به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از گرگان، مرگ گاهی آهسته آهسته طعمه اش را می‌کُشد، برایش آدمی و غیر آدمی هم فرقی ندارد، این را وقتی فهمیدم که یک روز پاییزی به دیدن خلیج گرگان رفتم.

روی قلوه سنگ‌های بزرگ کنار هم چیده شده جایی برای نشستن پیدا می‌کنم، دفتر خاطرات ذهنم را ورق می‌زنم، حدودا ۱۵ سال پیش بود که برای اولین بار به این منطقه سفر کردم، روی همین قلوه سنگ‌ها نشستم و به حرکت جذاب قایق‌های چوبی بر روی موج‌های آب و تلالو غروب خورشید خیره شدم، اما حالا از آن تصویر تنها زمینی خشک با ترک‌های عمیق و قایق‌هایی که نیمی از آن در گل و لای دفن شده چیزی باقی نمانده است، البته خورشید همان خورشید است، اما دیگر در این قسمت خلیج گرگان آبی نیست که رقص نور‌های طلایی اش بر موج‌های آب از چشمان بیننده دلبری کند.

به یاد مطلبی که چند روز پیش در رابطه با خلیج گرگان خوانده ام می‌افتم، اعداد و ارقام در ذهنم رژه می‌رود، ۳۰ درصد از خلیج خشک شده است و اگر فکری برای نجاتش نشود تا یک دهه آینده بیش از ۵۰ درصد آن خشک می‌شودو این یعنی فاجعه، یعنی ریزگرد‌های نمکی، یعنی از بین رفتن مشاغل مرتبط با دریا، یعنی بی کاری ساحل نشینان و یعنی مرگ تدریجی خلیج.

چشمانم را می‌بندم و سعی می‌کنم تمرکز کنم تا بلکه صدای موج‌های دریا را از راه دوربشنوم، اما بوی ناشی از ماندگی و گندیدگی آب تمرکزم را به هم می‌زند و وادارم می‌کند جای ماسک را روی صورتم محکم‌تر کنم.

دوباره به جای خالی آب در خلیج نگاه می‌کنم، بوته‌های علفی که با پسروی آب جرات روییدن پیدا کردند چهره‌ای زشت به منطقه داده اند.

اینجا دیگر کسی با پیکر نیمه جان خلیج عکس یادگاری نمی‌گیرد مگر عکاس و خبرنگاری مثل من که به عیادت مریض (خلیج گرگان) آمده اند.

کمی آن طرف‌تر از من پیرمردی سپید موی برای چند جوانک کم سن و سال خاطره تعریف می‌کند، می‌گوید وقتی من ۲۰ ساله بودم آب خلیج خیلی بیشتر از این مقدار خشک بود، اما دوباره حجم آب زیاد شد و خلیج زنده شد.

کمی به او نزدیک‌تر می‌شوم و از سن و سالش می‌پرسم، نامش عبدالحمید است و ۶۰ ساله است. می‌گوید: انشالله دوباره آب بالا می‌آید و خلیج پر آب می‌شود.

او گفت: قبل تر‌ها که مسافر‌ها برای دیدن خلیج می‌آمدند اینجا جایی برای نشستن نبود، عصر‌ها هوا خنک بود و غروب خورشید اینجا دیدن داشت، اما حالا....

عبدالحمید ادامه می‌دهد: قبلا مردم اول برای دیدن خلیج و قایق سواری به اینجا می‌آمدند و در کنارش از بازارچه هم خرید می‌کردند، اما حالا کمتر کسی از گردشگران حال خلیج را می‌پرسد.

از او فاصله می‌گیرم، با همایون خوش روان مجری طرح بین‌المللی نوسانات دریای خزر تماس می‌گیرم، با تایید صحبت‌های عبدالحمید برای پس روی آب خلیج در ۴۰ سال پیش می‌گوید: از سال ۱۹۱۹ تا ۱۹۳۰ سطح تراز دریای خزر سه متر اُفت کرد و باعث شد بیش از ۵۰ درصد سطح خلیج گرگان خشک شد.

او ادامه داد: چند سال بعد افزایش سطح آب دریای خزر خلیج گرگان را نجات داد، اما با توجه به سناریو‌های نوسانی تغیرات اقلیمی و اثر گلخانه‌ای تا اواخر قرن ۲۱ ام پسروی آب خلیج گرگان ادامه دارد و برخی دانشمندان گفته اند سطح آب خزر تا ۹ متر پایین بیاید.

خوشروان ادامه داد: اینکه امید داشته باشیم با بالا آمدن سطح آب خزر خلیج گرگان دوباره احیا شود خیلی نمی‌توان امیدوار بود چراکه شرایط آن زمان که خلیج احیا شد با شرایط حالا تفاوت‌هایی داشت، در آن زمان با افزایش ۲ درجه‌ای دما و اثر گلخانه‌ای و تبخیر چند برابری مواجه نبودیم.

او ادامه داد: از ۲کانالی که آب دریا از آن‌ها وارد خلیج گرگان می‌شود، کانال خزینی کامل خشک شده و کانال چاپاقلی به علت رسوب گذاری، به زودی خشک می‌شود و مطالعات نشان می‌دهد تا سال ۱۴۰۲ این امر محقق می‌شود و این یعنی تسریع مرگ خلیج.

سال هاست که برای خوب شدن حال خلیج گرگان جلسات بسیاری در سطح استانی و ملی تشکیل می‌شود، تعداد این جلسات آن قدر زیاد است که می‌توان داستان هزار و یک روز وعده‌های احیای خلیج را برایش نوشت، اما هیچ کدام محقق نشد.

در آخرین جلسه‌ای که برای نجات خلیج برگزار شد قرار بود ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار دربودجه امسال در نظر گرفته شود، اما همانند وعده‌های پیشین محقق نشده است.

خشک شدن خلیج گرگان نه تنها دل صیادان و ساحل نشینان را خون کرده بلکه آثار مخربش را روی ماهی ها، فوک‌های خزری و پروندگان زمستان گذران هم گذاشته است، همین سال پیش بود که پیکر بی جان ۲۰ هزار فلامینگو و چنگر از آب‌های خلیج گرگان جمع آوری شد.

دکتر خوشروان مجری طرح بین‌المللی نوسانات دریای خزر معتقد است علت مرگ پرندگان ربطی به سم بوتولیسم ندارد چراکه مرگ و میر در پرندگانی اتفاق افتاد که در محل‌های کم عمق آب تغذیه می‌کنند.

او توضیح داد: مرگ پرندگان می‌تواند به گرم شدن آب خلیج ارتباط داشته باشد، چراکه وقتی آب یک حوزه آبگیر گرم شود چند اتفاق رخ می‌دهد، اولین اتفاق این است که اکسیژن محلول در آب کاهش پیدا می‌کند و اکسیژن رابطه مستقیمی با حرارت آب دارد؛ هر چه حرارت آب کمتر باشد اکسیژن محلول بیشتر است و فاکتور‌های شیمیایی آب بهم می‌خورد.

خوشروان ادامه داد: وقتی درجه حرارت بالا می‌رود غلظت مواد مغذی افزایش پیدا می‌کند، چون آب تبخیر می‌شود در نتیجه میزان نیتروژن و فسفر آب افزایش پیدا می‌کند و پدیده خفگی موجودات کفزی رخ می‌دهد.

او افزود: تحت تاثیر اکسیژنی که وجود دارد جلبک‌های روی سطح آب اکسیده می‌شوند و موجب مرگ پرندگانی می‌شود که از آن تغذیه می‌کنند.

از طرفی دیگر بعضی صیادان می‌گویند ماهی‌ها راهشان را در خلیج گم کرده اند و برای تخم ریزی به سواحل گلستان نمی‌آیند.

خوشروان در این باره می‌گوید: ماهی‌ها مسیر خود را با استفاده از گیرنده‌های الکترونیکی شناسایی می‌کنند و تا زمانی که آب خلیج دچار آلودگی باشد و ماهیت شیمیایی آب تغییر کند ماهی‌ها راهشان را گم می‌کنند.

در کنار آثار مخرب پسروی خلیج بر روی اکوسیستم، ریزگرد‌ها موضوع دلهره آور دیگری است که علاقه‌مندان محیط زیست و مسئولان را نگران کرده است، با گرم شدن هوا و بالارفتن تبخیر آب خلیج گرگان قطره قطره در حال خشک شدن است که نتیجه آن بروز ریزگردهاست.

حیات خلیج گرگان سال هاست به وعده‌های تامین اعتبار برای احیای آن دل خوش کرده است، ساحل نشینان گلستانی بیم آن را دارند که کابوس دریاچه ارومیه در خلیج گرگان تکرار شود، یادمان نرود مرگ خلیج می‌تواند تولد صحرایی را رقم بزند که اکوسیستم را تغییر دهد، صحرایی که ریزگردهایش نه به تنها چشم گلستان بلکه به چشم چند استان دیگر هم می‌رود.

گزارش از مونا محمد قاسمی

انتهای پیام/ق