به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از گرگان، برای ترکمن‌های ساحل نشین گلستانی که سالهاست معیشت شان با دریا گره خورده، داشتن قایق یکی از ملزومات اصلی زندگی است.

اگر به روستا‌های ساحلی گلستان سفر کنید اهمیت و نقش این قایق‌ها در زندگی مردم واضح‌تر است تا جایی که در حیاط اکثر خانه‌ها به جای خودرو یک یا دو قایق پارک شده است، حتی در کوچه و خیابان هم به وفور قایق به چشم می‌خورد.

در گویش ترکمنی به قایق "تایمل" گفته میشود که به معنی ماشین دریاست.

در گذشته‌های دور ساخت قایق‌های چوبی یکی از مشاغل پر رونق منطقه و یکی از هنر‌های دستی مردان ترکمن محسوب می‌شد. هنری که سینه به سینه از پدران به پسران منتقل شده است.

روش و فنون تایمل یا همان قایق سنتی ترکمن به عنوان یکی از میراث ناملموس فرهنگ ترکمن در سال ۹۶ به ثبت ملی رسیده است.

سری به روستا‌های ساحلی گلستان زدم تا با هنرمندان این هنر قدیمی گفتگویی داشته باشم، اما آدرس هر قایق سازی را که به من دادند یا درب کارگاهش قفل بزرگی خودنمایی می‌کرد یا تغییر شغل داده بود و به حرفه دیگری مشغول بود.

در نهایت به روستای خواجه نفس و به سراغ ناصر قرجه رفتیم، تنها قایق ساز منطقه که همچنان صدای چکش‌هایی که با آن میخ‌ها و تخته‌ها را برای ساخت قایق به جان هم پیوند می‌دهد به گوش می‌رسد.

کارگاهش در جوار حیاط خانه اش قرار دارد، تجهیزاتی به روز برای برش و شکل دهی به چوب در گوشه و کنار کارگاه به چشم می‌خورد.
اسکلت قایقی به طول ۱۴ متر هم در وسط کارگاه خودنمایی می‌کند که شاگردان اقای قرجه مشغول کار بروی آن هستند.

در ورودی کارگاه عکسی سیاه و سفید و قدیمی نظاره گر گفتگوی ما بود، ناصر قرجه گفت: این عکس مربوط به پدرم است، قایق سازی شغل خانوادگی ما بوده و من از ۱۰ سالگی کنار پدرم این حرفه را دنبال می‌کردم، بعد از فوت پدرم هم این حرفه را ادامه دادم و حالا ۱۵ سال است که به صورت مستقل فعالیت می‌کنم و سعی می‌کنم این هنر را به پسرم آموزش دهم.

برایم از نحوه ساخت قایق می‌گوید، از چوب درخت توت و نراد که قایق‌ها را با آن می‌سازد.

قرجه گفت: از چوب درخت توت برای ساخت شاسی قایق و از چوب درخت نراد برای ساخت بدنه قایق استفاده می‌کنیم، قبل از شروع به ساخت قایق چوب‌ها را زیر نور آفتاب تابستان خشک می‌کنیم تا رطوبتی نداشته باشند، بعد آن‌ها را برش می‌دهیم.

او ادامه داد: برای ساخت قایق در مرحله اول شاسی‌ها را درست می‌کنیم، بعد شاسی‌ها را کنار یکدیگر قرار می‌دهیم و چوب‌های برش خورده را برروی شاسی‌ها با میخ نصب می‌کنیم.

رجه گفت: وقتی تخته‌ها روی شاسی‌ها نصب شد قایق را پشت و رو می‌کنیم تا ریزه کاری‌های درون قایق به اتمام برسد، ساخت یک قایق ۱۴ متری حدود ۲ هفته زمان می برد.

از مشکلات ساخت قایق از او پرسیدم، قرجه گفت چوب نراد از کشور روسیه وارد می‌شود و هر روز قیمت آن بالاتر می‌رود، همین موضوع باعث شده قیمت تمام شده قایق‌ها افزایش زیادی داشته باشد و صیادان توان خرید آن را نداشته باشند.

او ادامه داد: قایق‌هایی که من درست می‌کنم مربوط به تعاونی‌های صید پره اداره شیلات است و صیادان خُرد توان ساخت و سفارش قایق را ندارند.

در همسایگی آقای قرجه یکی از قایق سازان قدیمی زندگی می‌کند، آقای چوگان که ۲۰ سال از عمرش را صرف قایق سازی کرده و حالا گران شدن چوب و ادوات قایق سازی او را خانه نشین کرده است.

سری به کارگاهش می‌زنم، بعد از مدت‌ها درب کارگاهش را باز می‌کند، ابزارآلات مدفون شده در زیر خاک خبر از فراموشی هنری می‌دهد که روزگاری چشم و چراغ این کارگاه بوده است.

تخته چوبی خاک گرفته‌ای را از گوشه دیوار بر می‌دارد و می‌گوید تا ۲ سال گذشته قیمتش متری ۳۰۰ هزار تومان بود حالا قیمتش رسیده به ۸ میلیون و ۵۵۰ هزار تومان.

پسر آقای چوگان که همپای پدرش روزگاری در این کارگاه مشغول بوده است، می‌گوید: خشک شدن خلیج گرگان صیادی را در منطقه از رونق انداخته و برای صیادان صرف ندارد که قایق جدیدی تهیه کنند و اکثرا قایق‌های قدیمی را تعمیر می‌کنند و کار ما هم محدود به تعمیرات قایق در ۶ ماه فصل صید شده است.

طلوعیان مدیرکل صمت گلستان در رابطه با حل مشکلات مربوط به قایق سازان گفت: اداره کل صنعت معدن و تجارت گلستان آمادگی دارد به افرادی که در حوزه قایق سازی یا صنایع بزرگتر از قایق سازی فعالیت می‌کنند مجوز‌های لازم برای گسترش کار را صادر کند تا اقدام به ساخت واحد‌های صنعتی کنند.

او افزود: زمانی که این واحد‌ها شروع به تولید کردند می‌توانند به ثبت سفارش اقدام کنند و نیاز چوبی شان را برطرف کنند.

طلوعیان در رابطه با تامین چوب کارگاه‌های سنتی خانگی گفت: کارگاه‌های خانگی باید پروانه کار داشته باشند ودر غیر این صورت می‌توانند از طریق بازرگانانی که چوب وارد می‌کنند نیاز خود را برطرف کنند.

صحبت‌های مدیرکل صمت گلستان نشان می‌دهد عزم این اداره برای گسترش واحد‌های صنعتی استان است، اما عمده سازندگان قایق‌های چوبی در روستا‌های گلستان این کار را در کارگاه‌های خانگی و به شکل سنتی انجام می‌دهند چراکه تبدیل کارگاه سنتی به صنعتی ضوابط خاصی و هزینه زیادی می‌طلبد و با این شرایط این هنر اصیل و قدیمی به خاطره‌ها خواهد پیوست.

باری دیگر سری به کارگاه آقای قرجه می‌زنم، پسر ۱۰ ساله اش در کنار پدر ایستاده و با دقت چشم به اندازه گیری‌ها دوخته است، عشق و علاقه اش به یادگیری هنر قایق سازی در رفتارش کاملا مشهود است، می‌گوید: دوست دارم قایق سازی را یاد بگیرم تا مثل پدرم روزی یک قایق ساز معروف شوم.

گرچه هنر قایق سازی این روز‌ها به لطف پسرانی که ادامه دهنده راه پدر بودند زنده مانده، اما اگر روزی پسری نخواهد این حرفه خانوادگی را ادامه دهد چه بلایی بر سر این هنر قدیمی می‌آید؟

گزارش از مونا محمدقاسمی

انتهای پیام/ق