشهر موجب آن شده تا از دیرباز کشت گندم در دشت‌های آن به صورت دیم انجام شود. همچنین مناطق کوهستانی مستعد رشد گیاهان دارویی، موجب آشنایی مردم این مناطق با خواص گیاهان و استفاده گسترده آن جهت تأمین غذا‌های مقوی و پرفایده شده است.

این کارشناس آشپزی افزود: قوت غالب مردم در طول تاریخ نان بوده و به همین دلیل این ماده غذایی نسبت به موقعیت جغرافیایی و مواد اولیه در دسترس در مناطق مختلف جهان، دارای انواع متفاوتی بوده است. خلاقیت ایرانیان و به ویژه مردم استان بوشهر با توجه به مواد اولیه در دسترس می‌تواند این نظریه را ثابت کند که اولین پیتزا‌های سنتی جهان با نام "مُشتَک" در این منطقه پخته شده است.

وی خاطرنشان کرد: یکی از اسناد تاریخی در خصوص سبک تغذیه مردم استان بوشهر، سفرنامه "محمدعلی خان سدیدالسلطنه کبابی" است که جزئیات زیادی از انواع نان، روش‌های پخت، مواد تشکیل دهنده و فصل مصرف آن را با دقت و ذکر جزییات فراوان ثبت و ضبط کرده است.

ذوالفقاری گفت: با گذشت یک قرن از ثبت یادداشت‌های سدیدالسلطنه، اما همچنان مواد اولیه، روش پخت و ابزار‌های پخت و پز بسیاری از نان‌های سنتی استان بوشهر ثابت و بدون تغییر مانده و حتی نام این نان‌ها نیز تغییر نکرده است.

این کارشناس آشپزی در ادامه به معرفی چند نان معروف در محدوده استان بوشهر پرداخت و روش‌های پخت آن را تشریح کرد که خلاصه‌ای از آن را در ادامه گزارش می‌خوانیم.

نان تاوه: این نان به نام‌های تُووه و نان تیری هم معروف است و در اکثر مناطق جنوب کشور پخته می‌شود. این نان به صورت دایره شکل است و به دلیل ضخامت بسیار کم و ترد بودن، به نام نان نازک هم شناخته می‌شود.

نان تاوه را به صورت ساده (آرد بدون افزودنی) و یا نسبت به سلیقه فرد با شیره خرما، ادویه جات، سیاه دانه و زنجبیل در ترکیب با خمیر، پخته می‌شود و خواص دارویی به این نان می‌بخشد.

با تهیه خمیر به صورت ساده یا به همراه مواد افزودنی مذکور، خمیر را به صورت قسمت‌های کوچکتری به نام چونه (در قدیم چوه نامیده می‌شده) تبدیل می‌کنیم و چونه‌ها را با چوب باریکی به نام "تیر" پهن می‌شود. میزی که خمیر روی آن پهن و نازک می‌شود "خون" نامیده می‌شود و همزمان با پهن کردن چونه‌ها، آردی به نام "برسوم" در کنار دست آشپز قرار دارد تا با پاشیدن آن به روی خمیر یا خون، سطح تماس و چسبندگی این دو را به حداقل برساند.

روش پخت این نان به صورت سه تایی است؛ یعنی خمیر‌های پهن شده را در دسته‌های سه تایی روی سطحی فلزی به نام "تووِه" (تاوه) قرار می‌دهند و یکی یکی برمی‌گردانند تا هر دو طرف نان برشته شود. زیر تاوه نیز چاله‌ ای برای ایجاد آتش و تامین حرارت پخت نان وجود داشته است.

گرده: این نان نیز یکی از نان‌های تنوری محبوب در استان بوشهر است که در روش سنتی آن با خمیرک و در روش‌های امروزی با خمیرمایه آماده فرآوری می‌شود. خمیرک سنتی در واقع یک چونه از خمیر آماده شده برای پختن بوده که در آرد نگه داری می‌شده و برای پخت روز‌های آینده، به عنوان خمیرمایه استفاده می‌شده است.

این نوع نان به دلیل پخت کامل و مواد اولیه آن، به عنوان یک وعده غذایی کامل به ویژه در فصل زمستان و ایام ماه مبارک رمضان استفاده می‌شده است و با موادی مثل کنجد، شکر و روغن تزیین می‌شود.

نان زرد: این نان، زرد رنگ و شیرین است و به عنوان شیرینی قبل از عید پخته می‌شود و در ایام نوروز طرفداران زیادی دارد. نان زرد به روش نان تیری پخته می‌شود، اما مواد تشکیل دهنده آن متفاوت است. برخی از این مواد مثل زنجبیل، خسرودار، زردچوبه، هل، سیاه دانه، شیره‌ی خرما، نمک، شیره شکر و شیر موجب ایجاد عطر قوی و طعمی متفاوت در این نان می‌شود.

پس از پخته شدن و همزمان با برداشتن از روی تاوه، این نان را به صورت مربع یا مثلث تا می‌زنند تا در زمان پذیرایی در یک بشقات قرار گیرد. نان زرد یک شیرینی مقوی به همراه گیاهان دارویی است و امروزه نیز تغییری در روش سنتی پخت آن ایجاد نشده است.

شُلشُلک: نام‌گذاری این نوع نان، به دلیل حالت شُل و روان بودن خمیر آن است. در شرایطی که لازم باشد در زمان کم، تعداد زیادی نان تولید شود نان شلشلک بهترین گزینه محسوب می‌شود.

برای تهیه این نان، خمیری شامل آرد، آب، کمی نمک و زردچوبه را به دست آورده و روی تاوه‌ای که از قبل داغ شده قرار می‌دهند. به دلیل روان بودن این خمیر، فرآیند پهن کردن آن روی تاوه به وسیله دست و به صورت دایره‌ای و با مهارت خاصی انجام می‌شود تا هم نان با ضخامت یک‌دست ایجاد شود و هم دست آشپز با حرارت بالای تاوه نسوزد.

به دلیل نیاز به مهارت در پهن کردن این خمیر بر روی تاوه، به‌طور معمول زنان باتجربه و مسن عهده دار پخت این نان می‌شوند و با توجه به سرعت تهیه خمیر و پخت نان شلشلک، در صورت نیاز در مدت زمان نیم ساعت، تا ۲۰۰ قرص نان نیز قابل پختن است.

این نان پس از پخته شدن با روغن محلی یا کره چرب شده و اغلب به عنوان صبحانه مصرف می‌شود.

مُشتَک: یکی از محبوب‌ترین نان‌های استان بوشهر، مشتک است که فلسفه‌ای پیتزاگونه پشت آن است و انواع مختلفی مثل مشتک‌های پیازی، سرموکی، کُراتی، ساده، زرشکی و جیکایی دارد. قرار گرفتن مواد مغذی میان دولایه خمیر و پخت آرام، و همچنین تنوع مواد تشکیل دهنده‌ی این نوع نان، آن را به غذایی کامل و سالم تبدیل کرده است.

یکی از انواع محبوب و ارزان قیمت آن، مشتک پیازی است که خمیری شبیه به نان تیری، اما در ابعادی کوچک‌تر از آن دارد. پیاز‌های ریز شده و تفت داده شده در ادویه جات را روی یک لایه خمیر قرار داده و خمیر دیگری روی آن گذاشته و لبه‌های آن را محکم می‌کنند و روی تاوه پخته می‌شود. حرارت تاوه باعث پخته شدن نان و مواد درون آن می‌شود و پس از اتمام فرآیند پخت، سطح مشتک را با روغن محلی چرب کرده و به عنوان صبحانه یا شام صرف می‌شود.

سایر انواع مشتک نیز روش پخت مشابهی دارد و تنها در مواد درون آن متفاوت است. این مواد نسبت به شرایط اقلیمی منطقه متفاوت است به طوری که در نواحی دارای نخلستان، مشتک سیرموکی که گیاهی خودرو میان نخیلات است طرفدار بیشتری دارد و در نواحی کوهستانی مشتک زرشکی یا اناری بیشتر مورد توجه است.

البته مشتک جیکا و ملو نیز با توجه به قیمت بالای مواد اولیه آن که گیاهانی کمیاب هستند، نان‌هایی گران قیمت محسوب می‌شوند.

کُماچ: کُماچ هم از دیگر نان‌های بوشهری است و بافتی مثل کیک دارد و بیشتر به عنوان شیرینی سنتی استفاده می‌شود. البته به دلیل روش پخت آن که شبیه به نان‌های محلی است، در دسته بندی نان‌های سنتی بوشهر قرار می‌گیرد و بیشتر در زمستان‌ها و ماه مبارک رمضان استفاده دارد.

ذوالفقاری در پایان تاکید کرد: به‌طور تقریبی در همه نان‌های معرفی شده، ابزار فرآوری و پخت شبیه به هم و یکسان است و بر روی تاوه یا درون تنور پخته می‌شوند. اگرچه با رشد زندگی شهری و مدرن شدن ابزار، چاله جای خود را به گاز خانگی و تنور جای خود را به فر داده است، اما همچنان باور عمومی بر این است که کیفیت در روش‌های پخت سنتی بسیار بالاتر از روش‌های جدید است.

منبع: ایسنا

انتهای پیام/ک